ÇUVAŞ HALK EDEBİYATINDATÜR VE ŞEKİL ADLANDIRMALARI

Year 2014, Volume: 4 Issue: 08, 59 - 83, 10.07.2014

Bülent Bayram

Abstract

Çuvaşça günümüz Türk lehçeleri
içerisinde taşıdığı arkaik unsurlar sebebiyle bu konuda en fazla çalışma
yapılan alanlardan birisidir. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren Türkiye’de Türk
boyları üzerine çalışmalar artmışsa da Çuvaşların bu ilgiden tam anlamıyla faydalandığını
söylemek zordur. Özellikle halk edebiyatı üzerine yapılan çalışmalarda diğer Türk
lehçelerindeki terminolojiye çeşitli sebeplerle atıflarda bulunuluyorsa da
Çuvaş halk edebiyatı terimlerinin çok fazla zikredilmediği görülmektedir. Bu
anlamda dil, din ve folklor olarak arkaik unsurları yaşattığı konusuna dikkat
çekilen Çuvaşların halk edebiyatı terminolojisi de bu arkaik özellikleri
koruyor olabilir. Bu nedenle makalede konu, halk edebiyatı içerisinde biraz
daha daraltılarak tür ve şekil adlandırmaları üzerinde durulmuştur. Halk
edebiyatı araştırmalarının tür ve şekil tartışmalarına girilmeksizin terimler sırayla
ele alınmıştır. Ele alınacak terimler genel olarak bilimsel araştırmalarda
olduğu kadar sözlü kültürde de halk tarafından kabullenilmiş ve yerleşmiş
terimlerdir. Ele alınan terimlerden yurĭ, yumah, halap gibi yaygın ve biraz da
karmaşık olan terimler üzerinde daha ayrıntılı durulmuştur. Bu terimler art
zamanlı ve eş zamanlı olarak ele alınmış; karşılaştırmalı bir çalışmayla bu
terimlerin kökenleri ve diğer Türk boylarındaki yayılma sahaları tespit
edilmeye çalışılmıştır. Çuvaş halk edebiyatı araştırmalarında kullanılan mit
(mit), legenda (efsane), epos (destan) gibi terimler makale kapsamının dışında
bırakılmıştır. Bunun yanında temel tür ve şekil adlandırmaları dışında kalan
birçok terim de makalede işlenmemiştir.

Keywords

Çuvaşça, Çuvaş halk edebiyatı, halk edebiyatı terimleri, Çuvaş halk edebiyatı terimleri, tür, biçim

References

• A.A. Trofimov-V.P. Stanyal, “ĬHalĭhĭn İksĭlmi Puyanlĭhĭ”, Mifsem Legendĭsem Halapsem , ÇKİ, Şupaşkar 2002, s. 7-23.
• Adamoviç, Milan, “Umstrittene Tschuwaschischen Etymologien”, UAJb, Neue Folge 5, 1925, s. 74-97.
• Aktaş, Erhan, “Divanu Lügat-it Türk’teki ‘Tak-’ Sözü Bağlamında Hakas Haycısı S.P. Kadışev’in ‘Tahpah’ları”, Doğumunun 1000. Yılı Dolayısıyla Uluslararası Kaşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildirileri, Rize 2008, s. 696- 704.
• Aşmarin, N. İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom XIII), Çuvaşskoye Gosudarstvennoye İzdatel'stvo, Çeboksarı 1937.
• Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom V), Çuvaşskoye Gosudartsvennoye İzdatel'stvo, Çeboksarı 1930.
• Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom IV), ÇKİ, Çeboksarı 1929.
• Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom VII), ÇKİ, Çeboksarı 1934.
• Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom IX), ÇKİ, Çeboksarı 1935.
• Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahisen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom XI).: ÇKİ, Çeboksarı 1936.
• Aşmarin, N.İ., Çĭvaş Sĭmahsen Kineki/Slovar' Çuvaşskogo Yazıka (Tom XVI), ÇKİ, Çeboksarı 1941.
• Ceylan, Emine, Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Danilov, N., Çĭvaş Halĭh Yumahisem, Çıvaş ASSR Gosudarstvo İzdatel'stvi, Şupaşkar 1949.
• Dimitriyeva Szolantai, Judit. “The Etymology of the Chuvash Word yumśa ‘Socerer”, Chuvash Studies, Wiesbaden 1982, s. 171-178.
• Fedotov, M. P., Etimologiçeskiy Slovar Çuvaşskogo Yazıka (Cilt II), Çuvaşskiy Gumanitarnıy İnstitut, Çeboksarı 1996.
• Fedotova, E.V. Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhĭ-Sĭnavsempe ĭnenüsem Tĭlĭksem, ÇKİ, Şupaşkar 2009.
• İl’ina, N.G., Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhĭ-Yanavar Yumahĭsem, ÇKİ, Şupaşkar 2011.
• Killi, Gülsüm, “Hakas Sözlü Edebiyatında Tahpah”, Milli Folklor, C. 6,S. 48, Kış 2000, s. 72-83.
• Mészáros, Gyula. Csuvas népköltési gyűjtemény. II. Közmondások, találósmondások, dalok, mesĕk, Budapest 1912.
• Németh, Gy. “Über den Ursprug des Wortes šaman und EinigeBemerkungen zur türkisch-mongolischen Lautgeschicte”, KSz. 14 (1-3), s. 244.
• Nikitin, V. P. Çĭvaş Halĭh Sımahlĭhĭ, ÇKİ, Şupaşkar 1993.
• Nikol’skiy, N. V. “Ǐlǐkhi Çĭvaş Halĭh Yumahǐsem śinçen”, Yumahsem, Şupaşkar 1960.
• Odyukov İ.İ.-G.F. Yumart, Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhǐ-Yurĭsem, ÇKİ, Şupaşkar 1978.
• Paasonen, Heikki,Çuvaş Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1950, s. 240-249.
• Ramstedt, G., “Zur frage nach der stellung des tschuwassischen” JSFOu 38. 3, 1922, s. 3-34.
• Rodionov, Vitaliy. “Kili Tata Pil Sımahisem” (hz. A. Yefimov-V. Stanyal), Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhi Pilsempe Kilisem, ÇKİ, Şupaşkar 2005, s. 5-11.
• Rodionov, Vitaliy, “Voprosı Janrovoy Klasifikatsii Çuvaşskogo Fol’klora”, Çuvaşskiy Fol’klor. Spetsifika Janrov, Çeboksarı 1982, s. 54-105.
• Róna-Tas, Andras,Mese a tölgfa tetején. Csuvas mesék, Budapest 1977. Salmin A.K., “Dva Çuvaşskih Termina, Oboznaçayuşçih Skazku”, Sovatskaya Tyurkologiya, No: 2, 1987.
• Sidorova, E. S.,Mifsem Legendĭsem Halapsem , ÇKİ, Şupaşkar 2004.
• Sidorova, E.S., Çĭvaş Halĭh SĭmahlĭhǐYumahsem (Tom 1), ÇKİ, Şupaşkar 1973.
• Sidorova, E.S., Çĭvaş Halĭh SĭmahlĭhǐYumahsem (Tom 2), ÇKİ, Şupaşkar 1976.
• Sirotkin, M. Ya.,Çuvaşskiy Fol’klor: Oçerk Ustno-Poetiçeskogo Narodnogo Tvorçestva, ÇKİ, Çeboksarı 1965.
• Terent’yeva, O, O. N.Yefimova, T. İ. Semenova. Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhǐ-İstori Halapisem, ÇKİ, Şupaşkar 2007.
• Terentyeva, O. N. , Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhi. Tavralĭh Halapǐsem , ÇKİ, Şupaşkar 2013.
• Yegorov, N.İ. “Çĭvaş Folklorǐn Proza Janrǐsene Uşkĭnlassi tata Terminologi Iytĭvǐsem”. Halĭh Ĭs-Hakĭlǐ. No. 1. Şupaşkar2002, s. 21-25.
• Yegorov, N.İ., “Çuvaşskiy Salamalik”, Çuvaşskiy Fol’klor. Spetsifika Janrov, Çeboksarı 1982, s. 106-130.
• Yegorov, N.İ., “Çuvaşlarda Salamalik Manzumesi” (Çev. Bülent Bayram), Bengü Bitig Dursun Yıldırım Armağanı , (Ed. Bülent Gül, Ferruh Ağca, Faruk Gökçe), Türkbilig/Öncü Kitap, Ankara 2013, s. 601-616.
• Yegorov, V. G. Etimologiçeskiy Slovar' Çuvaşskogo Yazıka, Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo, Çeboksarı 1964, s. 350.
• Yener, Mustafa Levent. “Çuvaşça ‘юм/yum’-Ortak Türkçe ‘yum’ Sözcüğü Üzerine.” Gazi Türkiyat, AnkaraBahar 2012/1, s. 189-210.
• Yumart G.F., “Halĭh Kun-ǐulǐn Halapǐsem”, İstori Halapǐsem, ÇKİ, Şupaşkar 2007.
• Yumart G.F-İ.G. Trofimova,Çĭvasş Halĭh Pultarulĭhǐ-Halĭh Eposǐ, ÇKİ, Şupaşkar 2004.
• Zolotnitskiy, N.,Kornevoy Çuvaşsko-Russkiy Slovar’, Tipografiya İmperatorskago Universiteta,Kazan 1875.