Pragmatizm ve Dil-Eylem Teorisi Kapsamında Ahmet Haşim’in “Bize Göre”Si Yahut Nesir Yazarı Ahmet Haşim’in Meslek Sırları

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 20, 45 - 65, 14.07.2020

Mehmet Akif Duman

https://doi.org/10.33207/trkede.574523

Cited By: 1

Öz

Peirce’e göre pragmatizm yirminci yüzyılın baskın felsefi fikridir. Pratik sonuçları ile muhtevası tetkike çalışılan pragmatik, dil-eylem teorisi kapsamında “perlokasyonel katman” ile bağlantılı olarak kullanılırsa edebî metin tetkikinde sayısız faydalar sağlayacaktır. Nesir edebiyatımızın en mühim isimlerinden olan Ahmet Haşim’in “Bize Göre”si (ki tahlili derinleştirmek için kapsamı bu fıkralar ile sınırlı tuttuk) üstünde yapılacak böylesi tatbikat ile Haşim’in üslubunun inceliklerini tespite çalışacağız. Şairin lisanını musiki ile söz arasında, sözden ziyade musikiye yakın, mutavassıt bir lisan olarak tarif eden şair Haşim ile nasir Haşim arasında fark vardır. Nasir Haşim pragmatik manada “sözden ziyade dil-eyleme yakın, muttasıl bir lisan” kurmak ister gibi durmaktadır.
Edebî metnin okur üstündeki tesiri ancak tepkiler vasıtası ile ölçülür; metnin edebî bakımdan taşıdığı değer ile savunulan fikrin kıymeti (yahut kıymetsizliği) örtüşmese de okurda “zihnî bir hareket” meydana getirdiği için pragmatik olarak tesirlidir. Haşim’in teşbihleri ne kadar “mücerret” olsa da tesirleri “müşahhas”tır. Yani pragmatiğin gerçekleri zihinsel gerçekler olsa da algı süreci (doğru ve yanlış olarak değerlendirilebilecek kadar) hakikattir. Haşim bilhassa eşyanın doğası ile oynayarak müşebbeh ve müşebbehün bih arasında orijinal vech-i şebehler kurmak ile perlokasyonel katmanda pragmatik bir çerçeve çizmeye muvaffak olur. Mehmet Kaplan’a göre Türkçede Hâşim’in bu fıkraları kadar “dolgun” yazı yazılmamıştır. Oysa semiyotiğin (işaret teorisi) bize verdiği imkânlarla dolgunluk olarak nitelenen şeyin aslında “pragmatik bir hile” olduğunu görmüş olacağız.

Anahtar Kelimeler

pragmatizm, dil-eylem, perlokasyon, Ahmet Haşim, Bize Göre, Ch. S. Peirce

THE “ACCORDİNG TO US” OF AHMET HAŞİM IN THE CONTEXT OF PRAGMATİSM AND THE SPEECH-ACT THEORY OR THE SKILL OF THE PROSE WRITER AHMET HAŞİM

Öz

According to Peirce, pragmatism is the dominant philosophical idea of the 20th century. If pragmatic, whose content, together with the practical results, is attempted to analyzed is used in the context of the speech-act theory in connection with the perlocutionary plane, it will bring countless benefits in the analysis of literary works. With such an application to the “Bize Göre” (According to Us) (in order to deepen the analysis, I have limited the scope with these essays) by Ahmet Haşim, one of the main names of our prose literature, we will try to establish the intricacies of Haşim's style. There is a difference between the poet Haşim, who describes the language of the poet as something between music and words, closer to music rather than to the utterance, as a mediating language, and prose writer Haşim. Prose writer Haşim seems to want to found a “rather closer to the speech act than the utterance, a continuous language”.
The effect of a literary text on the reader can only be measured by the reactions; even if the value that the text carries from a literary point of view and the value of the defended idea (or worthlessness) does not overlap, it is pragmatically effective because it causes a "mental movement". No matter how abstract the similes of Haşim are, their effects are “concrete”, so even if the truths of pragmatics are the truths of the mind, the perceptual process (so much that it can be judged as true or false) is the reality. Haşim manages to draw a pragmatic framework in the perlocutionary plane by playing with the nature of the object and founding original analogy directions between signifier and signified. According to Mehmet Kaplan, no such "filled" texts were written in Turkish as the essays of Haşim. With the help of the possibilities that semiotics gives us, we will see that the thing called fullness is actually a "pragmatic trick”.

Anahtar Kelimeler

pragmatism, speech-act theory, perlocutionary acts, Ahmet Haşim, According to Us, Ch. S. Peirce

Kaynakça

• Ahmet Haşim, “Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar”, Dergâh, nr. 8, 5 Ağustos 1337/ 1921, s. 113-114 (daha sonra Piyâle’de, s. 69-77).
• Ahmet Haşim, Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan, Frankfurt Seyahatnamesi, Haz. M. Kaplan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1969.
• Apel, Karl Otto, Schriften zum Pragmatismus und Pragmatizismus, Suhrkamp, Frankfurt a. M, 1970.
• Apel, Karl Otto, Transformation der Philosophie, C. II (Das Apriori der Kommunikations-gemeinschaft), Suhrkamp, Frankfurt am M, 1976.
• Aristoteles, Rhetorik, Çev. Krapinger Gernot, Reclam, Stuttgart, 1999.
• Austin, John Langshaw, Zur Theorie der Sprechakte, Reclam, Stuttgart, 1972.
• Danto, Arthur C., Die Verklärung des Gewöhnlichen. Eine Philosophie der Kunst. Suhrkamp, Frankfurt a. M, 1984.
• Davidson, Donald, “What Metaphors Mean”, Critikal Inquiry, S. 5, 1978.
• Duman, M. Akif, “Charles Sanders Peirce’ü Anlayan Adam: Ömer Seyfettin -I”, Türk Dili- Dil ve Edebiyat Dergisi, C. CXVI, S. 809, 2019, s. 36-44.
• Duman, M. Akif, “Charles Sanders Peirce’ü Anlayan Adam: Ömer Seyfettin -II”, Türk Dili- Dil ve Edebiyat Dergisi, C. CXVI, S. 810, 2019, s. 56-65.
• Duman, M. Akif, “John Langshaw Austin ve Ted Cohen’in Dil-Eylem (Speech Act) Teorileri Çerçevesinde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Ecir ve Sabır Hikâyesine Atf-ı Nazar”. Molesto, C. I, S. 4, 2018, s. 38-52.
• Duman, M. Akif, “Sabahattin Kudret Aksal’ın Vav’lar’ının Semiotik Bakımdan (Bühler’in Organon Modeli Eşliğinde), John R. Searle’ün Uyuşmazlık (Divergence) Bakışı İçinde ve Dil-Eylem Teorisi (Speech-Acts) Çerçevesinde Ele Alınması”, Asobid (Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi), C. II, S. 4, 2018, s. 11-36.
• Duman, M. Akif, Cicero’nun ve Hegel’in Metafor Anlayışları (Mukayese Teorisi), Gece Akademi, Ankara, 2019.
• Duman, M. Akif, Metafor ve Semiyotik, Gece Akademi, Ankara, 2019.
• Fisch, Max H., “A Chronicle of Pragmaticism, 1865-1879”, The Monist, C. XLVIII, S. 3, 1964, 441-466.
• Freud, Sigmund, Die Treumdeutung, Studienausgabe II, Frankfurt am Main, 1900/ 1972.
• James, William, Der Pragmatismus. Ein neuer Name für die alte Denkmethoden, Felix Meiner Verlag, 2. Baskı, Hamburg, 1994.
• James, William, Pragmatism and The Meaning of Truth. Cambridge, 1975.
• Kant, Immanuel, Kritik der reinen Vernunft, 1781.
• Karaosmanoğlu, Y. Kadri, Anamın Kitabı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
• Karaosmanoğlu, Y. Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, Bilgi Basımevi, Ankara, 1969.
• Karaosmanoğlu, Y. Kadri, Vatan Yolunda, İletişim Yayınları, İstanbul, 1986.
• Martens, Ekkehard, Texte der Philosophie des Pragmatismus. Charles Sanders Peirce, William James, Ferdinand Canning Scott Schiller, John Dewey. Reclam, Stuttgart, 1975.
• Morris, Charles W., “Foundations of the Theory of Signs”, in: International Encyclopedia of Unified Sciences 1, Nr. 2. University of Chicago Press, Chicago, 1938.
• Nietzsche, Friedrich, “Kommentar zu Band 1-13”, Samtliche Werke Kristische Studienausgabe in 15 Banden (KGW), Yay. Giorgi Colli, Mazzino Montinari, Deutscher Taschenbuch Verlag de Gruyter, München, 1999.
• Nogales, Patti D., Metaphorically Speaking. CSLI Publications, Stanford/California, 1999.
• Peirce, Ch. S., Collected Paper of Ch. S. Peirce, C. I-VI. Yay. Ch. Hartshorne - P. Weiss, Cambridge/Mass. 1931- 1935; C.VII-VIII. Yay. A. W. Burks. Cambridge/Mass. 1958.
• Russell, Bertrand, “Der Pragmatismus”, B. R., Philosophische und politische Aufsätze, Ed. W. Steinvorth, Stuttgart, [1909]/ 1971, 61-98.
• Searle, John R., Geist, Sprache und Gesellschaft. Philosophie in der wirklichen Welt, Çev. Harvey P. Gavagai, Suhrkamp, Frankfurt am Main, 1988.
• Wittgenstein, Ludwig, Philosophische Untersuchungen, Blackwell, Oxford, 1999.