Evaluation of A Group of Stamp Seal from the Halûk Perk Museum

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 20, 173 - 203, 14.07.2020

Burcu Özdemir , Müge Savrum Kortanoğlu

https://doi.org/10.33207/trkede.735182

Cited By: 2

Öz

Seals which are considered as indicators of security and private property from the past to the present are seen in different periods and made of different materials in different forms. Clay and stone were used for the first examples of seals seen at 8000 B.C. Then, in parallel with the conditions of the period, climate, geography and developing technology, material and construction techniques changed and diversified. Metal, gemstone, bone, tile and glass-like materials have been used frequently in the seal construction.
In this study, 19 metal stamp seals which have been obtained by the Halûk Perk Museum by purchasing at different times are evaluated. This study includes the stamp seal group, made up of lead, copper (bronze)? and dated approximately to the Early Bronze and Middle Bronze Age. The place of origin for these seals, gained by the museum through purchase, is unknown. The surface of these are round or square shaped, and the handles are rope hole or have no hole handles.
The seals registered to Haluk Perk Museum and included in the scope of this study are seen not only in Anatolia, but also in Mesopotamia and the Balkans. The purpose of this study was to compare the stamp seals with their similar samples found in the excavations and in the museum collections, and to determine their approximate geographical findspots. Thus, the present study tries to determine the possible geography and period of those seals with unknown place of origin.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, Mesopotamia, Glyptic, Stamp Seal, Early Bronze Age, Middle Bronze Age

Halûk Perk Müzesi'nden Bir Grup Damga Mührün Değerlendirilmesi

Öz

Geçmişten günümüze güvenliğin ve özel mülkiyetin göstergesi sayılan mühürler farklı dönemlerde, farklı formlarda ve malzemelerden yapılmış olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk örnekleri yaklaşık M.Ö. 8000’de görülen mühürlerde malzeme olarak kil ve taş kullanılmıştır. Daha sonra dönem şartlarına, iklime, coğrafyaya, gelişen teknolojiye paralel olarak malzeme ve yapım tekniklerinde değişiklik ve çeşitlilik meydana gelmiştir. Metal, değerli taş, kemik, fayans, cam gibi malzemeler mühür yapımında sıklıkla kullanılmıştır.
Bu çalışmada Halûk Perk Müzesi’ne farklı tarihlerde satın alma ile kazandırılmış 19 adet damga mühür değerlendirilmiştir. Çalışmayı; malzemesi bakır (tunç)? ve kurşun olan ve yaklaşık olarak bir tarih aralığı verilerek İlk Tunç ile Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen damga mühür grubu oluşturmaktadır. Satın alma yoluyla müzeye kazandırılan bu mühürlerin buluntu yeri bilinmemektedir. Söz konusu mühürlerin baskı yüzeyleri genellikle dairesel, kare biçimli, tutamakları ise ip delikli ya da deliksiz tutamaklıdır.
Halûk Perk Müzesi’ne kayıtlı olan ve çalışma kapsamına alınan mühürlerin benzerleri sadece Anadolu’da değil, Mezopotamya ve Balkanlarda da görülmektedir. Bu çalışma ile damga mühürlerin, kazılarda ele geçen ve müze koleksiyonlarında bulunan benzer örnekleri esas alarak karşılaştırılması, yaklaşık bir tarihleme yapılarak; buluntu yerlerini yine yaklaşık olarak coğrafi açıdan tespit edilmesi amaçlanmıştır. Böylelikle buluntu yeri belli olmayan söz konusu mühürlerin hangi coğrafya ve döneme yakın olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Mezopotamya, Mühürcülük, Damga Mühür, İlk Tunç Çağı

Kaynakça

• Akdeniz, Engin, Büyük Menderes Havzası’nın Demir Çağı Öncesi Kültürleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 1999.
• Alp, Sedat, Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1972.
• Bass, F. George, “Excavations at Ulu Burun (Kaş): 1986 Campaign”, 9. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. I, Ankara, 1987, s. 371-388.
• Baştürk, Mahmut Bilge - Kaya, Yeliz, “Şarhöyük’ten Bir Erken Tunç Çağ Mührü, An Early Bronze Age Seal From Şarhöyük”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 45, s. 1-10.
• Bernabò Brea, Luigin, Poliochni I, Città preistorica nell'isola di Lemno, I.2, (Tavole), Monografie della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente, I, Roma, 1964.
• Brown, W. Norman, The Swastika, Emerson Books, New York, 1933.
• Canby, Jeanny Vorys, “Early Bronze Trinket, Moulds”, British Institute for the Study of Iraq, C. XXVII, S. 1, 1965, s. 42-61.
• Caneva, Isabella - Köroğlu, Gülgün, Yumuktepe DokuzBin Yıllık Yolculuk, Ege Yayınları, İstanbul, 2010.
• Collon, Dominique, First Impressions: Cylinder Seals in the Ancient Near East, British Museum Publications, London, 1987.
• Collon, Dominique, Interpreting the Past Near Eastern Seals, University of California Press, London, 1990.
• Çelik, Duygu, Yeni Dönemde Alacahöyük Kazılarında Mimari Buluntular, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.
• Darga, Muhibbe, Hitit Sanatı, Akbank Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1992.
• Dede, M. Gökçe, Anadolu’da Bulunmuş Eski Tunç Çağı’na Ait Silindir ve Damga Mühürler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2014.
• Dinçol, Ali - Dinçol, Belkıs, “Büyükler, Prensler, Beyler Mühürleri Işığında İmparatorluk Yönetiminin Zirvesindekiler”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu 1000 Tanrılı Halk Die Hethiter und İhr Reich das Volk Der 1000 Götter, Bonn, 2002, 428-431.
• Dinçol, Ali, “Hitit Mühürcülüğü”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C. II, İstanbul, 1997, s. 1316.
• Duistermaat, Kim, “Which Came First, the Bureaucrat or the Seal? Some Thought, on the Non-Administrative Origins of Seals in Neolitic Syria”, Seals and Sealing Practices in the Near East, Orientalia Lovaniensia Analecta, Leusen-Paris Walpole-Ma, 2012, 1-15.
• Duru Refik - Umurtak, Gülsün, “Bademağacı Kazıları 2010 Yılı Çalışma Raporu”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. II, Ankara, s. 115-124.
• Duru, Refik, “Bademağacı Kazıları 1997 ve 1998 Yılları Çalışma Raporu”, Belleten, C. LXIV, S. 239, 2000, s. 187-213.
• Duru, Refik, MÖ 8000’den MÖ 2000’e Burdur-Antalya Bölgesi’nin Altı Bin Yılı, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2008.
• Efe, Turan - Efe Ay, Deniz Ş. M., “Küllüoba: İç Kuzeybatı Anadolu’da bir İlk Tunç Çağı Kenti, 1996-2000 Yılları Arasında Yapılan Kazı Çalışmalarının Genel Değerlendirmesi”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜBA-AR), S. 4, 2001, s. 43-78.
• Efe, Turan, “A Trinket Mold from Küllüoba near Seyitgazi/Eskişehir”, Hayat Erkanal’a Armağan Kültürlerin Yansıması, Studies in Honor of Hayat Cultural Reflections, Homer Kitabevi, İstanbul, 2006, s. 301-304.
• Efe, Turan, “Küllüoba”, Arkeo Atlas, S. 2, 2003, s. 114.
• Emre, Kutlu, Anadolu Kurşun Figürinleri ve Taş Kalıpları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1971.
• Ertem, Hayri, “Han İbrahim Şah Kazısı 1970-1971”, METU Keban Projesi Yayınları, S. I, No. 3, Ankara, 1974, s. 28.
• Esin, Ufuk, “Tepecik Kazısı 1968 Ön Raporu”, METU Keban Projesi Yayınları, S. I/1, Ankara, 1970, s. 145-152.
• Esin, Ufuk, “Tepecik Kazısı 1970 Ön Raporu”, METU Keban Projesi Yayınları, S. I/1, Ankara, 1972, s. 139-147.
• Fidan, Erkan, İç Batı Anadolu Orta Tunç Çağı Öncesi Metal Eserleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2005.
• Fidan, Erkan-Türkteki, Murat-Türkteki, Sinem-Massa, Michele-Oğuzhanoğlu Akay, Umay- Seçer Fidan, Sezer, “Eskişehir ve Kütahya İlleri Tarih Öncesi Dönem Yüzey Araştırmaları (EKAR) 2017 Yılı Çalışmaları”, 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. 2, Ankara, 2019.
• Garstang, John, Prehistoric Mersin: Yümük Tepe in Southern Turkey; the Neilson Expedition in Cilicia, Oxford Clarendon Press, 1953.
• Goldman, Hetty, “Excavations at Gözlükule, Tarsus, 1937”, American Journal of Archaeology, C. XLII, S. 1, 1937, s. 30-54.
• Goldman, Hetty, Excavations at Gözlükule, Tarsus, Vol. II Text and Plates, Princeton University Press, New Yersey, 1956.
• Heydari, M. - Desset F. - Vidale M., “Bronze Age Glyptics of Eastern Jazmurian, Iran”, Paleorient, C. XLIV, S. 1, 2018, s. 133-153.
• İşbilir Aydın, Berna, Kimlik Belirleyici Tasarımlar: Mühürler, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2007.
• Kaçmaz Levent, Esra, Diyarbakır Arkeoloji Müzesi Urartu Damga Mühürleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2006.
• Kadim Çağlardan İzler, Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu, Ed. Deniz Uygun Senem Özden Gerçeker, Sadberk Hanım Müzesi, İstanbul, 2013.
• Kansu, Şevket Aziz, Etiyokuşu Hafriyatı Raporu 1937, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1940.
• Karataş Yüksel, Canan, Neolitik Dönemden Erken Tunç Çağı Sonuna Kadar Batı Anadolu’da Mühürlerin Gelişimi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2017.
• Keskin, Levent, Başlangıcından M.Ö. III. Binyılın Sonuna Kadar Batı Anadolu Madenciliği, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2003.
• Koşay, Hamid Zübeyr - Akok, Mahmut, Alacahöyük Kazısı 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1973.
• Koşay, Hamid Zübeyr, “Keban Projesi Pulur Kazıları 1968-1970”, METU Keban Projesi Yayınları, S. III, No. 1, Ankara, 1976, s. 66-85.
• Koşay, Hamid Zübeyr, “Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâletince Yaptırılan Ahlatlıbel Harfiyatı, Atlatlıbel Prehistorik İstasyonunun Bulunuşu”, Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S. 2, 1934, s. 3-102.
• Lamb, Winifred, Excavations at Kusura near Afyon Karahisar: II, Printed by John Johnson for the Society of Antiquaries of London, Oxford,1937/1938.
• Laneri, Nicolas, “The Discovery of a Funerary Ritual: Inanna/Ishtar and Her Descent to the Nether World in Titriş Höyük”, Turkey, East and West, S. 52 (1/4), 2002, s. 9-51.
• Lloyd, Seton - Mellaart, James, Beycesultan I, Vol. I, The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels, British Institute of Archaeology London, London, 1962.
• Makkay, Jânos, Early Stamp Seals in South-Europe, Akademiai Kiado, Budapest, 1984.
• Mellaart, James, “Excavation at Çatalhöyük 1963”, Anatolian Studies, S. 14, 1964, s. 39-119.
• Mellaart, James, Excavations at Hacılar 1, British Institute at Ankara, Edinburg University Press, Edinburg, 1970.
• Mellink Machteld Johanna, “Excavations at Karataş Semayük and Elmalı-Lycia 1969”, American Journal of Archaeology, C. LXXIV, S. 3, 1970, s. 245-259.
• Metropolitan Museum Online Collection https://www.metmuseum.org/art/collection/search#!?q=26.7.42 (Erişim Tarihi 03.05.2019).
• Noveck, Madeline, The Mark of Ancient Man: Ancient Near Eastern Stamp Seals and Cylinder Seals: The Gorelick Collection, The Brooklyn Museum, 1975.
• Oğuzhanoğlu, Umay, “A Lead Seal from the Laodikeia-Kandilkırı Excavations and an Overall Assessment of Seal Use in South-Western Anatolia During the Early Bronze Age”, Oxford Journal of Archaeology, C. XXXVIII, S. 1, 2019, s. 39-64.
• Omura, Sachihiro, “Preliminary Report on the 20th Excavation Season at Kaman-Kalehöyük 2005”, Anatolian Studies, S. 15, 2006.
• Öner, Beyil, Küllüoba Höyüğü Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Küçük Buluntuları (Yontmataş Aletler ve Metal Eserler Hariç), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.
• Özgüç, Nimet, “Seals from Kültepe”, Anadolu, S. 3, 1956, s. 43-53.
• Özgüç, Nimet, Seal Impressions from the Palaces at Acemhöyük, Ancient Art in Seals, Princeton University Press, New Yersey, 1980.
• Özgüç, Tahsin, Kültepe: Kanis/Nesa, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Özgüç, Tahsin, Kültepe-Kaniş II, Eski Yakın Doğu’nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1986.
• Özkan, Süleyman, “Köşk Höyük Seals”, Anatolica, S. 27, 2001, s. 15-22.
• Özkan, Süleyman, Kaniş’te Mühür Sanatı, Anadolu’nun Önsözü, Kültepe Kaniş Karumu, Asurlular İstanbul’da, İstanbul, 2011.
• Özsait, Mehmet, “1991 Yılı Burdur-Çeltikçi ve Yeşilova Yüzey Araştırmaları”, 10. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1991, s. 331-344.
• Perk, Halûk, “Halûk Perk Müzesi’nde Bulunan İğne Mühürler”, Tuliya, S. 1, İstanbul, 2010, s. 51-55.
• Pittman, Holly, “Son Kalkolitik Çağ Mühürleri”, Arkeo Atlas, S. 2, 2003, 35.
• Pittman, Holly, Cylinder Seals and Scarabs in the Ancient Near East, Civilization of the Ancient Near East, New York, 1995.
• Pullen, J. Daniel, “A Lead Seal from Tsoungiza, Ancient Nemea and Early Bronze Age Aegen Sealing Systems”, American Journal of Archaeology, S. 8/1, 1994, s. 35-52.
• Renfrew, Colin, Archaeology and Language, The Puzzle of Indo-European Origins, Cambridge University Press, New York, 1987.
• Salvatori, Sandro, “Bactria and Margiana Seals: A New Assessment of Their Chronoloqical Position and a Typoloqical Survey”, East and West, S. C. L, S.1/4, 2000, s. 97-145.
• Schmidt, F. Erich, The Alishar Hüyük Seasons of 1928 and 1929 Part I, OIP XIX, Chicago, 1932.
• Schmidt, Klaus, Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe. En Eski Tapınağını Yapanlar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2007.
• Sevin, Veli - Derin Zafer, “İmikuşağı Kazıları, 1985”, 8. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. I, Ankara, 1986, s. 181-205.
• Shanshashvili, Nino-Sherazadishvili Ziviad, “Earliest Seals of South Caucasus, Archaeological Review of Gori Museum”, Tbilisi, S. 1, 2013, s. 7-25.
• Şahin, Fatma, Çukurova ve Çevre Kültür Bölgelerinin M.Ö. 3. Binde Ege İle Olan Bağlantısı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2002.
• Tekin, Halil, “Hakemi Use’den Bir “Pintadera”, Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan, (Ed.) Süleyman Özkan-Halime Hüryılmaz-Atila Türker, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2017, s. 231-238.
• Tuna, Numan - Buluç, Sevinç - Tezcan, Burhan, ODTÜ Arkeoloji Müzesi, TAÇDAM, Ankara, 2012.
• Türkcan, Ali Umut, Çatalhöyük Damga Mühürleri Topraktan Sonsuzluğa Çatalhöyük, (Ed.) Emine Haydaroğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Türktüzün, Metin - Ünan, Serdar - Ünal, Semih, “Çiledir Höyük Erken Tunç Çağı II Bulguları”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜBA-AR), S. XVII, 2014, s. 201-209.
• Tütüncüler, Özlem, “Swastika: a Symbol Known to be of Indo-European Origin in the Early Bronze Age Anatolia”, Symposium on Mediterranean Archaeology, S. 16/2, Oxford, 2013, s. 201-208.
• Umurtak, Gülsün - Duru, Refik, “Hacılar Büyük Höyük Kazısı-2011”, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri (ANMED), S. 10, 2012, s. 21-26. Umurtak, Gülsün, “Bademağacı”, Arkeo Atlas, S. 2, 2003, s. 10.
• Umurtak, Gülsün, “Hacılar Büyük Höyük İlk Tunç Çağı I Yerleşmesi’nde Bulunmuş olan Bir Grup Mühür Üzerine Gözlemler”, Pisidia Yazıları Hacı Ali Ekinci Armağanı, Ege Yayınları, İstanbul, 2015, s. 147-156.
• Umurtak, Gülsün, “Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağlarda Burdur-Antalya Bölgesi Mühürcülüğü Üzerine Bazı Gözlemler”, ADALYA, S. 4, 1999-2000, s. 1-19.
• Umurtak, Gülsün, “Questions Arising from a Bulla Found in the EBA II Settlement at Bademağacı”, ADALYA, S. 13, 2010, s. 19-27.
• Umurtak, Gülsün, “Some Comments on a Few Intriguing Seals Found in the EBA Settlements at Hacılar Büyük Höyük and a Seal from Burdur Museum”, ADALYA, S. 16, 2013, s. 49-59.
• Umurtak, Gülsün, “Some Observations on a Lead Stamp Seal from the Bademağacı Excavations”, Anatolica, S. 28, 2002, s. 159-169.
• Weingarten, Judith, “Another Look at Lerna: An EH IIB Trading Psot?”, Oxford Journal of Archaeology, S. 16/2, 1997, s. 147-166.
• Wiencke, Martha Heath, “Further Seals and Sealings from Lerna”, Hesperia, S. 38/4, 1969, s. 500-521.
• Yağcı, Remzi, Anadolu Müzesi Koleksiyonundaki Geç Assur-Yeni Babil Akamenid Damga Mühürleri, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1996.
• www.tdk.gov.tr (Erişim Tarihi 20.08.2019).