Oryantolog mu? Oryantalist mi? Rus Türkologları İ. N. Berezin ve V. D. Smirnov’un Türkiye ve Türklere Bakışı

Year 2023, Volume: 13 Issue: 26, 337 - 363, 21.07.2023

Yetkin Yıldız

https://doi.org/10.33207/trkede.1275722

Abstract

19.yy’ın başından itibaren Rus oryantalizmi, önemli eğitim kurumlarının kurulmasıyla birlikte, Rusya’da ve dünya ölçeğinde önemli bir aşama kaydetti. Önceki yüzyılda kurulan, üniversitelerdeki doğu dilleri kürsüleri, “Rus Bilimler Akademisi” ne bağlı “Asya Müzesi”, doğu dilleri eğitimi veren “Lazarev Enstitülüsü”, Dışişleri Bakanlığına bağlı Asya Departmanına bağlı okul, doğu çalışmaları alanında uzman yetiştirecek olan okulların ve merkezlerin kurulmasına önayak oldu. Bu kapsamda 19.yy’ın başında Vilno (Vilnius), Derp (Tartu), Harkov, Odesa, Moskova, Kazan gibi merkezlerde doğu halklarının dillerini, kültürlerini ve tarihlerini sistematik bir şekilde öğretecek olan bilim kurumları kuruldu. Bu üniversitelerden yetişen entelektüeller, devlet adamları ve yine bu üniversitelerde yetişen akademisyenler Rus oryantalizmin gelişimine önemli bir katkı sağladılar. Eğitim sisteminde yapılan reformlar ve yenilikler kapsamında kurulan üniversiteler ve doğu dilleri okulları, 19. yy’da Rusya’da yeni bir entelektüel ortamın doğmasına da neden oldu. Şüphesiz bu okullar içinde 19.yy’ın ilk yarısında kurulan Kazan Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü ve yüzyılın ikinci yarısında etkinliğini artıran St. Petersburg Doğu Dilleri Fakültesi, Rus oryantalizminin gelişimine katkı yapan en önemli eğitim kurumlarıydı.
Bu makalede, bu eğitim kurumlarından Kazan Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümünde akademik hayatına başlayan ve 1854 yılında kurumunun kapatılmasıyla birlikte St Petersburg Doğu Dilleri Fakültesine geçen akademisyen Prof. Dr. İ. N. Berezin ve yine St. Petersburg Üniversitesinde akademik çalışmalarını sürdüren Prof. Dr. V. D. Smirnov’un, 19.yy.ın ikinci yarısındaki Rusya’da çıkan süreli edebiyat ve tarih dergilerinde yayınlanan seyahatname formunda yazıları ve makalelerinden yola çıkarak, çalışma alanlarından biri olan Türkiye ve Türklere olan bakışı oryantalizm bağlamında ele alınmıştır.

Keywords

Oryantolog, Oryantalist, Rus Oryantalizmi

References

• BARTOLD, V. Vilademiroviç (1927), “İ. N. Berezin Kak İstorik”, Zapiski Kollegii Vostokovedov Pri Aziatskom Muzeye, İzdatelsvo Akademii Nauk, 2, 50-72.
• BEREZİN, İ. Nikolayeviç (1847), “Obzor Tröhletniyago Puteşestviya po Vostoku Magistra Kazanskogo Universiteta İ. Berezina”, Jurnal Minestersvo Narodnogo Prosveşeniya, 4, 1-30. BEREZİN, İ. Nikolayeviç (1856), “Ramazan v Stambule”, Russkiy Vestnik, 1, 683-704.
• BEREZİN, İ. Nikolayeviç (1867), “Blajensvo Müslümanina k Fizyologii Sumaşestviya”, Russkiy Vestnik, 67, Yanvar-Fevral, 289-317.
• BEREZİN, İ. Nikolayeviç (1854), Tsaregradskih Dostoprimeçatelnostey vo Vremya Prebıvanya v Konstantinapole Yego İmperatorskogo Vısoçesvo Velikogo Knyazya Konstantina Nikoloyeviça v 1945 godu, Tipografii İmperatorskoy Akademii Nauk, St. Petersburg. BEYOĞLU, Süleyman (tarihsiz), “Yusuf Kâmil Paşa” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kamil-pasa-yusuf (Erişim tarihi: (11.10.2019)
• BRIDGE, Roy (2002), “Exploration and Travel Outside Europe (1720-1914”, Ed: P. Hume and T. Young, The Cambridge Companion to Travel Writing, Cambridge University Press, U. K., 51-67.
• GORDLEVSKİ, V. Aleksandroviç (1968), “Pamyati V. D. Smirnova” İzbrannıye Soçineniya, Etnografiya, İstoriya Vostokovedeniye Resenzii, 4, 408-414.
• İNANIR, Emine (2013), Rusların gözüyle İstanbul, Kitabevi, İstanbul.
• KAHRAMAN, H. Bülent ve KEYMAN, Fuat (2007), “Kemalizm, Oryantalizm ve Modernite”, Doğu Ne? Batı Ne?, Doğu-Batı Yayınları, Ankara, 75-89.
• KAPICI, Özhan (2020), “Çarlık Rusya’sında Osmanlı Tarihçiliği”, Ed: A. Özcan, Ö. Kapıcı, Y. Murgul, Dünya’da Osmanlı Tarih Yazımı 1, Doğu-Batı Yayınları, Ankara, 13-85.
• KAZEMBEK, Mirza (1841), Plan Uçenogo Puteşestvıya po Vostoku Magistrov Kazanskogo Universiteta Dittelya i Berezina, Tipografiya Kazanskogo Universiteta, Kazan.
• LOOMBA, Ania (2005), Colonialism/Postcolonialism, Routledge, London and New-York.
• MAŞTAKOVA, Y. İnnokentevna (1971), “V. D. Smirnov-İsledavatel Turetskoy Literaturı”, Sovetskaya Turkologiya, 4, 115-123.
• MAZİTOVA, N. A. (1972), İzuçeniye Blijnego i Srednogo Vostoka v Kazanskom Universiteta (Pervogo Polovina 19. veka), İzdatelsvo Kazanskogo Universiteta, Kazan.
• NİKOLAYEV, N. Yuryeviç (2011), “Vastoçnıy Krizis Russko-Turetskogo Voyna na Stranisah “Vestnik Yevropı” v 1875-1877 godah”, İstoçniki İstoriyografiya, Vesti Volgogr. Gos. Un-ta, 4.1, 140-145, (2022, 10 Ocak), https://volsu.ru/upload/medialibrary/6d6/1_osywhxrhvbpvpxwu. pdf
• OLDENBURG, Sergey (1925), “İ. N. Berezin kak puteşeştvennik i İsledavatel İranskih Nareçiy”, Zapiski Kollegii Vostokovedov Pri Aziatskom Muzeye, İzdadelsvo Akademii Nauk, 1, 172-176.
• POGODİN, Mihail (1854), “Paseşeniye Tsaregradskih Dostoprimeçatelnostey vo Vremya Prebıvaniya v Konstantinapol Yego Vısoçestvo Velikogo Knyazya Konstantina Nikolayeviça v 1845 godu İ. Berezina”, Moskovityanin, 24, Kn. 2.
• PRATT, M. Louise (2008), Imperial Eyes, Travel Writing and Transculturation, Routledge, Londan and New-York.
• SAİD, Edward (2010), Şarkiyatçılık Batının Şark Anlayışları, Çev. Berna ÜLNER, Metis Yayınları, İstanbul.
• SAMOYLOVİÇ, Aleksandr (1923), “Pomyati Prof. V. D. Smirnova” Vostok, Vsemirnaya Literatura, Gocudarstvennoye İzdatelsva, 3, 207-209.
• SAMOYLOVİÇ, Aleksandr. (1925), “İ. N. Berezin, kak Türkolog”, Zapiski Kollegii Vostokovedov Pri Aziatskom Muzeye, İzdadelsvo Akademii Nauk, 1, 161-171.
• SMİRNOV, V. Dimitriyeviç (1876a), “Turestkaya Sivilizasiya Yeyo Şkolı, Softa, Biblioteka, Knijnoye Delo (İz Poyezki Konstantinapol Letom 1875 godu”, Vestnik Yevropı, 60, 527-566.
• SMİRNOV, V. Dimitriyeviç (1876b), “Turestkaya Sivilizasiya Yeyo Şkolı, Softa, Biblioteka, Knijnoye Delo (iz poyezki Konstantinapol Letom 1875 godu)”, Vestnik Yevropı, 61, 7-57.
• SMİRNOV, V. Dimiriyeviç (1878), “Ofisalnaya Turtsiya v Lisah”, Vestnik Yevropı, 1, Yanvar, 280-311.
• SMİRNOV, V. Dimitriyeviç (1896), “İ. N. Berezin” Jurnal Mnistersvo Narodnogo Prosveşeniya, Tipografiya V. S. Balaşeva, 79, 29-34.
• ŞOFMAN, A. Semönoviç ve ŞAMOV, G. Fedoroviç (1956), “Vostoçnıy Razrıyad Kazanskogo Universteta (Kratkiy Oçerk)”, Oçerki po İstorii Ruskogo Vostokovedeniya, Sbornik 2, Red. V. İ. AVDİYEV i N. P. ŞASTİNA, İzdatelsvo Akademii Nauk, Moskva, 418-448.
• TOLZ, Vera (20O5), “Orientalism, Nationalism, and Ethnic Diversity in Late Imperial Russia”, The Historical Journal, 48.1, 127-150.
• TOLZ, Vera (2011), Russia’s Own Orient The Politics of Identity and Oriental Studies in The Imperial Early Soviet Period, Oxford University Press, New York.
• TVERİTİNOVA, A. Stepanovna (1971), “V. D. Smirnov-istorik Turtsii”, Sovetskaya Turkologiya, 4, 105-114.
• VAN DER OYE, David Schimmelpennick (2010), Russian Orientalism: Asia in the Russian mind from Peter the Great to Emigration, Yale University Press, U. S. A.
• VALAYEV, R. M. ve TEMİRBEKOV, R. M, (tarihsiz) “İlya Nikolayeviç Berezin: Türkolog, İranist i Puteşestvennik”, (2021, 21 Mart), https://textarchive.ru/c-1745872.html.
• YILDIZ, Yetkin (2023), Rus Oryantalizmi: 19. Yüzyılın İkinci Yarısındaki Rus Seyahatnamelerinde Türkiye ve Türkler, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.