Kaz Gecelerinin İşlevsel Halkbilimi Kuramına Göre İncelenmesi

Year 2025, Volume: 15 Issue: 30, 83 - 111, 23.07.2025

Hasan Ali Diken

https://doi.org/10.33207/trkede.1651588

Abstract

Bilindiği üzere kültür, insanların yaşayarak öğrendikleri ve aktararak öğrettikleri unsurların tamamını içine alan bir kavramdır. Kültür kavramı, insanların süreklilik gerektiren sosyal ilişkiler kurmalarında ve toplumsal yapılar oluşturmalarında ayrı bir yere, değere ve öneme sahiptir. Gelenek ise nesilden nesile iletilen bilgi, görgü, deneyim, tasarım, alışkanlık, davranış ve benzeri faktörleri bünyesinde barındıran bir mefhumdur. Herhangi bir insan topluluğunun yaşamına etki eden bütün gelenekler, o insan topluluğunun kültürünü tesis etmektedir. Başlıca ortak paydalarda buluşan insanlar için belli bir gelenek kültüründen bahsetmek mümkündür. Kaz geceleri gelenek kültürünü yaratan ve yaşatan ortamlar arasında yer almaktadır. Dolayısıyla kaz gecelerinin fonksiyonel bir zeminde ele alınması elzemdir. Bu çalışmada, kaz gecelerinin işlevsel halkbilimi kuramına göre incelenmesi amaçlanmaktadır. İlgili doğrultuda, kaz geceleri “folklorun dört işlevi” olarak sıralanan “hoşça vakit geçirme, eğlenme ve eğlendirme”, “değerlere, toplum kurallarına ve törelere destek verme”, “eğitimi veya kültürü gelecek kuşaklara aktarma” ve “kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma” başlıkları doğrultusunda çözümlenecektir. Kaz gecelerinin, söz konusu işlevleri yerine getiren platformlar olarak kültürel sürekliliğe destek veren tarafları ortaya konulacaktır. Ayrıca “kaz gecesi” olgusunun bir “sosyalleşme aracı” olarak sunumu üzerinde de durulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Kültür , Gelenek , Gelenek Kültürü , Kaz Geceleri , İşlevsel Halkbilimi Kuramı

Analysis of Goose Nights According to Functional Folklore Theory

Abstract

Recognizedly, culture is a concept that encompasses all the elements that people learn by living and teach by passing on. The concept of culture has a distinct place, value and significance for people to establish social relations that require continuity and to form social structures. Tradition is also a concept that embodies knowledge, etiquette, experience, design, habit, behavior and similar factors transmitted from generation to generation. All traditions that influence the life of any human community constitute the culture of that human community. It is possible to mention a certain culture of tradition for human communities that meet mainly on common grounds. Goose nights are among the environments that create and keep alive this culture of tradition. It is essential that goose nights are addressed on a functional basis. In this study, goose nights, one of the most effective environments in the emergence of tradition culture, will be analyzed according to functional folklore theory. Goose nights will be analyzed in line with the “four functions of folklore”: “having a nice time, having fun and entertaining others”, “supporting values, social rules and customs”, “passing on education or culture to future generations” and “escaping from personal and social pressures”. As platforms that fulfill these functions, the aspects of goose nights contributing to cultural continuity will be revealed. Moreover, the depiction of the “goose night” phenomenon as a “socialization tool” will be discussed.

Keywords

Culture , Tradition , Traditional Culture , Goose Nights , Functional Folklore Theory

References

• ASMANN, Jan (2001), Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama, Politik Kimlik, Çev. Ayşe TEKİN, Ayrıntı, İstanbul.
• BASCOM, William Russel (1954), “Four Functions of Folklore”, The Journal of American Folklore, 67. 266, 333-349.
• BAŞGÖZ, İlhan (1996), “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu)”, Ed. Özkul ÇOBANOĞLU ve Metin ÖZARSLAN, Prof. Dr. Umay Günay Armağanı, Feryal, Ankara, 1-4.
• BUNSUZ, Halil (2024), “Folklorun Dört İşlevi Bağlamında Futbol Endüstrisi”, Folklor Akademi Dergisi, 7. 2, 745-765.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2000), “Yapısal ve İşlevsel Bakımdan Geleneksel Bayramlar Bağlamında Nevruz ve Hıdrellez”, Türkbilig, 1, 51-59.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2019), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ, Ankara.
• DİKER, Oğuz ve DENİZ, Taşkın (2017), “Kars Kültürel ve Gastronomik Kimliğinde Kaz”, Doğu Coğrafya Dergisi, 22. 38, 189-204.
• DURKHEIM, Emile (1982), The Rules of Sociological Method, The Free, Los Angeles.
• EKİCİ, Metin (2007), “Araştırma Yöntemleri”, Ed. Mehmet Öcal OĞUZ, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker, Ankara, 43-94.
• GİRİTLİOĞLU, İbrahim, OLCAY, Atınç ve ÖZEKİCİ, Yakup Kemal (2015), “Bir Turizm Çeşitliliği Olarak Festival Etkinliklerinin Sınıflandırılması: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5. 13, 306-323.
• GÖKA, Erol (2015), Türklerin Psikolojisi: Tarihin Ruhumuzda Bıraktığı İzler, Timaş, Ankara.
• GÜNAY, Umay (1987), “Folklor nedir?”, Ed. Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı, Sevinç, Ankara, 23-30.
• GÜNAY, Umay (1995), “Ritüeller ve Hıdırellez”, Millî Folklor, 26. 4, 2-3.
• KARAASLAN, Ebuzer (2021), “Geleneğin Modern Müdafaası: Bir Modernlik Söylemi Eleştirisi”, ASBİ Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21. 3, 883-906.
• KILIÇ, Özlem ve ŞİMŞEK, Esma (2024), “Halk Oyunları Üzerine Halkbilimsel Bir Araştırma: Tunceli Yöresi Örneği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 73, 599-624.
• MALINOWSKI, Bronislaw (1992), Bilimsel Bir Kültür Teorisi, Çev. Saadet ÖZKAL, Kabalcı, İstanbul.
• MALINOWSKI, Bronislaw (1944), A Scientific Theory of Culture, and Other Essays, University of North Carolina, Chapel Hill.
• MALINOWSKI, Bronislaw (1990), İnsan ve Kültür: Bir Bilimsel Kültür Kuramı ve Öbür Denemeler, Çev. Mehmet Fatih GÜMÜŞ, Verso, Ankara.
• NİRUN, Nihat ve ÖZÖNDER, Cihat (1990), “Türk Sosyo-Kültür Yapısı İçinde Âdetler, Örfler, Görenekler, Gelenekler”, Ed. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Millî Kültür Unsurlarımız Üzerime Genel Görüşler, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara: 339-353.
• ÖĞÜT EKER, Gülin (2016), “Modern Hayatın Yeniden Kurgulanan Gelenekleri: Hollanda Queen’s Day Festivali”, Millî Folklor, 111, 136-148.
• ÖĞÜT EKER, Gülin (2018), “Farklı Görme Biçimiyle Modern Dünya Ritüeli Olarak Yemek Kültürü: Sınanma/Erginlenme ve İntikam Alma Gizli İşlevleri”, Millî Folklor, 120, 170-183.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (2016), Türk Halkbilimi, BilgeSu, Ankara.
• ÖZARSLAN, Metin (2022), “Erzurum Âşıklık Geleneği ve Âşık Şenlik”, Ed. Salahaddin BEKKİ ve Yeliz SAYGILI SAVAŞ, Prof. Dr. Ensar Aslan’a Armağan, Fenomen, Erzurum, 165-172.
• ÖZDEMİR, Nebi (2005), Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü, Akçağ, Ankara.
• ÖZDEMİR, Nebi (2012), Kültür Ekonomisi ve Yönetimi, Hacettepe, Ankara.
• ÖZDEMİR, Nebi (2016), “Kuşaklararasılık ve Kültürel Değişme”, Çocuk ve Medeniyet, 4. 7, 125-149.
• SAPIR, Edward (1949), Language, Culture and Personality, University of California, Los Angeles.
• TEZEL, Naki (1969), Türkiye Folklor ve Etnografya Kılavuzu, Millî Eğitim, Ankara.
• TURAN, Fatma Ahsen (2008), “Anadolu'daki Hıdırellez Kutlamalarına Dair İnanmalar, Ritüeller, Yasaklar ve Yaptırımlar”, Gazi Türkiyat, 1. 2, 101-111.
• TYLOR, Edward Burnett (1871), Primitive Culture: Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art and Custom, John Murray, London.
• YILDIRIM, Dursun (1989), “Sözlü Gelenek Kültürü”, Millî Folklor, 1. 1, 6-7.
• YODER, Don (2019), “Halk Yaşamı”, Çev. Ayça YAVUZ, Haz. Mehmet Öcal OĞUZ ve Selcan GÜRÇAYIR TEKE, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Geleneksel, Ankara: 26-32.