SİGORTA KARTOGRAFYASININ BATI’DA, OSMANLI DEVLETİ’NDE VE TÜRKİYE’DE DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE SON BULMASI

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 335 - 358, 08.08.2023

Murat Tanrıkulu

Öz

Bir zarar teminatı olan sigortacılığa ait ilk uygulamaların M.Ö. 2000’lerde Babil’de kervan taşımacılığına yönelik olarak başladığı kabul edilmektedir. Pirim esasına dayalı ilk uygulamalar ise Xlll. yüzyılda Venedik, Cenova ve Floransa şehirlerinde gemi taşımacılığına yönelik olarak başlamış ve ilk sigorta şirketi de yine Cenova’da kurulmuştur. Kartografya tarihinde farklı bir alan olan sigorta haritacılığı (insurance cartography) ve sigorta haritaları (insurance map) ise ilk sigorta uygulamalarından yüzyıllar sonra ortaya çıkmıştır. Bunda XVl. yüzyıldan sonra ticaretle büyüyen, göçlerle nispeten kalabalıklaşan kentlerde, büyük yangın felaketlerinin çıkması etkili olmuştur. Can ve mal kayıplarına yol açan böyle bir yangın 1666 yılında Birleşik Krallık’ın başkenti Londra’da yaşanmıştır. Büyük Londra Yangını adı verilen bu yangından sonra, ilk sigorta şirketi kurulmuş; ev, fabrika, depo ve muhtelif mallar sigorta kapsamına alınarak korunmuştur. XIV. yüzyılda endüstrileşmenin getirdiği ivmeyle hızla büyüyen kentlerde sigorta şirketleri çoğalmış, sigortacılık önemli bir faaliyet alanı haline gelmiştir. Aynı zamanda bu yüzyılda sigorta haritaları çizilmeye başlanmıştır. Birleşik Krallık’ta başlayan sigorta haritacılığı, ABD ve Kanada gibi sömürge eyaletlerde de yapılmaya başlanmış, diğer ülkelerle birlikte Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde de uygulama alanları bulmuştur. 1970’li yıllara kadar adı geçen ülkelerde ve ülkemizde sigorta haritalarının bu amaçla kullanımı devam etmiştir. Ancak teknik ve teknolojik gelişmelerle birlikte yangın sigorta haritalarına ihtiyaç kalmamış,1970’li yıllarla birlikte üretimleri sona ermiştir. Bu haritalar günümüzde kartografya tarihi, kent coğrafyası ve kültürü araştırmalarında önemli bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Çalışmada yöntem olarak tarihsel sürecin incelenmesi ve doküman analizi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sigorta, kartografya, sigorta kartografyası, yangın, yangın sigorta haritaları

Kaynakça

• Akbulut, H. (2014). Cumhuriyet Dönemine Kadar Osmanlı Devleti’nde Sigortacılık, (Basılmamış Doktora Tezi) İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Baskıcı, M. (2002). Osmanlı Anadolu’sunda Sigorta Piyasası: 1860–1918, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 57, S. 4, Ekim-Aralık, 1-33.
• Charles E. Goad, https://www.goadoldstreetmaps.com/charles-e-goad/ Erişim tarihi: 12.02.2022.
• Childe, G. (1993). Tarihte Neler Oldu? Çeviren, Mete Tunçay - Alaaddin Şenel İstanbul, 149.
• Dağdelen, İ. (1996). Alman Mavileri, 1913-1914 Birinci Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kütüphaneler ve Müzeler Müdürlüğü, C. I, II, III.
• Güvenç, M. (1999). Jacues Pervititch Sigorta Haritalarında İstanbul, İstanbul İçin Bitmemiş Bir Araştırma Projesi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
• Güvenç, M. (2003). Galata ve Pera’nın Toplumsal Coğrafyasındaki Değişme: 1910-1922 Doğu Yıllıkları Üzerinde Çözümlemeler. Osmanlı Bankası arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• İstanbul Senin, https://sehirplanlama.ibb.istanbul/beyoglu-arsivi-haritalar/ Erişim tarihi: 23.02.2022.
• Kazgan, H., A. Soyak, M. Koraltürk. (2000). Cumhuriyet’in 75 Yıllık Sigortacısı, Koç Allianz.
• Köktürk, E. (2004). Haritacılığın 5000 Yıllık Yürüyüşü II, HKM Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi, Ankara, 90.
• Kural, E. (1966). İstanbul Haritaları. Harita ve Kadostro Mühendisleri Dergisi, S. 5, 20-28.
• Library of Congress, Insurance https://www.loc.gov/resource/g4104cm.g01790190601S/?sp=1&r=-0.866,0,2.732,1.246,0 Erişim tarihi: 12.02.2022.
• Library of Congress, https://www.loc.gov/rr/geogmap/sanborn/san4a1.html Erişim tarihi: 12.02.2022.
• London Fire Brigade, https://www.london-fire.gov.uk/museum/history-and-stories/the-great-fire-of-london/ Erişim tarihi: 12.02.2022.
• Lynne, M. (2004). Sanborn Fire Insurance Maps: History, Use, Availability,The Primary Source: Vol. 26: Iss. 2, Article 2.
• Nuzhet, S. (1941). İstanbul Yangınları. Yedigün, (S) 42.
• Palmer, K. L. (2013). Fire Insurance Maps: Introduction and Glimpses into America's Glass Manufacturing History, The News Journal, 20 (4), 3-9.
• Pickles, J. (2006). Uzamların Tarihi-Haritacılık Mantığı, Haritalandırma ve Coğrafi Olarak Kodlanmış Dünya, Çev. Kerem Işık, İstanbul, YKY Yayınları, 201.
• Rhind, D. (1993). Mapping for the New Millenium, 16. International Cartographic Conference. Cologne.
• Sabancıoğlu, M. (2003). Jacques Pervititch and His Insurance Maps of Istanbul. Dubrovnik Annals (7), 89-98.
• Salt araştırma, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/1879 Erişim tarihi: 09.02.2022.
• Şerbetçi, M. (1999). Türk Haritacılık Tarihi (1895-1995), Türk Haritacılığının 100. kuruluş yılı Anısına, İstanbul, 127–130.
• Tekeli, İ (1999). Jacques Pervititch Sigorta Haritalarında İstanbul, İnsanın Çevresini Bilme, Denetleme ve Yorumlama Aracı Olarak Haritalar, İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları,.
• Toprak, Z. (1982), Türkiye'de Milli İktisat 1908-1918, Yurt Yayınları, Ankara.
• Türk Dil Kurumu Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 10.02.2022.
• Yangın Güvenliği, http://www.yangin.org/ Erişim tarihi: 13.02.2022.