PALYATİF VE HOSPİS BAKIMIN TÜRKİYE AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 20, 134 - 155, 30.12.2022

Yasemin Çölgeçen , Merve Güney Aslan

https://doi.org/10.46218/tshd.1134616

Öz

Yaşam sonu bakımın nasıl gerçekleştiği özellikle endüstrileşmiş toplumların sağlık politikalarının güncel konuları arasında yerini almaktadır. Bir bakım felsefesi olan palyatif bakım ve hospis bakım bu alanda hızlı bir şekilde gelişmiş yeni bir yaklaşımdır. Yaşam süresinden ziyade yaşam kalitesine odaklanan bu bakım yaklaşımı ciddi hastalığı olan ve ölüme yakın olan bireylerin onurlu bir şekilde ölmesinin sağlanması amacıyla gerçekleştirilir. Dünya’da farklı ülkelerde farklı modellerle gerçekleştirilen bu bakım yaklaşımları Türkiye’de de uygulanmaya başlanmış ve gelişmeye devam etmektedir. Palyatif ve hospis bakımın etkin ve etkili bir şekilde uygulamaya konulabilmesi için hizmet verilen toplumun kültürüne uygun olarak geliştirilmesi önem arz etmektedir. Bir derleme çalışması olan bu araştırmada palyatif bakım ve hospis bakım felsefesi ve Türkiye perspektifinden olumlu ve olumsuz yönleri ele alınmıştır. Kurumsallaşan hospis felsefesinin ölümü tıbbileştirmeye aracılık edip etmeyeceği ve bu hizmetlerin sağlık hizmetleri ile bütünleştirilme sürecinde Türk toplumunun ölüm kültürüne uygun olup olmadığı tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Palyatif Bakım, Hospis Bakım, Ölüm, Tıbbileştirme, Türkiye

Kaynakça

• Akçakaya, A. (2018). Palyatif Bakım. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 48, s.36-37.
• Akdağ, G., Sormaz, Ü. ve Özata, E. (2019). Yas Törenlerinde Yemeğin Varlığı: Ölüm Sonrası Yemek Ritüelleri. VIII. Ulusal IV. Uluslararası Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s.552-557.
• Aslan, Ş. & Özen, M. Y. (2019). Multidisipliner Bir Ekip Çalışması: Kanser Hastalarında Yaşamın Son Döneminde Bakım. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(5), 191-196.
• Aslan, Y. (2020). Türkiye’de ve Dünya’da Palyatif Bakım Modellerine Genel Bakış. Anadolu Güncel Tıp Dergisi, 2(1), 19-27.
• Avcu, R., Gökhan, Ş., Günaydın, G. P., Özhasenekler, A., Tanrıverdi, F., Çelik, G. K., ve Şener, A. (2018). Terminal Dönem Bir Hastalıkları Olsa Doktorlar Nasıl Ölmek İsterdi? Bir Anket Çalışması. Ankara Medical Journal, 18(4), 575-583.
• Bağ, B. (2012a). Almanya örneğinde sağlık sisteminde palyatif bakım uygulamaları. Turkish Journal of Oncology/Türk Onkoloji Dergisi, 27(3).
• Bağ, B. (2012b). Hospis ve Hospiste Ölüme Hazırlanma. Akad Geriatri, 4, s.120-125.
• Bauberot, J. (2008). Dünyada Laiklik, çev. Ertuğrul Cenk Gürcan, (İstanbul: Dergah Yayınları, 2008),50.
• Bennahum, D. (1996). The Historical Development Of Hospice And Palliative Care. Hospice And Palliative Care. 1-11. London
• Bolsoy, N., & Sevil, Ü. (2006). Sağlık-Hastalık ve Kültür Etkileşimi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(3), 78-87.
• Burcu, E., ve Akalın, E. (2008). Ölüm olgusu üzerine sosyolojik tartışmalar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (8), 29-54.
• Cimete G. [End of life core: Holistic approch to patient in terminal period]. 1. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2002. s.1-149.
• Connor, S. R. (2008). Development Of Hospice And Palliative Care İn The United States. OMEGA-Journal Of Death And Dying, 56(1), 89-99.
• Çelik, R., & Erdem, R. (2016). Hekimin Değişen Kimliği Çerçevesinde Sağlığın Kültürleşmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 7(16), 61-74.
• De Jong, J.D. & Clarke, L.E. (2009). What is a good death? Stories from palliative care. Journal of Palliative Care, 25(1), 61–69.
• Demir, S. T. (2017). Modernite ve Ölüm: Açık Erişimli Ölüm Döşeğinden İzole Yoğun Bakım Ünitelerine Bedenin ve Ölmenin Değişen Yüzü. Global Media Journal TR Edition, 7(14), 190-202.
• Doğan, S. (2020). Yaşayadurmak Ya Da Huzurla Ölebilmek. SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi. 52-55
• Duman, M. (2012). Türk Atasözlerinde “Ölüm”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Durmuşoğlu, K., ve Ataman, K. (2018). Kutsaldan Sekülere: Değişen Ölüm algısı Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 123-149.
• Eren, M. (2012). Türk Kültüründe Ölüm ve Toprakla İlgili İnanış ve Ritüeller. Acta Turcica, 7, 259-271.
• Gültekin, M., Özgül, N., Olcayto, E. ve Tuncer, M. (2010) Türkiye’de palyatif bakım hizmetlerinin mevcut durumu. Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi, 13(1): 1-6.
• Güven, F. (2019). Ölü/Ölüm Etrafında Gelişen Kült İnançlar ve Grubun Yeniden Bütünleşmesi (Sinop Lala Köyü Örneği). Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(27), 539-552.
• Hökelekli, H. (1991). Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 151-165.
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2019-33710
• https://khgm.saglik.gov.tr/TR-40027/palyatif-bakim-merkezlerimizin-il-ve-hastanelerimizdeki-yatak-sayilari-ile-ilgili-bilgiler.html
• Illich, I. (1995). Sağlığın Gaspı. (Çev. S. Sertabiboğlu). İstanbul. Ayrıntı Yay.
• ICPNC (International Children’s Palliative Care Network) & UNICEF, (2013). Assessment of the Need for Palliative Care for Children. Three Country Report: South Africa, Kenya and Zimbabwe. Available at: http://www.icpcn.org/wp-content/uploads/2013/11/As¬sessment-of-the-Need-for-Palliative-Care-for-Children.-Three-Country-Report-South-Africa-Kenya-and-Zimbabawe.pdf
• Işıkhan, V. (2008). Terminal dönemdeki kanser hastalarının ölüm yeri tercihleri. Türk Onkoloji Dergisi, 23(1), 34-44.
• Kabalak, A. (2014). Türkiye’de Palyatif Bakım. Anestezi Dergisi, 3(22), 121- 123.
• Kara, Z. (2009). Ölüm Fenomeni Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması Kayseri Örneği. (Doktora Tezi). T.C. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayseri.
• Karayaman, M. ve İnal, B. (2017).Seyahatnamelere Göre 19. Yüzyılda Anadolu’da Yaşayan Türklerin Mezar Kültürü. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(4), 675-689.
• Kavşur, Z. ve Sevimli, E. (2020). Türkiye’deki Palyatif Bakım Hizmetlerinin Bazı Gelişmiş Ülkeler İle Karşılaştırılması. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2(4), s.715-730.
• Kellehear, A. (2007). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev. T. Kılınç). Ankara. Phoenix Yay.
• Keskin, Y. Z. (2006). Şanlıurfa Halk Kültüründe Ölüm. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(16), 7-41.
• Kılıçaslan, Z. (2015). Medikalizasyon (Tıbbileştirme) Aşırı Teşhis Tedavi Kışkırtılmış Sağlık Talebi. SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi. 20-23
• Kurtdaş, M. Ç. (2017). Medikalizasyon süreci, sağlığın ticarileşmesi ve bedenin denetlenmesine sosyolojik bir bakış. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 983-1012.
• Lynch, T., Connor, S. ve Clark, D. (2013). Mapping Levels of Palliative Care Development:A Global Update. Journal Of Pain And Symptom Management, 45(6), 1094-1106.
• Meier, D. E. (2011) Increased access to palliative care and hospice services: opportunities to improve value in healthcare. Milbank Quarterly, 89(3); 343-380.
• Miličević, N. (2002). The hospice movement: history and current worldwide situation. Archive of Oncology, 10(1), 29-31.
• Namal, A. (2009). Klinik Rutinde Eksik Bir Boyut: Ölmekte Olana Yoldaşlık. (Ed.). 2. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı. 33-46. Ankara
• Nerse, S. (2020). Kırsal Alandaki Yaşlıların Ölüm Yeri ve Ölüm Deneyimi Arasındaki İlişki. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 6(13), 133-156.
• Ölmez, Ö. (2008). Türk Folklorunda Ölüm Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma (Master's Thesis, Sakarya Üniversitesi).
• Özgül, N., Gültekin, M., Koç, O. et al. (2012) Turkish community-based palliative care model: a unique design. Annals of Oncology, 23(suppl 3); 76-78.
• Özkan, S. (2011). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı’ında (KOAH) Palyatif Ve Yaşam Sonu Bakımı. Selçuk Tıp Dergisi, 28(1), 69-74.
• Pierson, C.M., Curtis, J.R. & Patrick, D.L. (2002). A good death: A qualitative study of patients with advanced AIDS. AIDS Care, 14(5), 587–598 . Rymes, j. (1990). Hospice Care in America. JAMA, 264(3), s.369-372.
• Sağır, A. (2012). Toplu Merasimlerden Belediye Hizmetlerine Kurumsallaşan Ölüm Bağlamında Bir Ölüm Sosyolojisi Denemesi. Electronic Turkish Studies, 7(2).
• Saunders, C. (1996). Hospice, Mortality: Promoting the interdisciplinary study of death and dying, Routledge, 1(3), s.317-321.
• Sucaklı, M. H. (2013). Ölmekte olan hasta ve yaşam sonu bakım. TJFMPC, 7(3), 52-57.
• Sucaklı, M. H., & Koşar, Y. (2016). Palyatif bakım ve yaşam kalitesi. Klinik Tıp Aile Hekimliği, 8(3), 34-39.
• TUİK (2020). İstatistiklerle Aile. (Haber Bülteni). Erişim Adresi: https://Data.Tuik.Gov.Tr/
• TUİK (2020). Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri. (Haber Bülteni). Erişim Adresi: https://Data.Tuik.Gov.Tr/
• Turhan, E. H. (2021). Ölüm Sosyolojisi Ekseninde Ölüm Kaygısı ve Koronavirüs. Habitus Toplumbilim Dergisi, 2(2), 85-101.
• Türkiye Kanser Kontrol Programı. (2016). Ankara: Sağlık Bakanlığı.
• Twycross, R. G. (1980). Hospice Care–Redressing The Balance İn Medicine. Journal Of The Royal Society Of Medicine, 73(7), 475-481
• Uzuncu, H., Buyruk, H., Alnak, E., & YILDIRIM, G. (2013). Yoğun Bakımda Yapılacak Bir Şeyi Kalmayan Kanserli Terminal Dönem Hastalara İnsanca Bakım Önerisi. Cumhuriyet Tıp Dergisi, 35(1), 143-151.
• Ünal, M. S. (2011). Zamansız Ölüm: Geleneksel ve Modern Toplum Karşıtlığında Ölümün Yeri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11(2), 121-133.
• World Health Organization, (2015). SIXTY-SEVENTH WORLD HEALTH ASSEMBLY. https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA67/A67_R19-en.pdf
• World Health Organization, (2015). WHO Definition of Palliative Care. [online] Avail¬able at: http://www.who.int/cancer/pallia¬tive/definition/en/
• World Health Organization, (2019). Palliative Care for Noncommunicable Diseases a Global Snapshot. www.who.int/ncds/management/palliative-care/en
• World Health Organization, (2020). Palliative Care. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/palliative-care
• Yıldız, M. (2016). Ötanazi, Hasta Vasiyetnamesi ile Palyatif ve Hospis Bakımına Genel Bir Bakış. Adli Sosyal Hizmet: Yaklaşım ve Müdahale. Nobel Yay. Ankara 342-362
• Yılmaz, A. H. (2016). Türklerde Ölüm Anlayışının Çağdaş Türk Resminde Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 5(20), 249-274.
• Zafer, C. (2019). Ölüm Olgusu ve Ölümün Sosyolojik Etkileri. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (MÜSBİD), 8(15), 64-82.
• Seale, C. (2004). Media constructions of dying alone: A form of “bad death.” Social Science & Medicine, 58, 967–974.
• Borbasi, S., Wotton, K., Redden, M., et al. (2005). Letting go: A qualitative study of acute care and community nurses’ perceptions of a “good” versus a “bad” death. Australian Critical Care, 18(3), 104–113.
• Carr, D. (2003). A good death for whom? Quality of spouse’s death and psychological distress among older widowed persons. Journal of Health and Social Behavior, 44(2), 215–232.
• Granda-Cameron, C. & Houldin, A. (2012). Concept analysis of a good death in terminally ill patients. The American Journal of Hospice & Palliative Care, 29(8), 632–639. Wilson, D.M. (2009). The “good” rural death: A report of an ethnographic study in Alberta, Canada. Journal of Palliative Care, 25(1), 21–29.