Osmanlı Deniz Polisinin Kökenleri (1883-1908)

Year 2025, Volume: 89 Issue: 315, 603 - 639, 07.08.2025

Yücel Yiğit , Cihan Özgün

https://doi.org/10.37879/belleten.2025.603

Abstract

Bu çalışma, Osmanlı Deniz Polis Teşkilatı’nın XIX. yüzyıl ortalarındaki kuruluşundan II. Meşrutiyet’in ilk yıllarına kadar geçirdiği dönüşümü inceleyerek Osmanlı polis teşkilatı içindeki kıyı güvenliği sorumluluklarının gelişimini vurgulamaktadır. Klasik dönemde Osmanlı askeri subayları tarafından yönetilen kıyı güvenliği, özellikle Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının ardından kol sandalcıları ve hamallar gibi sivil görevlilere devredilmiştir. İttihat ve Terakki dönemindeki hukuki reformlar, kaçakçılıkla mücadele gibi konuları ele almayı amaçlayan önemli bir yeniden yapılanmayı beraberinde getirmiş ve İstanbul Polis Teşkilatı’nın denetimi altında Deniz Polis Merkezi kurulmuştur.
Osmanlı Deniz Polisi’nin temel görevleri kıyı güvenliğini sağlamak, kaçakçılığı önlemek ve yolcular için giriş izinlerini düzenlemektir. Motorlu deniz araçlarının envantere katılmasıyla birlikte, deniz güvenliğinin ayrılmaz bir parçası hâline gelmişlerdir. Bu çalışma, Osmanlı Deniz Polisi’nin Türkiye’nin modern kolluk kuvvetleri çerçevesinde ortaya çıkan güvenlik ihtiyaçlarına uyum sağlama sürecindeki rolünü ve mirasını vurgulamaktadır. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivleri, Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivleri ve çeşitli süreli yayınlardan yararlanılarak hazırlanan bu makale, Osmanlı Deniz Polisi’nin gelişimini, görevlerini, operasyonel zorluklarını ve örgütsel değişimlerini ele almaktadır.

Keywords

Osmanlı , Deniz Polisi , Kıyı Güvenliği , Kol Sandalcısı , Modernleşme

Origins of the Ottoman Maritime Police (1883-1908)

Abstract

This study examines the evolution of the Ottoman Maritime Police from the mid-XIXth century, when it was founded, to the early years of the Second Constitutional Era, highlighting the development of coastal security responsibilities within the Ottoman police structure. Initially managed by Ottoman military officers in the classical period, coastal security shifted to civilian roles such as safety boatmen and porters, especially after the abolition of the Janissary Corps. Legal reforms in the Union and Progress Era marked a significant restructuring aimed at addressing smuggling, etc., establishing the Maritime Central Office under the supervision of the Istanbul Police.
The primary responsibilities of the Ottoman Maritime Police included ensuring coastal security, preventing smuggling, and administering entry permits for travelers. With the inclusion of motorized vessels in their inventory, they have become an integral part of maritime security. This research emphasizes the role of the Ottoman Maritime Police in adapting to the security needs that have emerged within the framework of Turkey’s modern law enforcement forces and their legacy. Using the Presidency of the State Archives, the Ottoman Archives, the General Directorate of Security Archives, and various periodicals, this article traces the development of the Ottoman Maritime Police, focusing on its duties, operational challenges, and organizational changes.

Keywords

Ottoman , Maritime Police , Coastal Security , Safety Boatmen , Modernization

References

• Archival Sources
• Presidency of the Republic of Turkey, Presidency of State Archives Ottoman Archives [Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi] (BOA)
• Bâb-ı Ali Evrak Odası (BEO), 1941/145534.
• Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT), 1364/103; 1414/67; 1461/50; 1465/54; 1647/114; 1787/46; 1904/53; 1904/53; 1999/15; 322/ 26; 1859/69.
• Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Mukavele Kısmı (A.DVN.MKL), 72/2.
• Şûra-yı Devlet Evrakı (ŞD), 1289/2.
• Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (HR.MKT), 308/69.
• Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (MKT.MHM), 168/89.
• İrade Dahiliye (İ.DH), 1084/85076.
• Maliye Nezareti Emlak-ı Emirriye Müdüriyeti (ML.EEM), 97/26.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 96/46.
• Bab-ı Asafi Mektubi Kalemi (A.MKT), 23/80.
• Zaptiye Nezareti Evrakı (ZB) 314/30.
• Yıldız Parekende Evrakı Zabtiye Nezareti (Y.PRK.ZB), 21/51.
• General Directorate of Security Archives
• Emniyeti Umûmiye Müdürlüğü Sicil Kayıt Defteri, Defter No: 1-3.
• İstanbul Polis Müdüriyeti Sicil Kayıt Defteri, Defter No: 11.
• Zaptiye Nezareti Me’mûrîn Maaş Defteri, Defter No: 71.
• Official and Periodicals
• İkdâm Ma’lumât
• Polis Mecmûası
• Rûznâme-i Cerîde-i Havâdis Saadet
• Salname-i Devlet-i Âliye-i Osmaniye
• Takvim-i Vekayi, Tanin
• Tasvîr-i Efkâr
• Tercüman-ı Hakikât
• Books and Articles
• Akkaya, Bülent, “Geçmişten Günümüze Türk Polis Teşkilatında Rütbeler”, Turkish Studies, Vol. 8/5, Spring 2013, pp. 59-72.
• Alyot, Halim Tevfik, Türkiye’de Zabıta Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2008.
• Belgelerle Türk Polis Tarihi, Document 108, Issue: 7, Ankara 2021.
• Belgelerle Türk Polis Tarihi, Vol. 2, Emniyet Genel Müdürlüğü Belge Yönetimi ve Koordinasyon Daire Başkanlığı, Ankara 2014.
• Belgelerle Türk Polis Tarihi, Vol. 4, Emniyet Genel Müdürlüğü Belge Yönetimi ve Koordinasyon Daire Başkanlığı, Ankara 2021.
• Ekinci, İlhan, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Deniz Ticaretinde Değişim ve Tepkiler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Vol. XXI/No. 2, December 2006, pp. 35-76.
• Gören, Hüseyin Hüsnü, Birinci Yüzyılda 1839-1938 Türk Polis Teşkilatının Tekâmül, Teşkilat ve Kadro Hareketleri, ed. Ebubekir Açıkgöz, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2018.
• Görgülü, Nuretin, “Deniz Yolları ve Emniyet” Polis Emeklileri Polis Dergisi, Year: 9, Issue: 115, İstanbul 1962.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Mürur Tezkiresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Vol. 32, İstanbul 2006, p. 60-61.
• Okçabol, Derviş, “Polis Konuları Arasında: Deniz Polisi”, Polis Emeklileri Polis Dergisi, 11/145, İstanbul 1964, p. 27-28.
• Okçabol, Derviş, Türk Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2016.
• Sönmez, Ali, Osmanlı Devletinde “İç Güvenliğin Dönüşümü, Zaptiye Teşkilatından Jandarmaya”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ICANAS 38, Ankara 2007, pp. 2855-2865.
• Şahin, Eyüp, “Türk Zabıta Teşkilatının Tarihi Gelişimi”, Polis Dergisi, Year: 10/ Issue: 38, Ankara, Ocak-Şubat-Mart 2004, p. 96-198
• Şahin, Eyüp, “1890-1894 Yılları Arasındaki Zaptiye Nezaretinin Yapılanmasında Görev Alan Kadın Çalışanlar ile İlk Polis Memuru Fitnat Hanım”, Polis Dergisi, Issue: 43, Ocak-Şubat Mart, 2005, p. 96-123.
• Tongur, Hikmet, Türkiye’de Genel Kolluk Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2016.
• Yılmaz, İbrahim, “Osmanlı Polis Teşkilatında Lojistik İmkanlar: Selanik Vilayeti Örneği”, Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, Issue: 3, 2019, pp. 119-139.
• Yılmaz, İbrahim, “Osmanlı Devleti’nde Deniz Polisi”, 10. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi, Proceeding Book, Ankara 2021, pp. 23-32.
• Yiğit, Yücel, “Atatürk Dönemi Polis Teşkilâtı”, Atatürk Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Ankara 2021.
• Yiğit, Yücel, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Polis Maaşları (1865- 1937)”, Osmanlı İktisat Tarihi Çalışmaları (Mehmet Genç Anısına), I, ed. Fehmi Yılmaz, İstanbul 2023, pp. 95-121.