Kıbrıs Hala Sultan Tekkesi Şeyhleri Üzerine Bir Araştırma (1570-1878)

Year 2018, , 483 - 510, 01.08.2018

Mehmet Demiryürek

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.483

Abstract

Hz. Peygamberin sütannesinin kardeşi Ümmül Harâm bint-i Milhan el-Ensâriyye’nin türbesi Kıbrıs’ın Larnaka kentindedir. Genellikle kabul edildiğine göre Müslümanların Kıbrıs’a yaptığı ilk sefere katılmış ve Kıbrıs’ı fethetmek için M. 649 yılı ilkbaharında kocası Ubada ibn-as-Samit ile birlikte Suriye’den ayrılmıştır. Ordu Kıbrıs’a çıktığı zaman bindiği katırdan düşerek gömülü olduğu yerde vefat etmiştir. Osmanlıların Kıbrıs’ı fethinin ardından, mezarının bulunduğu yere ayrı bir önem verilmiş, bazı mülkler onun türbesi için vakfedilmiş ve türbenin muhafazası için türbedarlar tayin edilmiştir. Söz konusu türbenin Osmanlı öncesi dönemde inşa edilip edilmediği kesin olarak bilinmese de türbenin ve türbedarların Osmanlı döneminde ve 17. yüzyılın ilk yıllarından itibaren var olduğu anlaşılmaktadır. Kıbrıs Türklerinin “Hala Sultan Tekkesi” olarak andığı türbe bugün de varlığını ve kutsallığını sürdürmektedir. Bununla birlikte Osmanlı döneminde Hala Sultan Tekkesinin şeyhleri hakkında yapılmış kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır. Bu nedenle çalışmanın amacı, adanın Osmanlı yönetiminde bulunduğu dönemde (1570-1878) türbede/tekkede görev yapan şeyhleri tespit etmek ve tekkenin/türbenin tarihinin aydınlatılmasına katkıda bulunmaktır. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri ve Kıbrıs Şer’iye Sicilleri bu çalışmanın temel kaynakları olacaktır.

Keywords

Kıbrıs, Hala Sultan, Tekke, Şeyh, Mütevelli, Vakıf, Tuzla (Larnaka)

A Research on the Sheiks of Hala Sultan Tekke in Cyprus (1570-1878)

Abstract

The tomb of Umm Haram bint Milhan, a lady of the kin of Mohammad, is in Larnaca, near the Salt Lake. Generally, it is considered that she took part in the fi rst military expedition of Cyprus by the Muslim and in the spring of A.D. 649 left Syria with her husband Ubada ibn as-Samit, for the conquest of Cyprus. When the army landed in Cyprus she died by a fall from her mule on the spot where she is buried. Having conquered Cyprus, the Ottomans attached importance to her tomb and some properties were allocated for her tomb as vaqfs and Türbedârs were appointed to protect her tomb. Even though the aforementioned tomb has not been known exactly whether it was built before the Ottomans, it is understood that the tomb and its protectors (türbedars) were existing in the fi rst years of the 17th century and onwards. Although the tomb was important for the Turkish Cypriots called her “Hala Sultan Tekke” and nominated türbedârs, it has not been made a comprehensive research to reveal its Türbedârs under the Ottoman Rule (1570-1878). Therefore, the aim of this study is to unearth its Türbedârs or Şeyhs and make a contribution its history during the period under question.

Keywords

Cyprus, Umm Haram, Dervish lodge, Sheikh, Trustee, Vaqf, Tuzla (Larnaca)

References

• KŞS, Defter No: 13.
• KŞS, Defter No: 15.
• KŞS, Defter No: 16.
• KŞS, Defter No: 17.
• KŞS, Defter No: 19.
• KŞS, Defter No: 21.
• KŞS, Defter No: 24.
• KŞS, Defter No: 26.
• KŞS, Defter No: 43.
• Şeyh-i Seba Cafer bin. Abdürrahim’in Not Defteri, KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi, Türkçe Yazmalar, No: M.1889.
• Fon Kodu: TŞ.KB.d., Gömlek No: 40.
• Fon Kodu: TŞR.KB.d. Gömlek No: 170.
• Fon Kodu: TŞ.KB.d., Gömlek No: 3764.
• Fon Kodu: TŞR.KB.d. Gömlek No: 170, Varak: 166/b, hüküm no: 766.
• Fon Kodu: NFS. d., Gömlek No: 3771.
• Fon Kodu: ML. VRD.TMT.d. Gömlek No: 16153.
• Fon Kodu: AE.SMST.II., Dosya No: 35, Gömlek No: 3485.
• Fon Kodu: AE.SMMD.IV., Dosya No: 42, Gömlek No: 4815.
• Fon Kodu: İE.EV., Dosya No: 28, Gömlek No: 3226.
• Fon Kodu: İE.EV., Dosya No: 35, Gömlek No: 4020.
• Fon Kodu: İE. ENB., Dosya No: 7, Gömlek No: 731.
• Fon Kodu: D.BŞM.MHF., Dosya No: 38, Gömlek No: 24.
• Fon Kodu: C.EV., Dosya No: 138, Gömlek No: 875.
• Fon Kodu: C.EV., Dosya No: 188, Gömlek No: 9387.
• Fon Kodu: EV.MKT. Dosya No: 00915, Gömlek No: 00042.
• Fon Kodu: EV.MKT. Dosya No: 01294, Gömlek No: 00092.
• Fon Kodu: EV.MKT. Dosya No: 915, Gömlek No: 40.
• Fon Kodu: EV.HMH.d., Defter No: 04651-00013.
• Defter No: 00074-00021.
• Defter No: 0229-0249.
• Defter No: 00230-00032.
• Defter No: 00265-00026.
• Defter No: 00265-00152.
• Defter No: 00272-00156.
• Defter No: 00274-00026.
• Hasan Hilmi Efendi, Desteben-i Reyhan Der Tercüme-i Ümmü Haram bint-i Milhan, (Yazma),No: Bel_Yz_K1047.
• Algül, Hüseyin, “Hala Sultan’ın şahsiyeti ve Kıbrıslı Türkler Üzerindeki Etkisi”, Osmanlı Döneminde Kıbrıs, (Ed. Mehmet Mahfuz Söylemez, İbrahim Çapak, Halil Ortakçı), Bağcılar Belediyesi Yayını, İstanbul 2016, s. 442-451.
• Aslapana, Oktay, Kıbrıs’ta Türk Eserleri (basım yeri ve tarihi yok).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayını, Yayın Nu: 43, Ankara 2000.
• Bağışkan, Tuncer, Kıbrıs’ta Osmanlı-Türk Eserleri, Kuzey Kıbrıs Müze Dostları Derneği Yayını, Lefkoşa 2005.
• Bahadır, Mehmet, İslâm Fatihleri Kıbrıs’ta, Çetin Matbaacılık, Ankara 2013.
• El-Belâzurî, Fütûhu’l Büldân, (Çev. Mustafa Fayda), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Cobham, Claude Delaval, “The Story of Umm Haram”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Bratin and Ireland, Cambridge University Press, (January 1897), s. 81-101.
• Cobham, Claude Delaval, “Van Bruyn”, Excerta Cypria: Metarials for A History of Cyprus, Cambridge University Press, Cambridge 1908, Kraus Reprint Co. New York 1969.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “Osmanlı Devrinde Yazılmış Bir Hala Sultan Biyografi si: Destebend-i Reyhân Der Tercüme-i Ümmü Haram Binti Milhan”, Kıbrıs’ın Fethi ve Hala Sultan, (Ed. İsmail Güleç, Haşim Şahin), Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayınları-2, İstanbul 2017, s. 87-100.
• Fedaî, Harid, “ Larnaka’da Bir Tamir Bir Tarih”, Histories of Ottoman Larnaca, (Eds. Evangelia Balta, Theoharis Stavrides, Ioannis Theocharides), The Isis Press, İstanbul 2012, s. 433.
• Gazioğlu, Ahmet, Kıbrıs’ta Türkler 1570-1878, Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, Lefkoşa 2000.
• Güleç, İsmail, Haşim Şahin (Ed.), Kıbrıs’ın Fethi ve Hala Sultan, Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayınları-2, İstanbul 2017.
• Işıklı, Mehmet, “Kıbrıs Seyahatı”, Sebilürreşad, Cilt: 11, Sayı 273, 1958, s. 364-365.
• Kâtip Çelebi, Kitab-ı Cihannüma, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2008.
• Jeff ery, George, Historic Monuments of Cyprus, Printed By William Archer, Government Printer, At the Government Printing Offi ce, Nicoaia 1918.
• Kıbrıs’ta Türk Eserleri, Kıbrıs Türk Federe Devleti Eğitim, Gençlik ve Kültür ve Spor Bakanlığı Eski eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü Yayını, Lefkoşa 1982.
• Özkul, Ali Efdal, Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi 1726-1750, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Özkul, Ali Efdal, Lefkoşa’nın 17 Numaralı Şer’î Mahkeme Sicili (H.1157-1161/1744- 1748), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 1998.
• Öztürk, Mehmet Cemal, “Arşiv Belgelerine Göre Kıbrıs Türkleri Hala Sultan Tekkesi”, Kıbrıs’ın Fethi ve Hala Sultan, (Ed. İsmail Güleç, Haşim Şahin), Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayınları-2, İstanbul 2017, s. 101-119.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, (2. Baskı), TTK Basımevi, Ankara 2002.
• Siclair, Tom, “The Monuments of Larnaca”, Histories of Ottoman Larnaca, (Eds. Evangelia Balta, Theoharis Stavrides, Ioannis Theocharides), The Isis Press, İstanbul 2012, s. 418-432.
• Tanman, M. Baha, “Hala Sultan Tekkesi”, TDVİA, cilt.15, İstanbul 1997, s. 225-227.
• Turan, Osman, “Orta Çağlarda Türkiye-Kıbrıs Münasebetleri”, Belleten, 28/109 (1964), s. 209-227.
• Yücer, Hür Mahmut, “Kıbrıs’ta Bir Halidî-Ziyâî: Hala Sultan Türbedarı Ünyeli Musa Kâzım Efendi”, Osmanlı Döneminde Kıbrıs, (Ed. Mehmet Mahfuz Söylemez, İbrahim Çapak, Halil Ortakçı), Bağcılar Belediyesi Yayını, İstanbul 2016, s. 352-374.
• Zapsu, Abdurrahim, Hala Sultan Tekkesi, Naşiri: Yusuf Ziya Gözcü, Larnaka Kıbrıs, Hürsöz Basımevi, Lefkoşa 1955.
• Zîver, Kıbrıs Tarihi, Zaman Matbaasında Tab‘ Olunmuşdur, Lefkoşa (Kıbrıs) 1312.