Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Grev Hakkı ve Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu

Year 2018, , 265 - 294, 01.04.2018

Hasan Doğan

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.265

Abstract

Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren her alanda geçirdiği değişim ve dönüşümle bağlantılı olarak iş, işçi ve işveren gibi kavramların da iş hayatında ortaya çıktığı görülmektedir. Bu bağlamda modern çağın getirdiği ihtiyaçlar neticesinde oluşan icraatlar, işçilerin hak taleplerinde bulunmasına ve bazı karışıklıkların ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir. Devletin ortaya çıkan yeni durumlar karşısında, nasihat yolu, kuvvet kullanma ve hukuki düzenlemeler ortaya koyarak kamu düzenini ve asayişi sağlamaya çalıştığı görülmektedir. Nitekim işçilerin grev ve sendikal talepleri ile artan iş bırakma eylemleri ve devlet otoritesini bozacak çapta meydana gelen gelişmeler karşısında Osmanlı Hükümeti, II. Meşrutiyetin ilanıyla birlikte daha somut adımlar atma yoluna gitmiştir. Meselenin halledilebilmesi adına meseleye hukuki mecrada bir çözüm aranmıştır. Bu kapsamda işçilerin sorunlarına çözüm bulma ve taleplerini karşılama gayesiyle 9 Ağustos 1909’da Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu çıkartılmıştır. Bu kanunun çıkmasına zemin hazırlayan süreçte şüphesiz, işçilerin ayaklanma girişimleri, grev ve çalışma şartlarına ilişkin artan seviyedeki talepleri önemli bir pay sahibidir. Makalemizde gerek 1909 öncesi ve gerekse 1909 Kanunu sonrası bu konuda vuku bulan gelişmeler, talep edilen grev ve sendikal haklar ile çıkartılan kararlar, dönemin arşiv belgeleri ışığında ele alınmıştır. Günümüzle karşılaştırılması bakımından Osmanlı döneminde geçerli hukuk metinleri ekseninde, konuya ilişkin önemli ölçüde istifade edilen bu belgeler tahlil edilmiştir. İşçilerin grev girişim ve isteklerine ilişkin çok ayrıntılı malumatın da verildiği bu makalede, araştırma eserlerinden de istifade edilmiştir.

Keywords

Osmanlı Devleti, Ta’til-i Eşgâl, Grev, Sendika, Meşrutiyet, İslam Hukuku

Strike Right and Strike Law at the Last Period of the Ottoman State

Abstract

It is seen that some concepts such as employment, employee and employer occurred in work life in relation to the alteration and transformation experienced in all fi elds in the Ottoman State after the second half of the 19th century. In this context activities as a result of the modern age’s needs caused confusion and gave rise to employees’ demands for right. It is seen that the state tried to maintain public order and safety under these new circumstances by advising, using force and imposing legal regulations. Hence employees increased strike actions and their demands for union rights; and in relation to the developments damaging state authority the Ottoman Government resorted to take more concrete steps after the 2nd Constitutional Period and sought a solution through legal means to solve the problem. Within this scope, the Strike Law (Ta’tîl-i Eşgal Kanunu) was enacted on August 9, 1909 in order to solve the problems of employees and to meet their demands. Employees’ attempts to rebel and increasing demands for strike and working conditions played undoubtedly a signifi cant role in the period paved the way for this law. This article deals with the developments on this issue before 1909 and after 1909 Law; demanded rights for strike and union; and issued decisions in the light of archival documents of the time. The related documents were considerably utilized and analyzed with regard to legal texts valid during the Ottoman period with a view to compare today’s conditions. Detailed information concerning employees’ attempts and demands for strike is given in this article and related reference works were used, as well.

Keywords

Ottoman State, Ta’tîl-i Eşgal, Strike, Union, Constitutionalism, Islamic Law

References

• BOA. A.} DVN. MKL. 37 / 13.
• BOA. A.}MTZ.(04), 153 / 41.
• BOA. BEO, 359 / 274367. 3347 / 250955, 3430 / 257213, 3405 / 255347, 3422 / 256616, 3490 / 261708.
• BOA. DH. MKT. 1215 / 45, 1278 / 39, 1279 / 75, 1280 / 72, 1285 / 4, 1307 / 5, 2623 / 66, 2628 / 5, 2641 / 40, 2628 / 41, 2631 / 12, 2644 / 29, 2644 / 76, 2647 / 24, 2648 / 63, 2703 / 122, 2712 / 3.
• BOA. HR. HMŞ. İŞO. 51 / 40.
• BOA. İ. KAN. 5 / 19. 6 / 10
• BOA. ŞD. 542 / 10, 545 / 13. 1227 / 9, 1229 / 29. 1232 / 21
• BOA. TFR. I.M. 22 / 2172
• BOA. Y. MRZ. d. 15898.
• ZB. 312 / 16. 312 / 18. 325 / 125. 326 / 117. 383 / 82.
• Takvîm-i Vakâyi’, Birinci Sene, Aded 11, 14 Ramazan 1326 / 27 Eylül 1324.
• Anayasa, Madde:54 ve 6356 Sayılı Kanun, Madde:58/I.
• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, Madde:26.
• 4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu, Madde:33.
• 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun, Madde:17.
• 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu, Madde:22.
• 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kanunu, Madde:32.
• 6362 Sayılı SPK Kanunu, Madde:137.
• 399 Sayılı KİT personel Rejiminin Düzenlenmesi.
• 233 Sayılı KHK’nın Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair KHK, Madde:14.
• 1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanunu, Madde:3/f.
• Resmi Gazete, 15 Haziran 1936, Sayı: 3330, ss. 6621-6639,Madde:147.
• Abdurrahman, Ramazan, “el-Idrâb ani’l-Amel beyne’r-Ru’yeti’ş-Şer’iyye ve’l-Vad’iy- ye” http://www.startimes.com/?t=22285567
• Al-Ahmed, Sohail - Ali Abu al-Mariyya, “el-Idrâb ani’l-Amel – Dirâse Mukarane beyne’l-Kânûn ve’l-Fıkhi’l-İslâmî”, Mecelle Câmiati’n-Necâh li’l-Ebhâs, Beyt Lahm/ Filistin, 2012, Cilt 26-6.
• Akyüz, Vecdi, “Devlet ve İşçi-İşveren İlişkileri”, Mukayeseli Hukuk ve Uygulama Açısından İşçi-İşveren Münasebetleri, Acar Matbaacılık, İstanbul 1990.
• Armağan, Servet, “İslam Hukukunda İşçi-İşveren Arasındaki Münasebetler ve Bazı Düşünceler”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 31-1, Yıl 1982.
• Aydoğanoğlu, Erkan, Sınıf Mücadelesinde Sendikalar, Evrensel Basım Yayın, İstanbul 2007
• Bardakoğlu, Ali, “Gabn” Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C, XIII.
• Başbuğ, Aydın, Toplu İş İlişkileri ve Hukuk, Aydoğdu Ofset, Ankara 2012
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Sahnün-Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Doğan, Cem, “Türk İş Hukuku ve Çalışma İlişkileri Alanına Uzlaştırma Kurulunun Girişi: Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 31 (Bahar 2012).
• Gülmez, Mesut, Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi), Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, No: 236, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 1991.
• Gülmez, Mesut, Tatil-i Eşgal Yasası Üzerine Bir Not, Seha L. Meray’a Armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1981, C. I.
• İbn, Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid b., Sunenu İbn Mâce, Dâru Sahnün-Çağ- rı yay., İstanbul 1992.
• İleri, Ülkü, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Örgütlenmelerini Hazırlayan Etmen- ler”, Emek ve Toplum, Cilt: 3, Yıl: 3, S.7.
• Karakışla, Yavuz Selim, “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1908 Grevleri”, Toplum ve Bilim, S.78 (Güz 1998).
• Karaman, Hayrettin, İslam’ın Işığında Günümüz Meseleleri, Düzey Matbaası, İstanbul 2010.
• Kaya, Mahmut, Çalışanların Hakları ve İslam, Kalkan Matbaacılık, Ankara 2009.
• Mahiroğulları, Adnan, Dünyada ve Türkiye’de Sendikacılık, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa 2013.
• Makal, Ahmet, “XIX. Yüzyıl Sonları, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda Ça- lışma İlişkileri”, Osmanlı 5 (Toplum), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Madde 19.
• Narmanlıoğlu, Ünal, Grev, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, Ankara 1990.
• Ökçün, A. Gündüz, Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu 1909, Sermaye Piyasası Kurulu, Yayın No: 55, Ankara 1996.
• Toprak, Zafer, “1909 Tatil-i Eşgal Kanunu Üzerine”, Toplum ve Bilim Dergisi, S.13, (Bahar - İstanbul 1981).
• Tutal, Erhan, “Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü”, TAAD, Yıl 4, S.15 (Ekim 2013).
• Ulucan, Devrim, “Grev Olgusu (Tarihi Gelişim)”, İş ve Hukuk Dergisi, Yıl 26, Sayı 212, Mart 1991.
• Yıldırım, Kadir, “II. Abdülhamid Dönemi İstanbul’unda İşçi Hareketleri”, I. Uluslara- rası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu, 29 Mayıs-1 Haziran 2013, Vol.