Osmanlı Klasik Dönem Mimarisinde 17. Yüzyıl Eserlerinden Sultan Ahmed Külliyesi’nde Ahşap Malzeme Kullanımı

Year 2021, , 53 - 94, 16.04.2021

Aliye Öten

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.53

Abstract

Sultan Ahmed Külliyesi, 17. yüzyıl Osmanlı mimarisini temsil eden sayılı külliyelerden biri, hatta yapı topluluğu ve alan bazında en büyüğüdür. Osmanlı mimarisinde Mimar Sinan ve öğrencilerinin geliştirdiği klasik dönemin son eserlerinden biridir. Aynı zamanda Osmanlı mimarisinde farklı ebatların denendiği ve külliye sisteminden vazgeçildiği yeni bir dönemin hazırlık aşamasındaki eserlerindendir. Bu yüzden 17. yüzyılı tanımlayan eserlerin Osmanlı mimarisinin bütününü kavrama açısından iyi anlaşılabilmesi ve tercihlerinin iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu durum dönemin devlet teşkilatı ve inşa görevlilerinin eliyle kaleme alınmış birinci derece kaynak durumundaki arşiv belgelerinin incelenmesini gündeme getirmektedir. Sultan Ahmed Camii merkezli külliye ile ilgili bilgilere; rûznamçe, vâridât ve masârif defterleri gibi kaynakların taranmasıyla ulaşılabilir. İnşa sürecinde çalışanlar, kullanılan malzemeler, inşaat aşamaları, organizasyon vb. pek çok konuda arşiv kaynaklarından bilgi almak mümkündür. Bu çalışmada inşa evrakında yer alan malzemelerden ahşap üzerinde durularak; kaynakları, cinsleri, ustaları, masrafı ve sanatları hakkındaki bilgiler ele alınarak incelenmiştir.

Keywords

Sultan Ahmed Külliyesi, ahşap malzemeler, ahşap malzeme kullanımı

The Use of Wooden Materials in Sultan Ahmed Complex, a 17th Century Artifact in Ottoman Classical Period Architecture

Abstract

The Sultan Ahmed Complex is one of the few complexes representing the 17th century Ottoman architecture, and is even the largest in terms of building community and area. It is one of the last works of classical period developed by Mimar Sinan and his students in Ottoman architecture. At the same time, it is one of the works in the preparation stage of a new era in which different dimensions were tried in Ottoman architecture and the complex system was abandoned. Therefore, the works that define the 17th century should be understood in terms of understanding the whole of Ottoman architecture and their preferences should be evaluated well. This situation brings up the examination of the archival documents as first hand source which were written by the state organization and construction officials of the period. Sultan Ahmed Mosque-based complex information can be accessed by scanning resources such as rûznamçe, vâridât and masârif books. It is possible to get information from archival sources on many subjects such as construction workers, used materials, construction stages, organization, etc. In this study, with emphasis on wood used, through archival documents; the information about sources, genres, masters, costs and arts has been examined.

Keywords

Sultan Ahmed Complex, wood materials, use of wood materials

References

• Arşiv Kaynakları
• BOA. D. 00040.001
• BOA, D.00211.001.00.
• TS.MA.d 35-0-0, 29.08.1025/11.09.1616, v. 8a, 11a, 14a, 15b, 18b, 19b, 22a, 22b, 23b, 28b, 29a, 33a, 34a, 48a, 56b, 64b, 79b, 82b, 85a, 108b, 110b, 115b, 127a, 127b, 145b, 160b, 169a, 175b, 176b, 189a, 190a, 194a, 196b, 197b, 229a, 232a, 233a, 233b, 243a, 244a.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Ahmet Refik, Hicri Onikinci Asırda İstanbul Hayatı, İstanbul 1930.
• Arseven, Celal Esat, Sanat Ansiklopedisi, C II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1947.
• Barışta, Hatice Örcün, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul Cami ve Türbelerinde Ağaç İşleri, AKMB Yayınları, Ankara 2009.
• Barkan, Ömer Lütfi, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı,C I-II, Türk Tarik Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
• Cafer Efendi, Risâle-i Mimâriyye, haz. İ. Aydın Yüksel, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 2005.
• Can, Yılmaz, “Samsun’da Bulunan İki Önemli Ahşap Eser Gökçeli ve Bekdemir Camileri”, Mimari ve Kültürel Miras, Efsane, Dil, Sanat, Edebiyat ve Siyaset, ed. Cevdet Yılmaz, Samsun 2013, s. 26-33.
• Can, Yılmaz, “Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 14, (2003), s. 117-134.
• Cıda, İsa, İstanbul Bayezid Camii Taş Süslemeleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.
• Çelik, Serpil, Mevcut Belgeler Işığında Süleymaniye Külliyesinin Yapım Süreci, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2001.
• Çelik, Serpil, Süleymaniye Külliyesi, Malzeme, Teknik ve Süreç, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2009.
• Çetin, Yusuf, “Geleneksel Türk Evinde Cumba”, Sanat Tarihi Dergisi, C XXV/S. 2, (2006), s. 18 - 27.
• Doğanay, Aziz, Mimari ve Tezyini Unsurlarıyla Câmi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2017.
• Doğanay, Aziz, Klasik Devir Osmanlı Hanedan Türbeleri 1522-1604, Klasik Yayınları, İstanbul 2009.
• Hasol, Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul 1998.
• Kanar, Mehmet, Farsça Türkçe Sözlük, İstanbul 2000.
• Kolay, İlknur Aktuğ, “Ayazma Camisi İnşaat Defteri”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler (23-27 Eylül 1991), C I, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Milli Kütüphane Basımevi, Ankara 1995.
• Kolay, İlknur Aktuğ, “Osmanlı Belgelerinde Yer Alan Bazı Ahşap Yapı Malzemesi Üzerine Düşünceler”, Sanat Tarihi Defterleri, S. 10, İstanbul 2006.
• Kolay, İlknur Aktuğ, “XVI. Yüzyılda Kullanılan Bazı İnşaat Malzemeleri ve Kullanım Yerleri”, 16. Yüzyılda Türk ve İslam Bilim ve Teknolojisi Sempozyum Bildiri Kitapçığı, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1986.
• Kolay, İlknur Aktuğ-Çelik, Serpil, “Malzeme ve Teknoloji”, Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi, ed. Selçuk Mülayim, Ankara 2007.
• Kolay, İlknur Aktuğ-Ersen, Ahmet, “Bir 15. Yüzyıl Yapısı Olan Tahtakale Hamamı’nda Uygulanan Bazı Yapım Teknikleri”, Taç Vakfı Yıllığı, S. 1, İstanbul 1991.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul 1983.
• Mehmet, Salahi, Kamus-ı Osmani, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1313.
• Neftçi, Aras, Laleli Külliyesi’nin İnşaat Süreci, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2002.
• Öngül, Ali, “Tarih-i Câmi-i Nuruosmânî”, Vakıflar Dergisi, S. 24, Ankara 1994.
• Öten, Aliye, Arşiv Belgelerine Göre Sultan Ahmed Camii ve İnşası, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• Peynircioğlu, H. - Toğrol E. - Aksoy İ. H., “İstanbul’da Osmanlı Döneminde İnşa Edilen Camilerin Temelleri”, Uluslararası Türk-İslam Bilim ve Tekrıoloji Tarihi Kongresi 14-18 Eylül 1981, C III, İstanbul 1981.
• Şenyurt, Oya, “İnşa Kuralları, Mimari Algı ve Mekân Kullanımı Bağlamında Osmanlı Toplumunda “Cumba”/“Şahnişin””, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, C I/S. 1, 2016, s. 87-103.
• Taşkın, Osman, Nuruosmaniye Külliyesi’nin Fizikî, İdarî, Malî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• Yüceil, Yaşar, Osmanlı Ekonomi-Kültür-Uygarlık Tarihine Dair Bir Kaynak Es’âr Defteri (1640 Tarihli), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• TDK (www.sozluk.gov.tr)