19. Yüzyılın İkinci Yarısında Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinde Kaçak Gemi Yapımı

Year 2019, Volume: 83 Issue: 296, 201 - 228, 01.04.2019

Fatma Şimşek

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.201

Abstract

Osmanlı Devleti, askeri ve güvenlik gibi gerekçelerle özellikle Akdeniz’in kıyı ve adalarındaki Rum nüfusun tecrübesinden yararlanarak bölgede bazı yeni tersaneler inşa etti veya var olanları geliştirdi. Bunu yaparken devletin iyi işleyen organizasyonu; uzmanlaşmış çeşitli iş kollarının ve farklı malzemelerin teminini ayrıca tüm bunların belirli merkezlerde toplanmasını mümkün kıldı. Dönemin önemli denizci devletlerinde olduğu gibi bir taraftan devletin sıkı denetimi altında ana bir tersane (İstanbul’daki Tersane-i Amire), diğer tarafta kıyı ve adalara yayılmış ve devlet denetiminin kısmen zayıf olduğu küçük ölçekli tersaneler ile Osmanlı Devleti, donanma ve denizcilik faaliyetlerini yürütmekteydi. İhtiyaç durumunda donanma-i hümayun için yapılacak gemilere gerekli marangoz ve burgucular Sakız, İstanköy, Rodos, Kaşot ve Meyis gibi adalardan sağlanmaktaydı. Ancak Yunan bağımsızlık savaşı sonrasında idari kontrolün zayıfl amasıyla birlikte bu gemicilik merkezleri, Osmanlı devleti için riskli bir durum arz etmeye başlamıştı. Çünkü Osmanlı egemenliğindeki ada ve kıyı bölgelerinden hem ham madde hem de insan gücü, başta Syros adası olmak üzere Akdeniz’de Yunan gemi yapım merkezlerine kayarak Yunan gemiciliğinin gelişimine önemli katkılarda bulunmaktaydı. Yaşanan bu sorunun diğer yönleri ise Osmanlı egemenliğindeki adaların güvenliklerinin sağlanması, adalar ve anakara arasında kaçakcılık faaliyetlerinin önlenmesi, kaçak gemi yapımından dolayı miri ormanların zarar görmesinin önüne geçilmesi ve tabii ki vergi kayıplarının engellenmesi idi. Bu nedenlerle merkezi otorite tarafından bir takım tedbirler alınmaya ve düzenlemeler yapılmaya çalışıldı. Çalışma esasen Osmanlı Devleti’nin asla onaylamadığı önemli Yunan gemi inşa merkezlerine (bu merkezlerin büyük bir kısmı yine Yunan egemenliğinde olan adalardı) yönelik yasal olmayan bu ticaret üzerinde şekillenmiştir. Bununla birlikte kaçak gemi yapımının nedenleri ve sonuçları dönemin değişen siyasi-ticari ve teknoloji çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılacaktır. Buna karşın Osmanlı Devleti’nin kaçak inşa faaliyetlerini engellemek adına yaptığı düzenlemelere ve aldığı tedbirlere değinilerek bu tedbirlerin-düzenlemelerin adaların iktisadi ve sosyal yapılarını ne şekilde etkiledikleri üzerinde durulacaktır.

Keywords

Gemi yapımı, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Akdeniz, Adalar, Tersane, Yunanistan

Illegal Ship-Building in the Cezayir-i Bahr-i Sefid Province in the Second Half of the 19th Century

Abstract

The Ottoman State benefi ted from the traditions of the Greek population on the coasts and islands of the Mediterranean Sea in regard of military and security aspects and built or developed some new shipyards in the region. In this process, the state’s well-functioning organization provided various business branches and diff erent materials as well as gathering all of these in specifi c centers. Just like major seafaring states of the time, the Ottoman State carried out the naval and maritime activities in one principal shipyard under the state’s control (Tersane-i ABSTRACTS 397 Amire in Istanbul), and on the other hand in various small-scale shipyards spread over the coasts and islands where state control was partially weak. The carpenters and drills necessary for the ships for the donanma-i hümayun were provided from the islands such as Chios, Kos, Rhodes, Kaşot and Megisti. However, as a result of the weakening of administrative control due to the Greek war of independence, these shipping centers began to pose a threat to the Ottoman state. This was due to the fact that both raw materials and manpower on the island and in coastal regions under Ottoman rule were transferred to the Greek shipbuilding centers in the Mediterranean, particularly on the island of Syros, and this shift contributed signifi cantly to the development of Greek ship-building. Other problems that arose in this process were to provide security on the islands under Ottoman rule, to prevent smuggling activities between the islands and the mainland, to prevent raiding of state forests for illegal shipbuilding and of course to prevent tax losses. For these reasons, certain measures were taken by the central authority and necessary arrangements were made. In essence, this study focuses on the illegal trade by important Greek shipbuilding centers (the majority of these centers were on Greek-dominated islands), which the Ottoman State never approved. In addition, the reasons and consequences of illegal shipbuilding is evaluated in the context of the political, commercial and technological changes of the 19th century. Furthermore, the focus will be on the arrangements and measures taken by the Ottoman State to prevent illegal construction activities and on how these measures and regulations aff ected the economic and social structures of the islands.

Keywords

Greece, Shipbuilding, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Mediterranean, Islands, Shipyard

References

• BOA, A.AMD. nr. 28-100.
• BOA, A.DVN. nr. 145-73.
• BOA, A.DVN. nr. 150-38.
• BOA, A.DVN. nr. 144-56.
• BOA, A.DVN. nr. 84-90.
• BOA, A.MKT. nr. 144-71.
• BOA, A.MKT. nr. 228-79.
• BOA, A.MKT. MHM. nr. 439-86.
• BOA, A.MKT. MVL. nr. 52-3.
• BOA, A.MKT. nr. 123-44.
• BOA, A.MKT. nr. 212-37.
• BOA, A.MKT. nr. 228-79
• BOA, A.MKT. nr. 211-63
• BOA, A.MKT.DV. nr. 43-17.
• BOA, A.MKT.MHM. nr. 130-30.
• BOA, A.MKT.MHM. nr. 130-30.
• BOA, A.MKT.MHM. nr. 144-23.
• BOA, A.MKT.MVL, nr. 31-15.
• BOA, A.MKT.MVL. nr. 39-66.
• BOA, A.MKT.NZD. nr. 113-55.
• BOA, A.MKT.UM. nr. 314-90.
• BOA, A.MKT.UM. nr. 339-78.
• BOA, A.MKT.UM. nr. 240-70.
• BOA, A.MKT.UM. nr. 50-62.
• BOA, AE.SABH.I, nr. 70-4863.
• BOA, BEO, nr. 190-14247.
• BOA, BEO, nr. 241-18023.
• BOA, BEO, nr. 314-23519.
• BOA, DH. MKT. nr. 50-27.
• BOA, HAT, nr. 574-28124.
• BOA, HAT, nr. 267-15525.
• BOA, HAT, nr. 574-28124.
• BOA, HR. MKT. nr. 188-13.
• BOA, HR. SYS. nr. 2929-125.
• BOA, İ. HR. nr. 68-3339 .
• BOA, İ. MVL, nr. 227- 7749.
• BOA, İ. MVL. nr. 233-8095.
• BOA, İ.DH. nr. 598-416.
• BOA, İ.MVL, nr. 291- 17058.
• BOA, İ.MVL. nr. 198-6148. BOA, MV. nr. 12-87.
• BOA, MVL. nr. 248-8.
• BOA, MVL. nr. 53-38.
• Ainsworth, W. F. (Ed.), Illustrated Universal Gazetteer, (Ed.. F.R.G.S. ETC.), John Maxwell and Compony, London Nov 1860.
• Berktay, Halil - Tosun Terzioğlu, “Osmanlı Denizcilik Tarihinin Evrensel, Karşılaş- tırmalı ve Teorik Çerçeveleri”, Türkler ve Deniz, Editör Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007, s. 93-145.
• Belinda Firos, Anna (Ed.), Greek Shipbuilding ans Sea faring from Antiquity to Modern Times, Editör, Heraklion Museum, Athens 2016.
• Beydilli, Kemal, “Karadeniz’in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletler ve Miri Ticaret Teşebbüsü”, Belleten, C. LV, S. 214, 1991 (Aralık), s. 687-755.
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVIII. Yüzyılda Tersane-i Amire, TTKY, Ankara 2003.
• Delis, Apostolos, Mediterranean Wooden Shipbuilding: Economy, Tecnology and Institutions in Syros in the Nineteenth Century, Brill 2015.
• ____________,“A Hub of Piracy in the Aegean: Syros during the Greek War of In- dependance”, Corsairs and Pirates in the Eastern Mediterranean, Fifteenth-Nineteenth Cen- turies, Editörler Gelina Harlaftis-Dimitris Dimitropoulos-David J. Starkey, Sylvia Ioannou Foundation, Athens 2016, s. 41-54.
• ____________, “From Lateen to Square Rig: The Evolution of the Greek-Owned Merchant Fleet and Its Ships in the Eighteenth and Nineteenth Centuries”, The Mariner’s Mirror, 100:1, 2014, s. 44-58.
• ____________, “Shipping Finance and Risks in Sea Trade during the French Wars: Maritime Loan Operations in the Rupeblic of Ragusa”, International Journal of Maritime History (June-2012), 24-1, s. 229-242.
• ____________, “Mediterreannean İnsular Port-city in Transition: Ekonomic Trans- formations, Spasial Antogınism and the Metamorphosis of Landscape in Nine- teenth-century Hermoupolis on the Island of Syros”, Urban History, 42, 2 (2015), Cambridge University Press 2014, s. 225-245.
• Ekinci, İlhan, “Osmanlı Denizciliğinde Sened-i Bahri Uygulaması”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 26, Güz-2013, s. 81-93.
• Eldem, Edhem, “Kontrolü Kaybetmek: 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Akdeniz’de Osmanlı Varlığı”, Türkler ve Deniz, Editör Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007, s. 63-78.
• Erin, Sırrı -Talip Yücel, Ege Denizi Türkiye İle Komşu Ege Adaları, Türk Kültürünü Araş- tırma Enstitüsü, Ankara 1986
• Gencer, A.İhsan, Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789- 1867), TTK, Ankara 2001.
• Grammenos, Costas T. - Chong Ju Choi, “The Greek Shipping Industry (Rugulatory Change and Evolving Organizational Forms)”, International Studies of Management and Organzation, Vol. 29, No. 1, Global Competitiveness and National Attractive- ness (Spring-1999), Taylor and Francis LTD., s. 34-52.
• Grant, Jonathan “The Sword of the Sultan: Ottoman Arms Imports, (1854-1914)”, The Journal of Military History, Vol. 66, No: 1 (JAN. 2002), s. 9-36.
• Harlaftis, Gelina, A History of Greek-Owned Shipping: The Making of an International Tramp Fleet, 1830 to the Present Day, Routledge, London 1996.
• ____________, “From Diaspora Traders to Shippping Tycoons: The Vagliano Bros”, The Business History Review, Vol. 81, No.2, (Summer-2007), The President and Fellows of Harvard College, s. 237-268.
• Harlaftis, Gelina-Gerorge Kostelenos, “International Shipping and National Econo- mic Growth: Shipping Earnings and the Greek Economy in the Nineteenth Cen- tury”, Economic History Review, 65, 4 (2012), s. 1403-1427.
• Hartley, John, Researches in Greece and The Levant, Elibron Classics, London 1833.
• Kolodny, Emile, Îles et Population en Mediterranée Orientale, Les Éditions ISIS, İstanbul 2004.
• Önen, Uğur, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Rodos Adası, Yayınlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi 2013.
• Örenç, Ali Fuad, Yakın Dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Adalar, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2006.
• Özveren, Y. Eyüp, “Shipbuilding 1590-1790”, Review (Fernand Braudel Center), Vol. 23, No.1, Commodity Chains in the World-Economy, 1590-1790, Research Founda- tion of State University of New York for and on behalf of the Fernand Braudel Center, (2000), s. 15-86.
• Panzac, Daniel, “18. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda İç ve Deniz Ticareti”, Deniz Mecmuası, Çeviren Berna Günen, S. 3, Eylül-2016, İstanbul, s. 106-120.
• Pepelasis, A. A., “The Legal System and Economic Development of Greece”, The Journal of Economic History, Vo. 19, No. 2, Jun., Cambridge University Press on behalf of the Economic History Association, 1959, s.173-198.
• Pope, Charles, (Ed.) Yearly Journal of Trade (1837-1838), London 1838.
• Randolph, Bernard, Ege Takımadaları-Arşipelago, Çeviren Ümit Koçer, Mataş Yayınları, İstanbul 1998.
• Roucek, Joseph S., “The Geopolitics of the Mediterranean II”, American Journal of Economics and Socilogy, Vol. 13, No. 1 (Oct. 1953), s. 71-86.
• Şakiroğlu, Mahmut, “Cezayir-i Bahr-i Sefi d”, İslam Ansiklopedisi, C. XVII, Türkiye Di- yanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s. 500-501.
• Şimşek, Fatma, “Blockading an Island: Collective Punishment, Islanders and the State in the “Largest” Island at the End of the Nineteenth Century”, Princeton Papers (Insularity in the Ottoman World), Vol. XVII, Spring 2017, s. 131-144.
• Turna, İdris -A. Emre Pirim, “Çektirme Gemisinin Tarihi ve Dönemin Ticari Faali- yetlerindeki Rolü Üzerine Bir İnceleme”, OÜSBİAD, Temmuz, 2015, s. 119-135.