Ortaçağ İslam Dünyasında Köle Fiyatları

Year 2017, Volume: 81 Issue: 292, 715 - 766, 01.12.2017

Abdulhalik Bakır

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.715

Abstract

Kölelik bütün yönleriyle eskiçağ, antikçağ ve erken ortaçağdan İslam dünyasına intikal etmiş ekonomik, sosyal ve kültürel bir kurumdur. Köle ticareti ise bu kurumun en canlı alanını teşkil etmektedir. Köleliğin ortaya çıkışından yirminci yüzyılın başlarında ortadan kaldırılışına kadar köle ticaretinin en ilginç alanını da şüphesiz ki köle fiyatları oluşturmaktadır. Ortaçağ İslam dünyasında iki çeşit köle fiyatı ile karşılaşılır. Bunlardan biri vasıflı köle fiyatları; diğeri ise vasıfsız köle fiyatlarıdır. Rakamsal olarak bu iki fiyat arasında büyük bir uçurum bulunmaktaydı. Zira zaman zaman önemli özelliklere sahip olan marifetli ve eğitimli bir köle veya aynı vasıflara sahip çok güzel bir cariye bir servete denk bir fiyata satılırken, anılan vasıflardan yoksun herhangi bir köle veya cariye aşırı düşük bir fiyatla satışa sunulabiliyordu. Ayrıca bu dönemde köle satışlarını, dolayısıyla da fiyatlarını birçok faktör etkilemkteydi. Bu faktörleri ise şöyle sıralamak mümkündür: Simsarlık işlemleri, coğrafî ve etniksel özellikler, eğitim ve yetenekler, kölelere duyulan ihtiyaç ve elden çıkarma zarureti, salgın hastalıklar ve topluca köle ölümleri, köle isyanları, doğal afetler (deprem, sel vs.), yıkıcı iç ve dış savaşlar, aşk ve estetikle ilgili özellikler, teşhir ve tanıtım faaliyeti (reklam), köle tacirlerinin yetenek ve güvenirliği, arz-talep ilişkisi, topluca köle kaçışları ve büyük miktarlarda köle azat etme faaliyeti.

Keywords

Ortaçağ, Kölelik, Köle Ticareti, Simsarlık, Fiyat

Slave Prices in The Medieval Islamic World

Abstract

Slavery with its all aspects is an economic, social and cultural system inherited from ancient age or early medieval period to Islamic World. Slave trade is the most active fi eld of that system. From the emergence of slavery to the abolition of it at the beginning of the twentieth century the most interesting thing regarding the slaves was the value of them. In the Islamic World two types of slave prices were encountered. First one of them was qualifi ed slave price, the other one unskilled/unqualifi ed slave price. There was a serious price gap between those two categories. Whereas a slave that was skillful and well-educated or a cariye(female-slave) having the same qualifi cations was sold at a wealth value, a slave or a cariye that was lack of mentioned qualifi cations could be presented at a really low price. Besides at that period there were many factors having aff ected slave sells and thereby slave prices. These factors can be listed as following: brokerage activities, geographical and ethnical features, education and abilities, need for slaves and must to dispose/sell out them, epidemic diseases and collective slave deaths, slave rebels, natural disasters (Earthquake, inundation etc.), civil wars and wars, features in relation with love and aesthetic, displaying and advertising activities, abilities of slave merchants, supply and demand equilibrium, collective slave escapes, emancipation of slaves.

Keywords

Medieval Age, Slavery, Slave Trade, Brokerage, Price

References

• el-Ali, Ahmed Salih, et-Tanzîmatü’l-İctimâiyye ve’l-İktisâdiyye fi’l-Basra fi’l-Karni’l-Evvel el-Hicrî, Bağdat 1953.
• Ashtor, Eliyahu, “Geç Ortaçağlarda Akdeniz Ticaretinde Yahudiler”, (Çev. Abdulha- lik Bakır- Pınar Ülgen), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara 2008, s. 837-859.
• Avcı, Casım, İslâm Bizans İlişkileri, İstanbul 2003.
• el-Azzâvî, Abbas, Tarihu’n-Nukûd el-‘İrâkiyye limâ Ba’de’l-Uhûdi’l-Abbâsiyye, Bağdat, 1958.
• Bacharach, Jere L., Mısır ve Suriye İslami Sikkelerini “Okumak” (Osmanlı Dönemine Kadar), Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004, s. 69-77.
• Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ Coğrafyacılarının İzlenimleri Işığında İstanbul Şehri”, İmparatorluk Başkentinden Kültür Başkentine İstanbul (Editör: Prof. Dr. Feridun M. Emecen), İstanbul 2010, s. 149-174.
• __________, Hz. Ali ve Dönemi, Ankara 2004.
• __________, Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara 2001.
• Bâzu’l-Arinî, es-Seyyid, el-Memâlîk, Beyrut (Trz.).
• el-Bekrî, Abdullah b. Abdulaziz, el-Muğrib fi Zikri Bilâd İfrikiyye ve’l-Mağrib, Frankfurt 1993.
• el-Belazurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Fütûhu’l-Büldân, (Çev. Mustafa Fayda), Ankara 1987.
• Brandau, Birgit-Schickert, Hartmut, Hititler Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu, (Çev. Nazife Mertoğlu), Ankara 2003.
• Buzurk b. Şehriyâr, Kitâbu Acâibu’l-Hind Berrihâ ve Bahrihâ ve Cezâirihâ, Frankfurt 1993.
• el-Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr, “Çengi Cariyeler”, (Çev. Abdulhalik Bakır), Orta- çağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara 2008, s. 125-149. el-Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr, el-Mehâsin ve’l-Ezdâd, Kahire 1994. el-Cehşiyârî, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdûs, el-Vüzârâ’ ve’l-Küttâb, (Thk. Mustafa es-Sakka-İbrahim el-Ebyârî-Abdulhafîz eş-Şiblî), Kahire, (Trz.).
• Deighton, Hilary J., Eski Atina Yaşantısında Bir Gün, (Hande Kökten Ersoy), İstanbul 2000.
• ed-Dımaşkî, Ebu’l-Fazl, Ca’fer b. Ali, “Ticaretin Güzelliklerine İşaret”, (Çev. Abdul- halik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara 2008, s. 475-540.
• el-Berâkî en-Necefî, es-Seyyid Hüseyn b. es-Seyyid Ahmed, Tarihu’l-Kûfe, Beyrut 1987.
• Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim b. Habîb el-Kûfî, Kitâbul-Harâc, (Trc. Müderriszâde Mu- hammed Ataullah Efendi, Sad. İsmail Karakaya), Ankara 1982.
• Ebu’l-Ferec, Ebu’l-Ferec Tarihi, I-II, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK, Yay., Ankara 1999.
• Emîn, Ahmed, Duha’l-İslâm, Beyrut, (Trz.).
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Câriyelik, İstanbul (Trz.).
• Ferrûh, Ömer, el-Arab fi Hadâretihim ve Sakâfetihim ilâ Ahiri’l-Asri’l-Ümevî, Beyrut 1981.
• Freeman, Charles, Mısır, Yunan ve Roma, Antik Akdeniz Uygarlıkları, (Çev. Suat Kemal Angı), Ankara 2003.
• el-Gırnâtî, Ebu Hâmid Muhammed, Gırnâtî Seyahatnamesi, (Çev. Fatih Sabuncu), İstan- bul 2011.
• Grakov, B. N., İskitler, (Çev. Ahsen Batur), İstanbul 2006.
• Gündüz, Altay, Mezopotamya ve Eski Mısır, İstanbul 2002.
• Haddâd, Muhammed Hamza İsmail, es-Sultanu’l-Mansûr Kalavun, Kahire 1998.
• Halife b. Hayyât, Halife b. Hayyât Tarihi, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ankara 2008.
• Hasan, Üsâme, en-Nâsır Muhammed b. Kalavun, Kahire 1997.
• Hınz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, (Çev. Acar Sevim), İstanbul 1990.
• Hitti, Philip K., Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi, (Çev. Salih Tuğ), İstanbul 1989.
• İbn Abdilberr, Ebu Ömer b. Yusuf b. Abdullah b. Muhammed, el-İsti’âb fi Ma’rifeti Esmâi’l-Ashâb, Beyrut (Trz.).
• İbn Abdilhakem, Ebu’l-Kâsım Abduurahman b. Abdullah, Fütûhu Mısır ve Ahbâruhâ, Leiden 1920.
• İbn Abdirabbih, Ebu Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî, el-İkdu’l-Ferîd, Beyrut 1988.
• İbn Abdirabbih, Ebu Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî, el-İkdu’l-Ferîd, (Thk. Abdulmecîd et-Terhinî), Beyrut 1983.
• İbn Batuta, Şerefuddin Ebu Abdullah Muhammed b. Abdillah et-Tâncî, Rihletü İbn Batuta, Mısır 1938.
• İbn Butlân, Ebu’l-Hasan el-Muhtâr b. el-Hasan b. Abdûn el-Bağdâdî el-Mutatabbib, “Kölelerin Satın Alınması ve Entrikalarla Satışa Sunulması İle İlgili Risâle”, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara 2008, Mu- hakkikin Mukaddimesi.
• İbn Hacer, Şihabuddin Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali Kenânî el-Askalânî, el-İsâbe fi Temyizi’s-Sahâbe, Beyrut, (Trz.).
• İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım en-Nusaybî, Suretü’l-Arz, Leiden 1967.
• İbn Hurdazbih, Ebu’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Bağdat (Trz.).
• İbn Kayyım el-Cevziyye Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed, et-Turuku’l-Hukmiyye fi’s-Siyâseti’ş-Şar’îyye, (Thk. Muhammed Cemîl Gâzi), Kahire (Trz.).
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdillah b. Müslim ed-Dineverî, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim el-İmâme ve’s-Siyâse el-Ma’ruf bi Tarihi’l-Hulefâ’, Beyrut 1990.
• İbn Sa’d, Ebu Abdullah Muhammed b. Manî’ ez-Zührî, Kitabu’t-Tabakât el-Kebîr, (Thk. Ali Muhammed Ömer), Kahire 2001.
• İbn Tağriberdî, Cemaleddin Ebî’l-Mehâsin Yusuf el-Atabekî, en-Nücûmu’z-Zâhire fi Mülûk Mısır ve’l-Kâhire, Beyrut 1992.
• İbn Teymiye, Takiyyuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Abdulhalim, el-Hisbetü fi’l-İslâm, (Yrz.), (Trz.).
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed b. Ali, el-Müntazam fi Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem, (Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ-Mus- tafa Abdulkadir Atâ), Beyrut 1992.
• İbnu’l-Fakîh, Ebu Bekr Ahmed b. Muhammed el-Hemedânî, Muhtasar Kitabu’l-Büldân, Leiden 1302.
• İbnu’l-Mücâvir, Cemâluddin Ebu’l-Feth Yusuf b. Yakub b. Muhammed, Sıfatü Bilâ- di’l-Yemen ve Mekke ve Ba’zi’l-Hicâz, Leiden 1951.
• İbnu’l-Uhuvve, Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî, Me’alimu’l-Kurbe fi Ahkâmi’l-Hisbe, Cambridge 1937-38.
• İbnu’l-Umranî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-İnbâ’ fi Tarihi’l-Hulefâ’, (Thk. Kâ- sım es-Samarrâ’î), Kahire, 1999.
• İbnu’s-Sâ’î, Tâcüddin Ebu Tâlib Ali b. Encüb, “Halifelerin Hatunları (Hükümdarla- rın Hür ve Câriye Eşleri)”, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara 2008, s. 151-267.
• İbşihî, Şihâbuddin Ahmed, el-Müstatraf min Kulli Fennin Müstazraf, (Thk. Mufid Mu- hammed Kamiha), Beyrut 1986.
• el-İdrisî, Ebu Abdullah eş-Şerif, Nüzhetü’l-Müştâk fi İhtirâki’l-Afâk, Kahire 1994.
• el-İsfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin b. Muhammed, el-Eğânî el-Îmâü’ş-Şevâ’ir, (Thk. Celîl el-Atiyye), Beyrut 1984.
• el-İsfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin b. Muhammed, el-Eğânî, Kahire 1952.
• el-İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed el-Fârisî; el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Leiden
• el-Kalkaşandî, Ebul-Abbas Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Abdillah, Nihâyetü’r-Rütbe fi Ma’rifeti Ensâbi’l-Arab, Beyrut 1984.
• el-Karamânî, Ahmed b. Yusuf, Ahbârü’d-Düvel ve Âsârü’l-Üvel fi’t-Târih, (Thk. Ahmed Hatît-Fehmî Sa’d), Beyrut 1992.
• el-Kazvinî, Zekeriya b. Ahmed b. Mahmud, Asâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut (Trz.).
• Kitâbu’l-İstibsâr fi Acâibi’l-Emsâr, (Yazarı belli olmayan bir eser), ed-Dâru’l-Beydâ’, 1985.
• Klengel, Horst, Kral Hammurabi ve Babil Günlüğü, (Çev. Nesrin Oral), İstanbul 2001.
• Ma’lûf, Lewis, el-Müncid fi’l-A’lâm, Beyrut 1976.
• el-Makdisî, Şemsüddin Ebu Abdullah b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Beşşârî, Ahsenü’t-Tekâsîm fi Ma’rifeti’l-Akâlîm, Leiden 1904.
• el-Makrizî, Takıyyuddin Ahmed b. Ali, “Ümeyye ve Haşim Oğulları Arasındaki Çe- kişme ve Anlaşmazlıklar”, (Çev. İrfan Aycan-Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara 2008, s. 343-397.
• __________, el-Mevâ’iz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr, (Thk. Muhammed Zeynu- hum, Medîha e-Şerkâvî), Kahire 1997.
• __________, İğâsetü’l-Ümme bi Keşfi’l-Gamme av Târihu’l-Mecâ’ât fi Mısr, Hıms (Suriye), (Trz.).
• Malay, Hasan, Çağlar Boyu Kölelik, Ankara 1990.
• Mazaherî, Ali, Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, (Çev. Bahriye Üçok), İstanbul 1972.
• el-Mes’udî, Ebu’l-Hasan b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali, Mürûcu’z-Zeheb ve Ma’âdini’l-Cevher, (Thk. Kâsım eş-Şemmâ’î er-Rifâ’î), Beyrut 1989.
• Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, (Çev. Salih Şaban), İstanbul 2000.
• Moreno, Martino Mario, “Sicilya’da Müslümanlar”, (Çev. Abdulhalik Bakır-Aydın Çelik), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara 2008, s. 675-737.
• Moscati, Sabatino, Fenikeliler, (Çev. Sinem Gül), Ankara 2004.
• Özgüdenli, Osman G., Turco-İranica Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul 2006.
• Parlatır, İsmail, Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Ankara 1992.
• Sâlim, Abdulaziz-el-‘İbâdî, Ahmed Muhtar, Tarihu’l-Bahriyyeti’l-İslamiyye, Beyrut, 1991.
• Sami, Şemseddin, Kâmûsu’l-A’lâm, Ankara 1996.
• Şahin, Seyhun, Araplar İstanbul’u Neden Feth Edemedi, İmparatorluk Başkentinden Kül- tür Başkentine İstanbul (Editör: Prof. Dr. Feridun M. Emecen), İstanbul 2010, s. 113-120.
• Şefik Bey, Ahmet, er-Rikku fi’l-İslâm, (Arp. Çev. Ahmed Zeki), Mısır 1892.
• eş-Şerifu’r-Radıyy, Muhammed b. el-Hüseyin, Nehcü’l-Belâğa, Mısır, (Trz.).
• Şucâ’Abdurrahman Abdulvâhid, en-Nuzumu’l-İslâmiyye fi’l-Yemen Milâden ve Neş’eten, Beyrut 1989.
• Tabakoğlu, Ahmet, Ortadoğuda ve Osmanlılarda Altın Para, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004, s. 79-114.
• et-Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Rüstem, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Ka- hire 1939.
• et-Taberî, Muhibbuddin, er-Riyâdu’n-Nadira fi Menâkibi’l-Aşara, Kahire 1356.
• Tekin, Oğuz, Devletler, Hükümdarlar ve Sikkeleri, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005, s. 167-277.
• _________, Eski Yunan, Roma ve Bizans Altın Sikkeleri, Altının İktidarı, İktidarın Altın- ları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005, s. 39-67.
• Tirmâninî, Abdussellâm, er-Rıkku Mâzihi ve Hâdirihi, el-Kuveyt 1979.
• Tosun, Mebrure-Yalvaç, Kadriye, Sumer, Babil, Asur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Ankara 1989.
• Veşmî, Sâlih Süleyman, Ebu Müslim el-Horasânî, Sahibu’d-Da’veti’l-Abbâsiyye, Büreyde, H. 1400.
• Yakut el-Hamavî, Şihâbuddin Ebu Abdullah Yakut b. Abdillah er-Rûmî el-Bağdâdî, Mu’cemu’l-Büldân, (Thk. Ferîd Abdulaziz el-Cündî), Beyrut, (Trz.).
• Zeydan, Corci, Tarihu’t-Temeddüni’l-İslami, Beyrut, (Trz.).
• ez-Ziriklî, Hayruddin, el-A’lâm Kâmûs ve Terâcim li Eşhri’r-Ricâl ve’n-Nisâ’ mine’l-Arab ve’l-Müsta’rebîn ve’l-Müsteşrikîn, c. VIII, Beyrut 2002. Makaleler
• Ayalon, David, “Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, (Çev. Samira Kortantamer), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, S. IV, İzmir 1989, s. 218
• Bakır, Abdulhalik, İbnu’l-Mücâvir’in Bakışıyla Eyyûbîler Döneminde Aden Şehrin- deki Ticaret Hayatı, Ege Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt. XXV, Sayı: 2, Bornova-İzmir 2010, s. 383-413.
• Altıkulaç, Tayyar, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, İkrime el-Berberî Maddesi, İstanbul 2000, c. XXII, s. 40-42.
• Artuk, İbrahim, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Fels Maddesi, İstanbul 1995, c. XII, s. 309- 311.
• Canan, İbrahim, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Enes b. Mâlik Maddesi, İstanbul 1995, c. XI, s. 234-235.
• Demirci, Mustafa, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Zenc Maddesi, İstanbul 2013, c. XXXXIV, s. 249-251.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Müt’a Maddesi, İstanbul 2006, c. XXXII, s. 174-180.
• Durmuş, İsmail, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Mütenebbî Maddesi, İstanbul 2006, c. XXXII, s. 195-200.
• Emecen, Feridun, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Ayasuluk Maddesi, İstanbul 1991, c. IV, s. 225-227.
• Kandemir, M. Yaşar, T. D. V. Ansiklopedisi, Ebü’l-Bahterî Maddesi, İstanbul 1994, c. X, s. 297.
• Kopraman, Kâzım Yaşar, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Baybars I Maddesi, İstanbul 1992, c. V, s. 221-223.
• Kök, Bahattin, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, el-Melikü’s-Sâlih Maddesi, Ankara, 2004, c. XXIX, s. 80-82.
• Özcan, Azmi, T. D. V. İslam ansiklopedisi, Bengal Maddesi, İstanbul 1992, c. V, s. 436- 437.
• Sahillioğlu, Halil, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Dinar Maddesi, İstanbul 1994, c. IX, s. 352-355.
• Yıldız, Hakkı Dursun, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Bermekîler Maddesi, İstanbul 1992, c. V, s. 517-520.
• Yiğit, İsmail, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Şeyh el-Mahmûdî Maddesi, İstanbul 2010, c. XXXIX, s. 58-60.
• Yücel, Ahmet, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, İbn Sîrîn Maddesi, İstanbul 1999, c. XX, s. 358-359.