Berlin Antlaşmasından Sonra Müslümanların Karadağ’da Kalan Arazileri Meselesi

Year 2016, Volume: 80 Issue: 287, 177 - 200, 01.04.2016

Zübeyde Güneş Yağcı

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.177

Abstract

Balkanlar XIX. yüzyılın getirdiği yeni fikirler ve siyasi akımların sonucunda Osmanlı hâkimiyetindeki milletler bağımsızlık için faaliyete başlamışlardır. Başta Rusya olmak üzere Osmanlı Devleti’ni paylaşmak isteyen Avrupalı devletler bu arzu ve istekleri desteklemişlerdir. Bu destek ve faaliyetler önce Yunanlıların Osmanlı Devleti’nden kopmuştur. Yunanlıları Bulgarlar, Sırplar ve nihayet Karadağlılar izlemiştir. Ancak bu faaliyetlerin getirdiği en önemli sorun bu bölgelerde yaşayan Müslüman nüfustu. Hıristiyan devletlerin ilk önceliği bölgelerindeki Müslüman nüfusu azaltmak olacaktır. Bu da büyük bir Müslüman nüfusun göç ettirilmesine sebep olmuştur. Fakat uygulanan bu politika göçmenler için sadece göç ettikleri bölgelerde verdikleri yaşam mücadelesi değil aynı zamanda geride bıraktıkları malları sorununu ortaya çıkarmıştır. Berlin Antlaşması bu anlamda büyük bir değişimi ortaya koymuş, göçmenlerin geride bıraktıkları malları garanti altına almıştır. Buradan hareketle makalede amacım Karadağ’ın Berlin Antlaşması ile bağımsız bir devlet olarak ilan edilmesinden sonra Karadağ topraklarında kalan bölgelerde yaşayan Müslümanların malları meselesini ele almak olacaktır. Karadağ Devleti’nin hâkimiyetinde yaşamak istemeyen ve çeşitli sebeplerle göç etmek zorunda bırakılan Müslümanlar Berlin Antlaşması gereği malları üzerindeki haklarını en azından gelirlerinde yararlanmak üzere devam ettirmeye çalışmaları ve yaşanan sorunlar makalenin temelini oluşturmaktadır.

Keywords

Karadağ, Balkan Yarımadası, Osmanlı Devleti, 93 Harbi, Azınlık

The Issue of Muslim Lands Left in Montenegro after the Treaty of Berlin

Abstract

As a result of the new ideas and political developments in the 19th century, the nations under the Ottoman rule in the Balkans aspired for independence. Notably Russia and other European states that wanted to share the lands under the Ottoman Empire supported their desire and willingness. With their support, Greeks became the first nation to get detached from the Ottoman Empire, followed by Bulgarians, Serbs and finally Montenegrins. The most important problem that resulted from the detachment of nations was the Muslim population living in these areas. The first priority of the Christian states in the regions was to reduce the Muslim population-a policy that led to the displacement of large Muslim population. However, this policy not only caused the Muslims struggle for their lives in the new emigrated regions but also raised the question of their lands and goods that were left behind. In this sense, the Treaty of Berlin has revealed a major change by securing immigrants’ belongings that they left behind. In this article I aim to examine the issue of lands and goods left in the territory of Montenegro by the Muslim population after the proclamation of Montenegro as an independent state by the Treaty of Berlin. The article is based mainly on the problems faced by the Muslim population which emigrated from Montenegro for various reasons and for not wanting to live under the Montenegrin state sovereignty and their continuing activities to exercise their rights on their belongings, at least through receiving revenue on their goods.

Keywords

Montenegro, Balkan Peninsula, Ottoman State, 93 War, Minority

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), Dahiliye Mektub-u Kalemi (DH.MKT), 2807/10, 874/75.
• Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (YA.RES), 74/5.
• Teftişat-ı Rumeli Evrâkı Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV), 52/5134, 102/10135.
• İradeler Hususi (İ.HUS), 73/1316.
• Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM), 526/27.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 2783/208700, 256/19129, 3756/281656, 3526/264434, 3534/264996, 4001/300055
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 226/146.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (M.M.Z.C.), Devre 2, Cilt 2, İçtima Senesi 1, İni- kad 29, 26 Haziran 1328 (1912), TBMM Kütüphanesi, Ankara, s. 186. Kitap ve Makaleler
• Adanır, Fikret, Makedonya Sorunu, çev. İhsan Çağatay, Tarih Vakfı Yurt Yayın- ları, İstanbul 2001
• Akşin, Sina, Türkiye Tarihi, (Osmanlı Devleti 1600-1908), III, Cem Yayınevi, İs- tanbul 1997.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarih (1789- 1914), İş Bankası, Ankara 1987.
• Arsava, Ayşe Füsun, Azınlık Kavramı ve Azınlık haklarının Uluslararası Belgeler ve Özellikle Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 27. Maddesi Işığında İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 1993.
• Aydın, Mithat, “Osmanlı-Sırp, Karadağ Savaşlarında İngiltere’nin Balkan Po- litikası”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi, Sayı:15, Anka- ra 2004, s. 139-163.
• ________, “Bosna-Hersek Ayaklanması(1875)’nda Panslavizmin Etkisi ve Sır- bıstan ve Karadağ’ın Rolü”, Belleten, LXIX/256, (Aralık 2005), Ankara, s. 913-935.
• Baltalı, Kemal, “1875 Hersek Ayaklanmasının Uluslararası Bir Nitelik Kazan- ması” Belleten, LI/199; (Nisan 1987), s. 205-230.
• Beldiceanu, Nicoara, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Örgütü (XIV-XV. Yüzyıl- lar)”, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi - I: Osmanlı Devleti’nin Doğuşundan XVIII. Yüzyılın Sonuna, Ed: Robert Mantran, İstanbul 1992, s. 147-163.
• Berlin Muahedenâmesi, İstanbul Atatürk Kitaplığı, Nr. S. 15. Nr.Bel_ Osm_0.00638/03
• Çakar, Enver, “Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XII/1, Elazığ 2002, s. 261-282.
• Çakmak, Zafer, “1875 Hersek İsyanı”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi, Sayı: 5, Elazığ 2003, s. 241-254.
• ________, “Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna-Hersek’i İşgali ve Sonrasında Osmanlı Devleti İle Yaptığı Antlaşma” Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, S. 4, Elazığ 2003, s.16-20.
• Çavuşoğlu, Halim, “Yugoslavya-Makedonya” Topraklarından Türkiye’ye Göçler ve Nedenleri”, Bilig, Sayı: 41, (Bahar 2007), s. 123-154.
• Çelik, Bilgin, “Osmanlı- Karadağ Sınır Sorunları ve Balkan Savaşlarına Etki- leri”, Balkan Savaşları Paneli (03-04 Mayıs 2011), İstanbul 2012, s. 141-160.
• Erkan, Davut, “II. Abdülhamid’in İlk Mâbeyn Feriki Eğinli (İngiliz) Said Paşa, Hayatı ve Hatıratı”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı: 35, İstanbul 2010, s. 33-80.
• Gencer, Ali İhsan, “Ayastefanos Antlaşması”, TDVİA, IV, İstanbul 1992, s. 225.
• Gölen, Zafer, “1852-53 Karadağ Askerî Harekâtı ve Sonuçları”, History Studies, I/1, (2009), s. 212-296.
• ________, “1857-59 Bosna Hersek İsyânı”, Belleten, LXXIII/30, (Ağustos 2009), Ankara, s. 465-535.
• Hertslet, Edward, The Map of Europe by Treaty (1875-1891), v. 4, Haerison and Sons, London 1891.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal (1300-1600), I, Eren, İstanbul 2001.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Birinci Meşrutiyet ve İsdibdat Devirleri (1876-1907), VIII, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• Karatay, Osman, “Osmanlı Hakimiyetinde Karadağ”, Balkanlar El Kitabı, I: Tarih, Derleyenler Osman Karatay- Bilgehan A. Gökdağ, Ankara 2006, s. 361-369.
• ________, “Karadağ’ın Bağımsızlık Mücadelesi”, Balkanlar El Kitabı, I: Tarih, Derleyenler: Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ, Ankara 2006, s. 459-471.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Kurat, Yuluğ Tekin, “1877-78 Osmanlı-Rus Harbinin Sebepleri”, Belleten, XXVI/103, (Temmuz 1962) s. 567-592.
• Lee, Stephen J, Avrupa Tarihinden Kesitler 1494-1789, Dost Kitabevi, Ankara 1984.
• Moačanin, Nenad, “Karadağ”, TDVİA, XIV, İstanbul 2001, s. 384-385.
• Muâhedat Mecmuâsı, V, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Alkım Yayınevi, İstanbul 2005.
• Özkan, Ayşe, “Kanlıca Konferansı Sonrasında Müslümanların Sırbistan’dan Çıkarılmaları ve Osmanlı Devleti’nin Sırbistan’dan Çekilişi (1862-1867)”, Akademik Bakış, V/9, (Kış 2011), s. 123-138.
• Özcan, Uğur, II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı-Karadağ Siyasi İlişkileri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2012.
• Palairet, Michael, Balkan Ekonomileri 1800-1914, çev: Ayşe Edirne, Sabancı Üni- versitesi, İstanbul 2000, s. 242
• Seven, Özlem, Lozan’da Azınlık Kavramı ve İki Dünya Savaşı Arası Dönemdeki Uy- gulamaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• Shaw, Stanford-Shaw, Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Türk- çe: Mehmet Harmancı, İstanbul 1982.
• Şentürk, Hüdai, “Tuna Vilayetinin Teşkiline Karadağ Ve Hersek Vukuatına Dair (1861) Cevdet Paşa Tarafından Kaleme Alınan Lâyiha“ Belleten, LIX/226, (Aralık 1995), Ankara, s. 715-797.
• Şimşir, Bilal, Rumeli’den Türk Göçleri: Belgeler, II-III, Türk Tarih Kurumu Ankara 1989.
• ________, “Balkanlar ve Türkiye”, Balkanlardaki Türk Kültürünün Dünü-Bugü- nü-Yarını Uluslararası Sempozyum (26-28 Ekim 2001), Bursa 2002, s. 19-40.
• Temizer, Abidin, Osmanlı-Karadağ Sınır Anlaşmazlıkları ve Çözümü (1878-1912), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Samsun 2007.
• ________, Karadağ’ın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1853-1913), Ondokuz Mayıs Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Samsun 2013.
• Wilkinson, John Gardner, Dalmatia and Montenegro, London 1848.
• Us, Hakkı Tarık, Meclis-i Mebusan (1293- 1877) Zabıt Ceridesi, I, İstanbul 1939.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Tersane Konferansının Mukarreratı Hakkında Hak- kında Şûra Mazbatası”,İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, VI/9, İstan- bul 1954, s. 130.
• Ünlü, Mucize, Kosova Vilayetinin İdari ve Sosyal Yapısı (1877-1912), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2002.