Osmanlı Gümrüklerinde Kadın İstihdamı: Kadın Gümrük Kolcuları (1901-1908)

Year 2015, Volume: 79 Issue: 286, 1003 - 1038, 01.12.2015

Birten Çelik

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.1003

Abstract

Osmanlı gümrük idaresi Rüsûmât Emaneti, 1900’lü yılların başında Anadolu ve Rumeli’de bulunan kara ve sahil sınırlarındaki gümrük kapılarında kadın kolcu istihdam etmeye karar vermişti. Gümrük kolculuğu, Osmanlı kadınları için kadın hapishanelerinde kolcu olarak istihdam edilmelerinden sonraki ikinci kolculuk deneyimi idi. Fakat kadın kolcu istihdamı, Osmanlı gümrük idareleri için yeni bir deneyim ama aynı zamanda mecburiyetti. Çünkü sahil ve sınır gümrüklerinden giriş yapan kadın yolcuların silah, patlayıcı madde ve siyasi içerikli yazılı ve basılı her türlü belge ile ülkeye getirilmesi veya çıkarılması izne tabi olan şeyleri kaçırdıkları tespit edilmişti. Aslında Osmanlı İmparatorluğu’nda kaçakçılık çok eski dönemlerden beri yapılmaktaydı. Ancak, kadınların kaçakçılık yapması yaygın olarak 19. yüzyılların sonlarından itibaren görüldü. Bu kaçakçılığın temelinde ekonomik ve siyasal koşullar etkili olmakla birlikte kadınların bu işi yapması ya da kullanılmasındaki başlıca neden, Osmanlı gümrük kapılarındaki erkek görevlilerin kadın yolcuları kontrol etmesinin yasak olmasıydı. Bu nedenle Osmanlı gümrük idaresi kadın kolcular istihdam ederek kadın kaçakçıları önlemek istedi. Bu istihdam aynı zamanda ülkenin gümrük gelirleri ve güvenliğini sağlayacak önemli bir tedbirdi. Ayrıca bu istihdam ile birlikte Osmanlı kadınları bir yandan iş imkanına kavuşurken diğer yandan gümrük kolculuğu görevi ile ülkenin ekonomik ve siyasi çıkarlarını korumuş oldular. Bu makale, Osmanlı gümrüklerinde 1900’lü yılların başında kadın kolcu istihdamı ve bu istihdamı gerektiren olay ve koşulları incelemek amacıyla hazırlanmıştır. Makalede kadın kolcuların Anadolu ve Rumeli’de görevlendirildikleri gümrük kapılarının özelliği ve tespit edilen kaçakçılık olayları ve kolcuların kaçakçılığı önlemedeki katkısı da ayrıca incelenecektir.

Keywords

Osmanlı gümrükleri, Rüsûmât Emaneti, kaçakçılık, kadın kolcu

Female Personnel Employment at the Ottoman Customs: Women Customs Guards (1901-1908)

Abstract

At the beginning of the 1900s the Ottoman Customs Administration (Rüsûmât Emaneti) decided to employ female guards at the Ottoman land and coastal borders in Anatolia and Rumelia. Working as customs guard was the second work experience of Ottoman women at this job after their employment as guard at women’s prisons. But, while female customs guard was a new experience for the Ottoman Customs it was at the same time obligation since it was identified that female passengers arriving from the coast and border customs were smuggling various restricted items like weapons, explosives, all kinds of written or printed documents containing political and the goods of which import or export were subject to authorization. Actually smuggling was known in the Ottoman Empire from the early period onwards. But women’s involvement in smuggling increased from the end of the 19th century onwards. While the social and political conditions prepared the ground for this smuggling, the main reason for involvement of women or their use in smuggling was that customs guard who were mainly men were not allowed to check female passengers. For this reason Ottoman Customs Administration employed female customs guards to prevent female smugglers. This employment at the same time was an important measure to secure the country’s customs revenues and ensure the safety of the country. Moreover Ottoman women owned a job opportunity with this employment and at the same time served to secure economic and political interest of the country. This article examines employment of female customs guard at the beginning of the 1900s with a reference to the events and conditions which required this employment. In the article the features of the Ottoman customs in Anatolia and Rumelia where female customs guard were employed, detected trafficking events, and female guards’ contribution to prevent smuggling will also be examined as well.

Keywords

Ottoman customs, Ottoman Customs Administration, smuggling, female customs guard

References

• BOA., A.MTZ.(04), Dosya No.143, Gömlek No.9, 3 Cemazîyelvvel, 1324 (25 Haziran 1906).
• BOA., BEO., Dosya No.1718, Gömlek No.128824, 28 Cemâziyelevvel 1319 (12 Eylül 1901).
• BOA., BEO., Dosya No.1901, Gömlek No.142511, 5 Cemâziyelevvel 1320 (10 Ağustos 1902).
• BOA., BEO., Dosya No.2228, Gömlek No.167088, 11Ramazan 1321 (1 Aralık 1903).
• BOA., BEO., Dosya No.2270, Gömlek No.170228, 21 Zilkâde 1321(8 Şubat 1904).
• BOA., BEO., Dosya No.2388, Gömlek No.179092, 1 Cemâziyelâhir 1322 (13 Ağustos 1904).
• BOA., BEO., Dosya No.2411, Gömlek No.180755, 6 Receb 1322 (16 Eylül 1904).
• BOA., BEO., Dosya No.2664, Gömlek No.199755, 12 Receb 1323 (12 Eylül 1905).
• BOA., BEO., Dosya No.2680, Gömlek No.200964, 6 Şaban 1323 (6 Ekim 1905).
• BOA., BEO., Dosya No.2692, Gömlek No.201884, 25 Şaban 1323 (25 Ekim 1905).
• BOA., BEO., Dosya No.2874, Gömlek No.215548, 27 Cemâziyelevvel 1324 (19 Temmuz 1906).
• BOA., BEO., Dosya No.3199, Gömlek No.239867, 27 Cemâziyelâhir 1325 (7 Ağustos 1907).
• BOA., BEO., Dosya No.3260, Gömlek No.244493, 28 Muharrem 1326 (2 Mart 1908).
• BOA., DH.MKT., Dosya No.481, Gömlek No.51, 8 Muharrem 1320 (17 Nisan 1902).
• BOA., DH.MKT., Dosya No.965, Gömlek No.85, 2 Rebiyülâhir 1323(6 Haziran 1905).
• BOA., DHM.MUİ., Dosya No.73-2, Vesika No.21, 24 Receb 1328 (1 Ağustos 1910).
• BOA., MF.MKT.) Dosya No.681, Gömlek No.10, 27 Şevval 1320 (27 Ocak 1903).
• BOA., MF. MKT., Dosya No.655, Gömlek No.25, 20 Cemâziyelevvel 1320 (25 Ağustos 1902).
• BOA., İ.DUİT, Dosya No.79, Gömlek No., 23 Zilkâde 1319 (3 Mart 1902).
• BOA., İ.RSM., Dosya No.6, Gömlek No.27, 14 Cemâzîyelevvel 1314 (21 Ekim 1896).
• BOA., İ.RSM., Dosya No.30, Gömlek No.43, 23 Muharrem 1326 (26 Şubat 1908).
• BOA., İŞD., Dosya No.60, Gömlek No.3468, 14 Şevvâl 1299 (29 Ağustos 1882).
• BOA., İ.ŞD., Dosya No.68, Gömlek No.3994, 29 Cemâziyelâhir 1301 (26 Nisan 1884).
• BOA., ŞD., Dosya No.594, Gömlek No.14, 29 Rebîülâhir 1320 (5 Ağustos 1902).
• BOA.,ŞD., Dosya No.597, Gömlek No.58, 1 Şaban 1323(1 Ekim 1905).
• BOA., ŞD., Dosya No.597, Gömlek No.60, 1 Şevvâl 1323 (15 Ekim 1905).
• BOA., ŞD., Dosya No.599, Gömlek No.55, 24 Cemâziyelevvel 1323 (27 Temmuz 1905).
• BOA., ŞD., Dosya No.600, Gömlek No.115, 5 Rebîülevvel 1325(18 Nisan 1907).
• BOA., TFR.I..M..., Dosya No.12, Vesika No.1167, 1324.6.3 (3 Cemâziyelâhir 1324-25 Temmuz 1906).
• BOA., TFR.I..KV., Dosya No.52, Gömlek No.5179, 8 Zilhicce 1321 (25 Şubat 1904).
• Evening Post, c.LXVI, S.37, 12 Ağustos 1903.
• New York Times, 11 Ağustos 1903.
• Akpınar, Mehmet, “Reji İdaresi (1908-1925)”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Dennis, Brad, “Kurdish-Armenian Relations in the Late Ottoman Empire:Power Structures and Interactive Behaviour” Utah Üniversitesi, Orta Doğu Çalışmaları/Tarih, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, ABD, 2008
• Gökdemir, Oktay, “Aydın Vilayetinde Tütün Rejisi” Basılmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir 1994.
• Nakiboğlu, Aslihan, “Osmanlı Maliyesinde Süreklilik ve Değişim; Rüsûmat Emaneti”, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat, Basılmamış Doktora Tezi, 2011.
• Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat Terakki Cemiyeti, Gerçek Yayınları, İstanbul 1980.
• Atan, Turhan, Türk Gümrük Tarihi, Osmanlı Gümrükleri, C.2, Gümrük Müfettişleri Derneği Yayın No.12, Ankara (tarih yok).
• Birdal, Murat, The Political Economy of Ottoman Public Debt, Insolvency and European Financial Control in the Late Nineteenth Century, I.B. Tauris, London, New York 2010.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Eski ve Yeni Harflerle, Akaydın Kitabevi, 26.bs., Ankara 2010.
• Dığıroğlu, Filiz, Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l Menfaa Reji Şirketi, Trabzon Reji İdaresi -1883-1914, Osmanlı Bankası, Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 2007.
• Düstur, Tertip 1, C.1-b, Matbaa-i Amire, İstanbul 1289.
• Düstur, Tertib-i sânî, C.10, Başvekâlet Müdevvenât Müdüriyeti, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928.
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• Hall, Richard C., Balkan Savaşları, 1912-1913, I. Dünya Savaşı’nın Provası, çev. Tanju Akad, Homer Kitabevi, İstanbul 2003.
• Hanioğlu, M. Şükrü, Preparation for a Revolution, Oxford University Press, Oxford 2001.
• Kurnaz, Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
• Quataert, Donald, Social Disintegration and Popular Resistance in the Ottoman Empire, 1881-1908, Reaction to European Penetration, New York University Press, New York, London 1983.
• Quataert, Donald, Ottoman Manufacturing in the Age of Industrial Revolution, Cambridge University Press, Cambridge 1993.
• Redhouse Sözlüğü, Türkçe/Osmanlıca-İngilizce, Sev Matbaacılık, 17. bs., İstanbul 1999.
• Rüsûmât Salnamesi, Ahmet İhsan Şürekası, Matbaacılık Osmanlı Şirketi, Dersaadet (İstanbul) 1330.
• Sami, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, 5.bs., İstanbul 1995.
• Shaw, Stanford J. ve Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey; Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975, Cambridge University Press, C.II, Cambridge 2005.
• Adanır, Fikret, “The Macedonian Question: The Socio-Economic Reality and Problems of Its Historiographic Interpretation”, International Journal of Turkish Studies, c. 3, S. 1 (1985), s. 4364.
• Anıl, Mustafa Nuri, “Mütekâmil Bir Gümrük Sistemine Olan İhtiyacımız”, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları Dergisi, (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırmaları Merkezi), S. 2, 1956, s. 159-186.
• Aydın, Mahir, “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları (Dergisi), c. IX, İstanbul 1989, s. 209-234.
• Beaver, S.H., “Railways in the Balkan Peninsula”, The Geographical Journal, c. XCVII, S. 5, Mayıs 1941, s. 273-294.
• Beydilli, Kemal, “1839 Tanzimat ve 1856 Islahat Fermanları Hakkında” 150. Yılında Tanzimat, Aydınlar Ocağı Yayını, İstanbul 1990 s. 21-28.
• Dığıroğlu, Filiz, “Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912)”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, S.43, (2014), s. 227-272.
• Eşiyok, B. Ali, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası: 1838 Serbest Ticaret Anlaşması”, Mülkiye, c. 34, 2010, s. 67-108.
• Hanioğlu, Şükrü M., “The Second Constitutional Period 1908-1918”, Cambridge History of Turkey- Turkey in the Modern World, Reşat Kasaba (ed.), c. 4, Cambridge University Press, Cambridge 2008, s. 62-111.
• Issawi, Charles, “De-Industrialization and Re-Industrialization in the Middle East since 1800”, International Journal of Middle East Studies, c.12, S.4, Aralık 1980, s. 469-479.
• Morawitz, Charles, “The Public Debt of Turkey”, The North American Review, c.175, S.549 (Ağustos, 1902), s. 275-288.
• Sapan, Süheyl, “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Arap Yarımadasında Silah Kaçakçılığı (1892-1910)” Akademik Araştırmalar Dergisi, S.27, 2005-2006, s. 81-94.
• Stanev, Kaloyan, Jordi Martí-Henneberg ve Martin Ivanov “Regional Transformations of a State under Construction: Bulgaria, 1878–2002”, Journal of Interdisciplinary History, c.XIII, S.1, Summer, 2011, s. 111-134.
• Suonpää, Mika, “Foreign Advisers and Modernisation before the First World War: British Diplomacy, Sir Richard Crawford, and the Reform of the Ottoman Empire’s Customs Service, 1906–11”, The International History Review, (Şubat 2014), s. 1-19.
• Tekin, Saadet, “Osmanlı’da Kadın ve Kadın Hapishaneleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi (Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi), c.XXIX, S.47, 2010, s. 83-102.
• Tonjoroff, Svetozar, “Bulgaria and the Treaty of Berlin”, The North American Review, c.188, S.637, Aralık 1908, s. 833-841.
• Toprak, Zafer, “Kadın Askerler ve Milli Aile”, Tarih ve Toplum, s. 51 (1988), s. 34-38.
• Yıldırım, İsmail, “Osmanlı Demiryolu Politikasına Bir Bakış; An Assay on The Railway Policies of Ottoman”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.12, 2002, s. 311- 324.