İspanyol Gribinin Osmanlı İmparatorluğu’nda Etkisi

Year 2015, Volume: 79 Issue: 286, 1099 - 1120, 01.12.2015

Murat Yolun Metin Kopar

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.1099

Abstract

İspanyol gribi bütün dünyayı etkilerken Osmanlı İmparatorluğu da bundan muzdarip oldu. Osmanlı’nın jeo-epidemiyolojisi epidemik veya pandemik salgınlara karşı açıktı. Osmanlı Birinci Dünya Savaşı’na aktif olarak katıldığından dolayı şu rahatlıkla söylenebilip ki: Osmanlı’nın bu yıkıcı salgından kaçabilmesi mümkün değildi. Salgın muhtemelen Avrupa üzerinden Osmanlı’ya girdi ve Anadolu’nun pek çok yerinde grip vakalarına veya ölümlerine yol açtı. Birinci Dünya Savaş’ındaki ordular bu gripten öyle çok etkilendiler ki savaşın sona ermesinde bu gribin kayda değer bir etkisi oldu. Grip salgınını engellemek için okul gibi kamuya açık mekanların kapatılması gibi bazı tedbirlere başvuruldu. Savaş sırasındaki toplumsal mobilite grip salgınının dünyanın uzak noktalarına ulaşmasına yol açtı. Gripten kurtulmak için yeni aşılar ve ilaçlar denendi, fakat bu çabalar gribin yayılmasını engellemekte nafile kaldı. Mevcut kaynaklar yetersiz olduğundan dolayı bu grip salgınından kaç kişinin öldüğünü söylemek mümkün görünmüyor. Yalnız, var olan birincil ve ikincil kaynaklar bu salgın hastalığın Osmanlı’daki etkisi ile ilgili tahmin yapmaya imkanı veriyor.

Keywords

İspanyol Gribi, Salgın Hastalıklar, Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu’nda İspanyol Gribi

The Impact of the Spanish Influenza on the Ottoman Empire

Abstract

As the Spanish influenza affected almost all the world, the Ottoman Empire suffered from it. The geoepidemiology of the Ottoman was vulnerable to epidemic or pandemic diseases. Since it was an active participant of the First World War, it can be said that it was inevitable situation to escape from this devastating pandemic. Probably, the pandemic disease entered into the Ottoman from Europe and it led to cases or death in many places of Anatolia. The armies were so affected from it that this pandemic played a considerable role in the end of the war. So as to prevent this pandemic influenza, some precautions such as closure of public spaces like schools were taken. Much social mobility resulted from wartime caused this epidemic influenza to spread world widely easily. In order to prevent the pandemic, new inoculations and drugs were tested, but these attempts failed to prevent the spread of the flu completely. On account of the fact that present sources are inadequate, it is impossible to say the exact number of dead people of this pandemic. Nevertheless, available primary and secondary sources give us to estimate the impact of this pandemic disease on the Ottoman Empire.

Keywords

Spanish Influenza, Pandemic Diseases, Ottoman Empire, The First World War, The Spanish influenza in the Ottoman Empire

References

• Ahmed Emin, Turkey in the World War, Yale University Press, New Heaven 1930.
• Archive of Turkish Red Crescent Society (Türk Kızılayı Arşivi), Box no:1134, Document no:4, 18 Ağustos 1337- 18 August 1921.
• Archive of Turkish Red Crescent Society (Türk Kızılayı Arşivi), Box no:216, Document no:13, 28 Aralık 1335 - 28 December 1919.
• Archive of Turkish Red Crescent Society, Box no:570, Document no:500, 6 Şubat 1338-6 February 1922.
• Arda, Berna - Acıduman, Ahmet, “Türk’ün H1N1’le İlk İmtihanı: 1918-19 İnfluenza Pandemisinin Ülkemizdeki Görünümü”, Klinik Gelişim, c. 23/sy. 3 (2010).
• Barry, John, The Great Influenza: The Epic Story of the Deadliest Plague in History, Penguin Books, New York 2005.
• Criss, Nur Bilge, İşgal Altında Istanbul 1918–1923, İletişim Yayınları, Istanbul 2008.
• Crosby, Alfred W., America’s Forgotten Pandemic: The Influenza of 1918, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
• Çalışlar, İzzeddin, On Yıllık Savaş, İş Bankası Kültür Yayınları, Istanbul 2010.
• Eren, Akçiçek, Atatürk’ün Sağlığı Hastalıkları ve Ölüm, Güven Kitabevi, İzmir 2005.
• Ergönül, Önder, “İspanyol Gribi Türkiye’yi Vurdu mu ?”, Radikal, 6 January 2008, http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=7863 (accessed 11 October,2012)
• Erickson, Edward J., Ordered To Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, London 2001.
• Hikmet, Nazım, Kuvâyı Milliye: Şiirler 3, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul 2002.
• Hot, İnci, “Sıhhiye Mecmuası’na Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mü- cadele 1913-1996”, PhD thesis, Istanbul University 2000.
• Keyder, Çağlar,“Modern Istanbul’un Tarihçesi”, Türkiye Tarihi 1839-2010: Modern Dünya’da Türkiye, ed. Reşat Kasaba, Kitap Yayınevi, Istanbul 2011.
• Kinross, Lord, Atatürk: Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar, Istanbul 2010.
• Menconi, Blakely - Debra Ellen, Mass Mediated Disease: A Case Study Analysis of News Reporting of Three Influenza Pandemics and Public Health Policy , UMI Dissertation Services, Michigan 2002.
• Newspaper Akşam, 22 Kanun-ı Evvel 1335- 22 December 1919.
• Newspaper Akşam, 22 Kanun-ı Evvel 1335-22 December 1918.
• Newspaper Âti (İleri), 13 Teşrin-i Sani 1337- November 13, 1921.
• Newspaper Âti (İleri), 14 Temmuz 1334-14 July 1918.
• Newspaper Âti (İleri), 28 Kanun-ı Evvel 1337- 28 December 1921.
• Newspaper Âti (İleri), 28 Kanun-ı Evvel 1337- 28 December 1921.
• Newspaper Âti (İleri), 28 Kanun-ı Evvel 1337-28 December 1921.
• Newspaper Sabah, 28 Kanun-ı Evvel 1334- 28 December 1918.
• Niall, P. S. A. Johnson - Juergen, Mueller, “Updating the Accounts: Global Mortality of the 1918-1920 Spanish Influenza Pandemic”, Bulletin of the History of Medicine, v.76/no. 1 (Spring 2002).
• Noyan, Abdülkadir, Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Son Havadis Matbaası, Ankara 1956.
• Özdemir, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
• Panzac, Daniel, Osmanlı İmparatorluğunda Veba 1700-1850, trans. Serap Yılmaz, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Istanbul 1997.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA) DH-İ. UM. , File no:19-3, Folder no:1-7/2, 12 Teşrin-i Evvel 1334 – 12 October 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH. EUM. AYŞ., File no:52, Fol- der no:18, 20 Mart 1337- 20 March 1921.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH. İUM., File no:19-3, Folder no:1-93, 9 Kanun-i Sani 1335- 9 January 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH. MB., HPS-M, File no:35, Folder no:71, 29 Teşrin-i Evvel 1334-29 October 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH. MKT., File no:52, Folder no:41, 2 Nisan 1337- 2 April, 1921.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH. UMVM., File no:96, Folder no:25/3, 1 Mart 1336- 1 March 1920.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH. UMVM., File no:96, Folder no:25/1, 1 Mart 1336- 1 March 1920.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH-HPS., File no:79, Folder no:27/4, 19 Teşrin-i Sani 1334-19 November 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH-İ UM., File no:19-3, Folder no:1-7/2, 12 Teşrin-i Evvel 1334-12 October 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH-İ UM., File no:19-3, Folder no:1-7, 17 Teşrin-i Evvel 1334-17 September 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), DH-MB. HPS., File no:79, Folder no:27/2, 11 Şubat 1334-11 February 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), MF. MKT., File no:1229, Folder no:45-3, 31 Kanun-i Evvel- 31 December, 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), MF. MKT., File no:1229, Folder no:45-7, 4 Kanun-i Sani- 4 January 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), MF. MKT., File no:1229, Folder no:45-3, 31 Kanun-ı Evvel 1334–31 December 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), MF. MKT., File no:1229, Folder no:45-5, 8 Kanun-ı Evvel 1334- 8 December 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives (PMOA), MF. MKT., File no:1236, Folder no:89, 7 Kanun-i Evvel- 7 December, 1918.
• Prime Ministry Ottoman Archives –PMOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri- BOA), A. MKT. MHM., File no: 596, Folder no: 3, 24 Nisan 1312 – 6 May 1896.
• Prime Ministry Ottoman Archives –PMOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri- BOA), MF. MKT., File no:1229, Folder no:20, 9 Kanun-i Sani- 9 January 1918.
• Public Record Office (PRO), Foregin Office (FO) 383/528, 1918.
• Public Record Office (PRO), Foreign Office (FO) 157/727, 1 May 1918.
• Public Record Office, Foreign Office 383/528, 1918.
• Sıhhiye Mecmuası, No. 13 ( 28 Kanun-i Sani 1338- 28 January 1922).
• Sıhhiye Mecmuası, No. 13 ( 28 Kanun-i Sani 1338- 28 January 1922).
• Simavi, Lütfi, Son Osmanlı Sarayında Gördüklerim, Örgün Yayınevi, Istanbul 2004.
• Temel, Mehmet, “I. Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye’deki Bu- laşıcı ve Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştır- maları Dergisi, v. 3/no. 8 (1998).
• Temel, Mehmet, İşgal Yıllarında Istanbul’un Sosyal Durumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• Toprak, Zafer, “Nüfus; Fetihten 1950’ye”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, v.6, Kültür Bakanlığı/Tarih Vakfı, Istanbul 1994.
• Trumpener, Ulrich, “Turkey’s War”, The Oxford Illustrated History of the First World War, ed. Hew Strachan , Oxford University Press, New York 1998.
• Turkish General Staff Archives (Genelkurmay ATASE Arşivi) , BDH, Folder no:2735, File no:50, Fihrist no:001-80, 21 Ağustos 1334 -21 August 1918 .
• Turkish General Staff Archives (Genelkurmay ATASE Arşivi), BDH, File no:3499, Folder no:26, Fihrist no:018, 22 Mart 1334- 22 March 1918.
• Turkish General Staff Archives, BDH, File no:2735, Folder no:50, Fihrist no:001-80, 5 Teşrin-i Sani 1334- 5 October 1918.
• Turkish General Staff Archives, BDH, File no:2735, Folder no:50, Fihrist no:001-80, 24 Ağustos 1334-24 August 1918.
• Turkish General Staff Archives, BDH, File no:5016, Folder no:001 Fihrist no:21, 14 Eylül 1334-14 September 1918.
• Turkish General Staff Archives, BDH, File no:5016, Folder no:001, Fihrist no:21, 14 Eylül 1334- 14 September 1918.
• Uçar, Muharrem and Adnan Ataç, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Or- dularının Sağlık Durumu ve Bulaşıcı Hastalıkların Etkisi”, Bilim ve Ütopya, No. 148 (2006).
• Weinberg M.,“Malaria and Grippe”, Beihefte Zum Archiv für Schiffs-und Tropen-Hy- giene,v.4/ Supplement 4 (1919).
• Weinberg, M., “Die Grippeepidemie Von Oktober bis Dezember in Der Tur- kei”, Beihefte Zum Archiv für Schiffs-und Tropen-Hygiene, v.23/Supplement 4 (1919).
• Zürcher, Erik Jan Zürcher, Savaş, Devrim ve Uluslaşma: Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908–1928, trans. Ergun Aydınoğlu, Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Istanbul 2005.