İhtisâb Rüsûmu of Cyprus After Organization in 1826 (1828-1838)

Year 2012, Volume: 76 Issue: 276, 553 - 606, 01.08.2012

Mehmet Demiryürek

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.553

Abstract

The Ottoman Empire collected a lot of taxes throughout its long history. The Ihtisâb Rüsumu levied after 1826 was one of them. This tax was paid mainly by the guilds. The aim of this tax was to support the new army called Asakir-i Mansure-i Muhammediye founded in the place of Yeniçeri Ocağı in 1826. This tax was also applied in Cyprus. The aim of this study is to explain how the Ihtisâb Rüsumu was put into practice in Cyprus, how much money was collected, its features and who paid this tax in Cyprus. The documents or datas used are derived principally from the records of the Nicosia cadi’s court, the documents of the Archives of the Administration of the Turkish Cypriot Vaqfs and Mâliyeden Müdevver Defters in the Ottoman Archives.

Keywords

Cyprus, Guild, İhtisâb Rüsûmu, Tax

1826 Düzenlemesinden Sonra Kıbrıs İhtisab Rüsûmu (1828-1838)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu kuruluşunun ilk yıllarından itibaren değişik isimler altında halktan vergiler almıştır. XIX. yüzyıl başlarında daha önceki zamanlarda da tahsil edilmiş bulunan “İhtisâb Rüsûmu”nda yeni bir düzenleme yapıldı ve başta İstanbul, İzmir ve Edirne olmak üzere imparatorluğun birçok yerinde yürürlüğe konuldu. Temel olarak 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra kurulan Asâkir-i Mansure-i Muhammediye ordusunun güçlendirilmesi amacıyla yeniden düzenlenen İhtisâb Rüsûmu Kıbrıs’ta yaklaşık 11 yıl boyunca ciddiyetle uygulandı. Bu çalışmanın amacı İhtisâb Rüsûmu’nun Kıbrıs’ta nasıl uygulandığını, tahsil edilen toplam para miktarını, taşıdığı özellikler ile bu verginin kimlerden tahsil edildiğini ve 1827-1835 yıllarında Kıbrıs’ta faaliyet gösteren esnafın miktarını Kıbrıs Şer’iye Sicilleri, Kıbrıs Vakıflar İdaresi Arşivi belgeleri ve Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki Mâliyeden Müdevver Defterler arasında bulunan bir defter kaydını kaynak olarak kullanarak ayrıntılarıyla ortaya çıkarmaktır.

Keywords

Kıbrıs, Esnaf, İhtisâb Rüsûmu, Vergi

References

• BOA, MAD. Defter No:19.450.
• BOA, Fon Kodu: D. BŞM.d., Gömlek No:9.437.
• BOA, Kâmil Kepeci Müteferrik Defterler (KK.d.), Gömlek No: 7.481.
• BOA, Fon Kodu: ADVNSTZEI.d. Defter No:31.
• KŞS, Defter No:1B, H.1057-1265.
• KŞS, Defter No:31, H.1238-1241.
• KŞS, Defter No:32, H.1242-1243.
• KŞS, Defter No:33, H.1243-1245.
• KŞS, Defter No:34, H.1245-1250.
• KŞS, Defter No:35, H.1249-1251.
• KŞS, Defter No:36, H.1252-1254.
• KŞS, Defter No:38, H.1254-1257.
• Kıbrıs Masarifât Defteri (KMD), 1241-1245.
• Rüsûmat-ı İhtisâbiye Varakası, Aded 11, numara 2.
• Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavaidi, c.1, Matbaa-i Kader, Dersaadet 1329.
• Aynural, Salih, “Bursa İhtisâb Rüsûmu (1829-1830)”, Türk Dünyası Araştırmaları, sy.129, (2000), s.71-80.
• Bilgin, Beyza, “İslâmda Muhtesiblik ve Eğitim Yönünden Değeri”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy.19, (1973), s.117-121.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
• Çoruh, Haydar, II. Mahmut Döneminde Kıbrıs’ın İdarî, İktisadî ve İçtimaî Yapısı (1808-1839), (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2008.
• Demiryürek, Mehmet, Kıbrıs Esnaf Teşkilatı 1750-1850, KTSZO Yayını, Lefkoşa 2011.
• Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya 2010.
• Erdoğdu, İbrahim, “Osmanlı İktisâdî Düzeninde İhtisâb Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme”, OTAM, sy.11, (2000), s.123- 145.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “Kıbrıs Ticaret Tarihi Üzerine Ek Bilgiler: Muhtesiblik”, Kıbrıs Mektubu, c.9/sy.7, (1996), s.37-39.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “Kıbrıs Ticaret Tarihi Üzerine Ek Bilgiler: Muhtesib”, Kıbrıs’ta Osmanlılar II, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2009, 141-148.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “XVI. Yüzyılın Sonu ile XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Kıbrıs’ında Osmanlı Memurları ve Venedik Menfaati”, Kıbrıs’ta Osmanlılar II, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2009, s.115-132.
• Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediye I, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1922-1338.
• Gleave, Robert, “Hisba”, Encyclopedia of Islam, (Ed.Richard C. Martin), vol.1, Macmillan Reference USA 2004, s.306-307.
• Haydarîzâde İbrahim, “Emr-i bi’l ma‘ruf, nehyi ani’l münker”, Sebil-ür- Reşad, c.15/sy.386, (1336), s.65-66; c.15/sy.370, (1336), s.108-110; cilt.15/sy.372, (1336), s.139-140; c.15/sy.373, (1337), s.161-162.
• Karaman, Hayrettin, “İslâmda İçtimaî Terbiye ve Kontrol (İhtisâb Müessesesi) I”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c.XI / sy.5, (1972), s.273- 283.
• Karaman, Hayrettin, “İslâmda İçtimaî Terbiye ve Kontrol (İhtisâb Mü- essesesi) II”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c.XI/sy.6, (1972), s.343- 251.
• Kavakçı, Yusuf Ziya, Hisbe Teşkilatı. Bir İslâm Hukuk ve Tarih Müessesesi Olarak Kuruluş ve Gelişmesi, Baylan Matbaası, Ankara 1975.
• Kazıcı, Ziya, “Osmanlı Devletinde İhtisâb”, Diyanet Dergisi, c.XX/sy.3, (1984), s.9-17.
• Kazıcı, Ziya, “Bir Osmanlı İhtisâb Defterine Göre Şamdaki Dükkânlar”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy.3, (1985), s.243-255.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlı’da Vergi Sistemi, Bilge Yayınevi, İstanbul. 2005.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlı’da Yerel Yönetim (İhtisâb Müessesesi), Bilge Yayınevi, İstan- bul 2006.
• Kütükoğlu, Mübahat, “1826 Düzenlemesinden Sonra İzmir İhtisâb Nezareti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, sy. XIII, (1987), s.481-520.
• Kütükoğlu, Mübahat, “1826 Düzenlemesinden Sonra İzmir İhtisâbı Muhasebeleri (1826-1838)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, sy.XIII, (1997), s.50-144.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Osmanlı Esnaf Sayımları”, Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri, (9-10 Mayıs 2002) Bildiriler, c.2, Globus Dünya Basımevi, İstanbul 2003, s.405-410.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Ahidnameler ve Ticaret Muahedeleri”, (Ed.Güler Eren), Osmanlı, c.3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.329-341.
• Levy, R. “Muhtesib”, İA, c.8, Maarif Basımevi, İstanbul 1960, s.532-533.
• Mehmet Galip, “İhtisâb Ağalığı”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, cüz. 9, (1329), s.569-572.
• Mehmet Galip, “İhtisâb Ağalığı”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, cüz. 10, (1329), s.640-648.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayic-ül Vukuât, (Sadeleştiren, notlar ve açıklamaları ekleyen), Neşet Çağatay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Özdemir, Bülent, “1838 Ticaret Antlaşması”, (Ed.Güler Eren), Osmanlı, c.3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.351-361.
• Pakalın, Mehmet Zeki, “İhtisâb Resmi”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.2., MEB Basımevi, 2. Baskı, İstanbul 1946, s.43.
• Sarıcaoğlu, Mehmet Esat, Malî Tarih Açısından Osmanlı Devleti’nde Merkez Taşra İlişkileri, (II. Mahmut Döneminde Edirne Örneği), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001, s.175-176.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1986.
• Taş, Hülya, “İhtisâb Mukâta’ası Verilerinin Şehir Ekonomisi Açısından Anlamı:Ankara Örneği”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy.13 (2007/2), s.409-436.