Sultan II. Abdülhamid’in Siyasi Mahkûmlara Yönelik 1896 Tarihli Umumi Affı

Year 2022, Volume: 86 Issue: 305, 285 - 318, 12.04.2022

Emel Demir Görür

https://doi.org/10.37879/belleten.2022.285

Abstract

Siyasi krizlerden sonra çıkarılan umumi afların amacı, siyasi suçlara karışan kişileri affetmek suretiyle toplumun sükûnetini sağlamak, huzursuzlukları neticelendirmektir. Sultan II. Abdülhamid de, 33 yıllık hükümdarlığı döneminde pek çok defa umumi ve kısmi af ilan etmiştir. Çalışmamıza konu olan 1896 umumi affından önce Ermeniler ve Müslümanlar arasında yaşanan huzursuzluklar şiddetini artırmış, gerginlikler 1896 yılının Ağustos ayında gerçekleşen Osmanlı Bankası Baskını ile hadd safhaya çıkmış, olaylar neticesinde hapishanelerdeki siyasi mahkûmların sayısı istiap haddini aşmıştır. Bunun üzerine Sultan II. Abdülhamid, Ermeni Patrikhanesi’nin de af talebini göz önüne bulundurarak toplumun sükûnunu sağlamak ve dengeleri korumak amacıyla, 1896 yılı Aralık ayında siyasi suçluları kapsayan umumi af ilan etmiştir. Affın ilanından kısa bir süre sonra Düvel-i Sitte, affın bir an önce icrası için Osmanlı Devleti nezdinde girişimde bulunmuş ve bu husustaki baskılarını kısa aralıklarla yinelemiştir. Bu devletler olağan politikalarını affın icrasında da takip ettikleri gibi, büyükelçileri ve vilayetlerdeki temsilcileri aracılığıyla Ermenilerin savunuculuğunu üstlenmişler, affın icrasında yaşanan herhangi bir aksaklığı fırsata çevirerek bu durumu Osmanlı Devleti’ne baskı yapma unsuru olarak kullanmışlardır.

Keywords

Af, siyasi suçlu, Ermeni, Müslüman, mahkûm, mevkuf, kalebentlik

The General Amnesty of Sultan Abdulhamid II for Political Prisoners, Dated to 1896

Abstract

In particular, general amnesty issued after political crises aims to ensure the peace of the society by pardoning those involved in political crimes and to end the unrest. During his reign of 33 years, Sultan Abdulhamid has declared general and partial amnesty many times. Before the general amnesty of 1896, the unrest between Armenians and Muslims increased its violence, the unrest escalated with the Ottoman Bank attack in August 1896, and the number of political prisoners in prisons increased considerably as a result of these events. Then, Sultan Abdulhamid declared a public amnesty for political prisoners in December 1896, at the request of the Armenian Patriarchate, to maintain peace and balance. Shortly after the announcement of the pardon, Great Powers made an attempt on the Ottoman State in the immediate execution of the amnesty and repeated these attempts at short intervals. These states followed their usual policies in the execution of the amnesty and advocated for the Armenians through their ambassadors, and their representatives in the provinces. They put pressure on the Ottoman state by turning any disruption in the execution of the pardon into an opportunity.

Keywords

Amnesty, prisoner of conscience, Armenian, Muslim, prisoner, suspect, confinement in a fortress

References

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM).
• Sadâret Eyâlât-ı Mümtâze Kalemi Belgeleri (A.MTZ.04).
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR).
• Dahiliye Nezareti Tesrî-i Muâmelât ve Islah Komisyonu Müteferrik (DH. TMIK.M).
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzât (Y.A.HUS).
• Yıldız Sadaret Resmî Maruzât (Y.A.RES).
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE).
• Y.PRK.BŞK (Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı).
• İngiliz Milli Arşivi (The National Archives/TNA, Londra/ UK)
• Foreign Office (F.O). 78/4796.
• FO. 195/2021.
• FO. 195/1930.
• FO. 424/169.
• FO. 424/182.
• FO. 424/189.
• FO. 424/191.
• FO. 881/7243X.
• FO. 881/6957.
• Süreli Yayınlar
• Cheshire Observer.
• Daily News.
• Glasgow Herald.
• Red Lodge Picket.
• Reynolds News.
• The Bristol Mercury.
• The Guardian.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C I/K. I, 4. baskı, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• Duran, Tülây, “Talori Olaylarından Sonra Siyasi Gelişmeler Belgeleri”, Ottoman Archives, Yıldız Collection, The Armenian Question, ed. Ertuğrul Zekai Ökte, C II, Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, İstanbul 1989, s.411-435.
• Ermeni Komiteleri (1891-1895), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 48, Ankara 2001.
• Ermeni Komitelerinin Amâl ve Harekât-ı İhtilâliyyesi İ’lân-ı Meşrûtiyyet’den Evvel ve Sonra, haz. H. Erdoğan Cengiz, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1983.
• Ermeni Komitelerinin İhtilâl Hareketleri ve Besledikleri Emeller, haz. İsmet Parmaksızoğlu, DSİ Basım, Ankara 1981.
• Güllü, Ramazan Erhan, Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Tutumu (1878-1923), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• Gülmez, Nurettin, “Tahkik Heyeti Raporlarına Göre 1894 Sason İsyanı”, Belleten, C LXX, S. 258, Ağustos 2006, s. 695-741.
• Gürün, Kâmuran, Ermeni Dosyası, 7. Baskı, Bilgi Yayınları, İstanbul 2012.
• Karaca, Taha Niyazi, Büyük Oyun, İngiltere Başbakanı Gladstone’un Osmanlı’yı Yıkma Planı, 2. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
• Küçük, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, Güryay Matbaacılık, İstanbul 1984.
• Münir Süreyya Bey, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:53, Ankara 2001.
• Nalbandian, Louise, The Armenian Revolutionary Movement, The Development of Armenian Political through the Nineteenth Century, University of California Press, Berkeley 1975.
• Nurettin Birol, “1890-1901 Ermeni Olayları ve Halil Rıfat Paşa”, Yeni Türkiye Dergisi, S. 60, 2014, s. 1-43.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, haz. Başbakanlık Arşiv Araştırma Kurulu, C XXI (1 Ağustos 1894-30 Eylül 1894), İstanbul 1989.
• Rus Generali Mayewski’nin Doğu Anadolu Raporu Van ve Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistikleri, haz. Hamit Pehlivanlı, Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Van 1997.
• Soyaslan, Doğan, “Af ”, Anayasa Yargısı Dergisi, C 18, 2001, s. 412-436.
• Şaşmaz, Musa, “Kumkapı Ermeni Olayı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C XIX/S. 1, Temmuz 2004, s. 101-118.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1976.
• Yavuz, Fikrettin, Osmanlı Devleti’nde Ermeni Terörü 1896 Osmanlı Bankası Baskını, TTK Yayınları, Ankara 2015, s. 98.
• Yıldız, Gültekin, Mahpushâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012.
• Elektronik Kaynak
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, http://nek.istanbul.edu. tr:4444/ekos/FOTOGRAF/779-27---0289.jpg (12.05.2020)