Hint Kaptanlığı ve Piri Reis

Year 1970, Volume: 34 Issue: 134, 235 - 254, 20.04.1970

Cengiz Orhonlu

Abstract

Süveyş, bir Osmanlı deniz üssü olarak Hint okyanusundaki hakimiyet için yapılan deniz mücadelesinde önemli bir rol oynadı. Osmanlı devleti Süveyş’teki tersaneyi Memlûk devletinden tevarüs etmişti. Osmanlı devrinde Süveyş tersanesinin evsafı ve genişliği hakkında yeter derecede bilgimiz yoktur. Süveyş’te genel olarak Akdeniz tipi gemiler inşa edilmekte idi. Fakat, Süveyş tersanesinin her zaman muntazam tempoda çalıştığı söylenemez. En önemli sebep Osmanlı imparatorluğunun, Basra körfezi ve Hint okyanusu gibi güney sularındaki siyasetinin istikrarlı olmamasındandı. Her halde bir gemi inşa sanayiinde en elzem ham maddelerden kereste ve demir gibi maddelerin uzak yerlerden getirilmesindeki güçlük te aynı derecede rol oynamıştır. Bu gibi sebeplerle, Süveyş tersanesi, bazen büyük bir faaliyet içinde görülmüş, bazen de orada bir tersanenin mevcudiyetinden şüphe ettirecek bir atalet içinde bulunmuştur. Mesela Mısır beylerbeyi Hadım Süleyman Paşa'nın idaresinde yapılan Hint seferi için, Tersane hummalı bir faaliyet içinde görülerek 1537 de yeni bir donanma inşa edilmiştir. Kızıl-deniz'deki deniz kuvvetlerine kumanda eden mevkiin ismi "Süveyş kaptanlığı" idi. Donanmanın ismi ise "Bahr-ı ahmer filosu" adını taşımakta idi. Süveyş kaptanlığı ve Bahr-i ahmer filosu gibi tarihi terimler XVI. yüzyılın ilk yarısında kullanılmış olup o devirdeki Osmanlı devletinin güney sularındaki ilgisinin sınırlarını da göstermektedir. XVI. yüzyılın ortalarından sonra Bahr-ı ahmer filosunun ismi "Hint donanması" olup bunu yöneten kimsenin işgal ettiği mevkiin ismi de "Hint kaptanlığı" oldu. Daha sonraki olayların gösterdiği gibi bu, Güneyde Portekiz devleti ile mücadele etmeye karar veren ve Hint meselesi ile ilgilenen Osmanlı imparatorluğu için dönüm noktası olduğuna işarettir.

Keywords

Osmanlı İmparatorluğu, Deniz Üsleri, Hint Kaptanlığı, Piri Reis, Süveyş Tersanesi, Basra Körfezi