A. BENNIGSEN et Ch. LEMMERCIER — QUELQUEJAY : "La presse et le mouvemeat national chez les Musulmans de Russie avant 1920. = Rusya Müslümanlarının Matbuat ve Millî Hareketleri", 386 S. Paris, Mouton et Co, 1964. [Kitap Tanıtımı]

Year 1965, Volume: 29 Issue: 114, 391 - 394, 20.04.1965

Saadet Çağatay

Abstract

Bu değerli eser Paris Sorbonne Üniversitesi'nin École pratique des Hautes-Études, Sciences Économiques et Sociales bölümünde yayımlanmıştır. İlk önce kısa bir önsözle bu eseri vücuda getiren malzemenin nasıl elde edildiği üzerinde durulmuştur. Bunun bir kısmı hususi ellerde, bazıları da kütüphanelerde bulunmuştur. Bilhassa Helsinki Fin Milli Kütüphanesi ve Üniversite Kütüphanesinde ele geçirilen değerli malzemenin mikrofilmleri alınmış ve bugün bunlar Sorbonne Üniversitesi'nin yukarıda adı geçen Éc. Pr. des É. E. kütüphanesinde saklanmaktadır. Müellifler bu malzemeyi elde etmek için 1959-1963 yılları arasında yalnız Avrupa ve Birleşik Amerika'nın büyük kütüphanelerini taramakla kalmayıp, Orta Doğu memleketlerinden birçoklarının ve bu cümleden Türkiye, İran ve Mısır kütüphanelerini aramış taramışlar, böylelikle hamisiz büyük bir milletin kültürünü ve mâneviyatını aksettiren malzemenin, hiç olmazsa bir kısmını kaybolup gitmekten kurtarmışlardır. Esas konuya girmeden önceki başsahifelerin birinde: Ahmet Baytursun'un "Ancak, milli dilde kendi edebiyatını yaratabilen bir halk müstakil bir varlık olmağa hak kazanır" dediğini ve İsmail Gaspıralı'dan "Uzun müddet kaale alınmayan büyük bir halkın uyanışında matbuat birinci derece rol oynamalıdır" vecizesi gibi kıymetli fikirler naklolunmaktadır. Gazete ve dergilerin adları eski imlâ ve Arap harfleriyle de gösterilmiş olduğundan, baş kısımda Türkçe ve Arapça olarak geçen sözler dolayısiyle bir translitteration sistemi yoluyle verilen misallerle açıklamalar yapılmıştır. Bunu takip eden sahifelerde bu ne.şriyatı bilmeyen yabancılar için çok faydalı olan bazı kısaltmalar, terimler (Rusça kelimeler de dahil olmak üzere) aydınlatılmıştır. Introduction (Giriş) kısmında Rusya mahkûmu Müslümanların, bilhassa Türk soyundan olan halkın milli hareketleri ve siyasi hayatı üzerinde kısaca bilgi verilerek, onların matbuatlarının mahiyeti ve önemi üzerinde durulmaktadır. Matbuat'ın başlangıcı konusundan sonra Türkistan'da Rus hükümetinin resmi neşriyatı olan ve ilk gazetelerden olan "Türkistan vilâyetinin geziti" (İlk sayı 1870 ocak) nden bilgi ve başlıktan bir klişe verilmektedir.

Keywords

Rusya Müslümanları, Millî Hareket, Türkçülük Hareketi, Bağımsızlık Çalışmaları, Gazavat