BİTLİS-ESKİ AHLAT ŞEHRİ KALESİ İLK TUNÇ ÇAĞI ÇANAK ÇÖMLEĞİ

Year 2023, Issue: 33, 51 - 60, 31.12.2023

Sinan Kılıç , Dilek Zirekbilek , Enisa Tayfur

https://doi.org/10.22520/tubaar.1327946

Abstract

Van Gölü’nün kuzeybatı kıyısında, Ahlat ilçe merkezinin batısından göle akan Keş deresinin kenarında, son olarak XII. yüzyılın ortalarından XIV. yüzyılın sonlarına kadar kullanıldığı anlaşılan, ancak daha önceki dönemlerde de var olduğu belirlenen Eski Ahlat Şehri Kalesi yer almaktadır. 2018 yılındaki bir ziyaret sırasında yüzeyde bulunan çanak çömlek parçaları sayesinde sözü edilen kalenin altında tarihöncesi döneme ait bir yerleşim yerinin olabileceği anlaşılmıştır. Hemen ertesi yıl Ahlat Müze Müdürlüğü öncülüğünde ve Ahlat Büyük Selçuklu Meydan Mezarlığı Projesi’nin desteğiyle arkeolojik kazılar başlatılmıştır. Eski Ahlat Şehri Kalesi kuzey güney yönünde uzanan 430x60 m boyutlarındaki kayalık tepe üzerinde yer almaktadır. Kireç harçlı taş duvar tekniği ile inşa edilmiş olan bir surla çevrili bu alanın kuzeyinde, nispeten geniş ve daha yüksek içkale bulunmaktadır. Arkeolojik kazı çalışmaları içkalede görünür haldeki duvar kalıntılarının olduğu iki yerde başlatılmış, buralarda kısa zamanda Ortaçağ’a ait büyük yapıların temelleri açığa çıkarılmıştır. Özellikle güneydoğu kesimdeki R16 karesinde yapılan kazılarda içkale duvarı olduğu düşünülen kalıntının dış tarafına yığılmış olan döküntü toprak içinde çok sayıda İlk Tunç Çağı çanak çömlek parçası ele geçmiş, bu parçaların derine inildikçe arttığı gözlemlenmiştir. Söz konusu parçalar Anadolu arkeolojisinde genel olarak Karaz tipi diye bilinen siyah yüzlü ve parlak açkılı mal grubundan oluşmaktadır. Bunlar arasında Karaz kültürünün yayılım alanı içinde karşılaşılmayan bazı yöresel çanak çömlek özellikleri de saptanmıştır. Ele geçen buluntular arasında ayrıca gri ve kahverengi mallara ait çanak çömlek parçaları ile yontma taş aletler ve öğütme taşları da vardır. Bu yazıda, dört yıldır yapılan kazılar sonucunda elde edilen verilere dayanarak Eski Ahlat Şehri Kalesi’nin aslında, Van Gölü çevresinde daha önce hiç bilinmeyen bir İlk Tunç Çağı höyüğü üzerine inşa edildiği gösterilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Bitlis , Ahlat , Eski Ahlat Şehri Kalesi , İlk Tunç Çağı , Çanak Çömlek

EARLY BRONZE AGE POTTERY FROM THE FORTRESS OF OLD AHLAT IN BITLIS

Abstract

The fortress of the Old Ahlat is situated on the northwestern shore of Lake Van, at the edge of the Keş Stream, which flows into the lake from the west of the Ahlat district center. The fortress was used intensely from the middle of the 12th century to the end of the 14th century but was determined to have existed in earlier periods. During a visit in 2018, it was understood that there might be a prehistoric settlement under the mentioned fortress, thanks to the sherds incidentally found on the surface. The following year, archaeological excavations were initiated under the leadership of the Ahlat Museum Directorate and with the support of the Medieval Cemetery Project. The fortress is located on a 430x60 m rocky hill extending north-south at the western side of the ruins of the Old Ahlat. To the north of the fortress area, surrounded by a fortification wall built with lime mortar and stone building technique, the citadel is situated on the relatively broader and higher part. Archaeological excavations were started here in two places with visible wall remains, which were the foundations of large medieval structures. Especially during the excavations in the grid-square R16 in the southeastern part of the citadel, a large number of Early Bronze Age sherds were found in the debris piled up on the outside of the wall thought to be the citadel wall. It was observed that these sherds increased as one went deeper. The sherds are black-burnished known as Karaz type in Anatolian archaeology. Among these, some local pottery features not encountered in the distribution area of Karaz culture were also determined. Among the finds are sherds belonging to gray and brown wares, chipped stone tools and ground stones. This paper will try to show that the citadel of the historical town of Ahlat was built on an unrecorded Early Bronze Age mound around Lake Van, based on the data obtained from the excavations carried out for four years.

Keywords

Bitlis , Ahlat , Castle of Historical Town , Early Bronze Age , Pottery

References

• Akarsu, R. (2021). Erzurum-Çiğdemli Höyük’te Gerçekleştirilen Arkeolojik Çalışmaların Doğu Anadolu Arkeolojisi için Önemi: Karaz Kültürüne Ait Seramik Malzemesinin Değerlendirilmesi. In M. A. Yılmaz, B. Can, ve M. Işıklı (Eds.), Anadolu Arkeolojisi ile Adanmış Bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan (pp. 1-18). Bilgin Yayınevi.
• Akarsu, R. (2023). Pulur Höyük’te (Erzurum) 2021 Yılı Kazı Çalışmalarında Ele Geçen Karaz Kültürüne Ait Grafit Astarlı Seramikler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(1), 33-45.
• Arsebük, G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Biber, H. (2018). Muş İli Arkeolojik Yüzey Araştırmaları 2009-2014. Hiperyayın.
• Biber, H., ve Uslu, E. (2022). Van Bölgesi MÖ III. Binyılı İçin Yeni Bir Proje: İremir Höyük. In M. Işıklı, M. E. Fidan, A. Türker ve M. A. Yılmaz (Eds.), MÖ III. Binyılda Anadolu (s. 527-538). Ege Yayınları.
• Burney, C. A. (1958). Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age. Anatolien Studies, 8, 157- 209.
• Burney, C., ve Lang, D.M. (1971). The Peoples of The Hills. Phonix Press.
• Çilingiroğlu, A. (1986). Van-Dilkaya Höyüğü Kazısı 1985. 8. Kazı Sonuçları Toplantısı, 26-30 Mayıs 1986, Ankara, cilt 1, s. 81-94.
• Ercek, M., Kulaz M., ve Kılıç S. (2022). 2019-2020 Yılları Eski Ahlat Şehri Kazıları. In A. Özmen (Ed.), 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları (s. 73-86). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Frangipane, M. (2001). Centralzation Processes in Greater Mesopotamia. Uruk ‘expansion’ as the culmination of an early system of interregional relations. In M.S. Rothman (Ed.), Uruk Mesopotamia and it Neighbors. Cross-Cultural Interactions in the Era of State (s. 307-347). School for Advanced Reasearch Press.
• Gökce, B., ve Kılıç, İ. (2023). Tepeköy Höyüğü İlk Tunç Çağ Çanak Çömlekleri. In S. Erdoğan, Y. Çiftçi, ve M. Ercek (Eds.), Tepeköy Höyük I Erken Tunç Çağı (s. 111-132). Bilgin.
• Hauptmann, H. (1976). Norşun Tepe Kazıları, 1972. In Keban Projesi 1972 Çalışmaları (pp. 41-69). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1. No. 5.
• Kılıç, S. (2022). Van Gölü Çevresinde Başlangıcından MÖ III. Binyıl Sonuna Kadar Arkeolojik Bulguların Değerlendirilmesi [Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi].
• Kılıç, S., ve Çalışkan N. (2005). Van Gölü Havzası Tarihöncesi Seramiğinin XRD Analiz Sonuçları. In T. Yakupoğlu, M. Açlan, ve O. Köse (Eds.), 12. Ulusal Kil Sempozyumu. Kil 2005. 05-09 Eylül 2005 Van. Bildiriler (s. 110-120). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayını.
• Korfmann, M. (1982). Tilkitepe. Die erste Ansätze prähistorischer Forschung in der östlichen Türkei. Verlag Ernst Wasmuth.
• Koşay, H. Z., ve Turfan, K. (1959). Erzurum-Karaz Kazısı Raporu. Belleten, 23(91), 349-413.
• Kozbe, G. (1987). Van-Dilkaya Höyüğü 1984- 1986 Kazı Dönemlerinde Ele Geçen Erken Transkafkasya Çanak Çömleği. [Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi].
• Kozbe, G. (1989). Van-Dilkaya Höyüğü Erken Transkafkasya Keramiği. 7. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 18-23 Mayıs 1989, Antalya, s. 533- 554.
• Kozbe, G. (1995). Muş Ovası Yüzey Araştırmalarında Ele Geçen Erken Transkafkasya Çanak Çömleği Işığında Bölgenin Erken Tunç Çağı’nın Yeniden Değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi, 3, 35-50.
• Kulaz, M., Kılıç, S., ve Daniş, D. (2023). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Eski Ahlat Şehri 2021 Yılı Çalışmaları. 42. Kazı Sonuçları Toplantısı, 23-27 Mayıs 2022, Denizli, cilt 3, s. 425-446.
• Kushnareva, K. (1997). The Southern Caucasus in Prehistory. Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the Eight to the Second Millennium B.C. Pennsylvania University Press.
• Lamb, W. (1954). The Culture of North-East Anatolia and Its Neighbours. Anatolian Studies, 4, 21-32.
• Ökse, T. (1998). Yukarı Kızılırmak Havzası Tunç Çağları ve Demir Çağ Yerleşim Tarihi. Belleten, 62(234), 299-335.
• Özdemir, A., ve Özdemir, A. (2022). Murat Höyük: A Recently Excavated Early Bronze Age Settlement on the Murat River. In M. Işıklı, M. E. Fidan, A. Türker ve M. A. Yılmaz (Eds.), MÖ III. Binyılda Anadolu (s. 497-512). Ege Yayınları.
• Özfırat, A. (2022). Lake Van Basin in the Early Bronze Age (Kura-Araxes): Karagündüz Excavation and Survey Sites. In M. Işıklı, M. E. Fidan, A. Türker ve M. A. Yılmaz (Eds.), MÖ III. Binyılda Anadolu (s. 553-576). Ege Yayınları.
• Palumbi, G. (2012). Bridging the Frontiers, Pastoral Groups in the Upper Euphrates Region in the Early Third Millennium. Origini, 34, 261-278.
• Philip, G., ve Millard, A. R. (2000). Khirbet Kerak Ware in The Levant: The Implications of Radiocarbon Chronology and Spatial Distribution. In C. Marro, ve H. Hauptmann (Eds.), Chronologies Des Pays Du Caucase Et De L’Euphrate Aux IVe- IIIe Millenaires (s. 279-295). Institut Français d’Etudes Anatoliennes- Georges Dumézil.
• Sagona, A. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age. BAR International Series 214i.
• Sagona, A. (1996). Excavation at Sos Höyük, 1995: Second Preliminary Report. Anatolian Studies, 46, 27-52.
• Sagona, A., Erkmen, M., Sagona, C., ve Howells, S. (1997). Excavation at Sos Höyük, 1996: Third Preliminary Report. Anatolica, 23, 183-226.
• Summers, G. D. (2004). Yanıktepe and The Early Trans- Caucasian Culture: Problems and Perspectives. Antonio. In A. Sagona (Ed.) A View From The Highlands, Archaeological Studies in Honour of Charles Burney (s. 617-643). Peeters.
• Tekin, H. (2018). Türk Tarihinde Ahlat. Gece Kitaplığı. Uluçam, A. (1996). Eski Erciş Kalesi ve Çelebibağı Selçuklu Mezarlığı Kazısı 1994. 17. Kazı Sonuçları Toplantısı, 29 Mayıs-02 Haziran 1995, Ankara, cilt 2, s. 429-451.
• Uslu, E., Biber, H., Çavuşoğlu, R., Yılmaz, H., Erdoğan, S., ve Kılıç, S. (2022). İremir Höyük 2020 Yılı Kurtarma Kazısı. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 85, 43-57.