GLAZED TILE, CERAMIC AND PORCELAIN FINDINGS OBTAINED DURING RESTORATION OF KÜTAHYA-CAFER PASHA DARULKURRA IN 2021

Year 2025, Issue: 36, 159 - 180, 30.06.2025

Begüm Buğdaycı

Abstract

Cafer Pasha Darulkurra, started to be restored in 2020, has been completed after a two-year restoration process and opened to visit in 2022. Even during only June 2021 period of restoration project, various glazed tiles and ceramic fragments belonging to the Ottoman Period and ceramics and porcelains produced in Europe have been unearthed. Various tile, ceramic and porcelain finds, for which stratigraphy could not be determined and all of which were unearthed from fill soil have been delivered to Kütahya Museum. These findings constitute the subject of the study. Samples, indicating daily use and found in Cafer Pasha Darulkurra Madrasah, are composed of kitchenwares, pitcher and ewer parts, six parts of jar, one of which is double-handle, cup, nozzle, bowl, plate, toy/ram figurine and a few clay water pipe and pipe pieces with glazed tiles belonging to Ottoman Period. Almost all of the findings consist of body, handle, tear and deep parts and nearly all of the works do not exist at all. The findings that can be dated clearly cover the period between the 14th century and the 20th century. In the study, it has been aimed to introduce such findings and to examine forms, technical properties, adornment and paste properties of the findings.

Keywords

Unglazed Ceramics , Combed Decoration , Kınık Ceramics , Flow Blue , Shell-Edged Pearlware

KÜTAHYA-CAFER PAŞA DARÜLKURRASI 2021 YILI RESTORASYONU’NDA ELE GEÇEN ÇİNİ, SERAMİK VE PORSELEN BULUNTULAR

Abstract

Kütahya’nın merkezinde, Alipaşa Mahallesi, Balıklı Caddesi, 85 ada, 31 parselde yer alan Cafer Paşa Darülkurrası’nda, Kütahya Valiliği ile Kütahya Belediyesi’nin destekleriyle 2020 yılında restorasyon projesi başlatılmış, yaklaşık iki yıl süren çalışmaların ardından yapı 2022 yılında ziyarete açılmıştır. Restorasyonda yalnızca 2021 yılı Haziran ayı çalışmalarında Osmanlı Dönemi’ne ait çeşitli çini ve seramik fragmanlar ile Avrupa üretimi seramik ve porselenler ortaya çıkarılmıştır. Stratigrafinin saptanamadığı ve tamamı dolgu topraktan çıkarılan çeşitli çini, seramik ve porselen buluntular da Kütahya Müzesi’ne teslim edilmiştir. Çalışmanın konusunu ele geçen bu buluntular oluşturmaktadır. Cafer Paşa Darülkurrası’nda günlük kullanıma işaret eden örnekler; mutfak kapları, testi ve ibrik fragmanları, biri çift kulplu olmak üzere altı adet çömlek fragmanı, fincan, kâse, tabak, oyuncak/koç figürin ile az sayıda künk parçası, lüle ve Osmanlı Dönemi’ne ait çinilerden oluşmaktadır. Buluntuların tamamına yakını gövde, boyun, kulp, emzik, ağız ve dip parçalarını içermekle beraber tüm veya tüme yakın eser neredeyse hiç yoktur. Tarihlendirilmesi net bir şekilde yapılabilen buluntular 14. yüzyıl ile 20. yüzyıl aralığını kapsamaktadır. Çalışmada bu buluntuların tanıtılması, eserlerin form, teknik, bezeme ve hamur özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Keywords

Sırsız Seramikler , Tarak Bezeme , Kınık Seramikleri , Mavi Akıtma , Deniz Kabuğu Bordürlü Kaplar

Thanks

Malzemeyi çalışma imkânı tanıyan Kütahya Müze Müdürü Sayın Sevgi GÜRDAL’a ve Seher ALTUNKAYNAK DUĞAN’a teşekkür ederim.

References

• Adalbert, K. (1973). Islamiche keramik. Hetjens Museum. Düsseldorf.
• Akbay, E. (2017). Niğde, Nevşehir ve Eskişehir müzeleri’nde bulunan lüle örnekleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Altıer, S. (2019). Osmanlı sanatı’nda ibrik tasvirleri ve ikonografisi. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17(26), 149-202.
• Altınsapan, M. E., & Palalı, M. (2018). Osmanlı Beyliğinin kurulduğu yer Eskişehir karacahisar kalesi kazı buluntuları, 2011-2014. Doğu Kitabevi.
• Arlı, L. E. (2018). İstanbul Sultan Ahmed Camii çinilerinin belgelenmesi ve değerlendirilmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Armstrong, P. (2018). Some byzantine and Ottoman Pottery types circulating in Anatolia and the east meditterranean. F. Yenişehirlioğlu (Haz.), XI. AIECM3 Uluslaarası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi, C.2 (s. 231-240) içinde. Koç Üniversitesi VEKAM.
• Ayhan, G. (2009). Smyrna antik kenti kazıları 2007-2008 yılı lüle buluntuları. Sanat Tarihi Dergisi, XVIII/2, 1-22.
• Ayhan, G. (2011). Hasankeyf kazısı lüle buluntuları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Ayhan, G. (2012). Ayasuluk iç kalesi süzgeç çanaklı ve kaideli süzgeç çanaklı lüle buluntuları. C. Şimşek, B. Duman & E. Konakçı (Ed.), Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan (s. 41-54) içinde. Ege Yayınları.
• Ayhan, G. (2020). Thyateira Hastane Höyüğü Kazısı’nın Türk Dönemi pişmiş toprak hayvan figürinleri. Ş. Çakmak, E. Daş, B. Ersoy, S. Gök İpekçioğlu, İ. Kuyulu Ersoy & H. Uçar (Ed.), Yekta Demiralp anısına sanat tarihi yazıları (s. 45-60) içinde. Ege Yayınları.
• Ayhan, G. (2024). Balatlar kazısı’nda 2010-2022 yılları arasında ele geçen tütün lüleleri. G.Köroğlu, F. İnanan, & O. Hetto (Ed.), Sinop-Balatlar kazısı ve buluntular-I (s. 201-218) içinde. Kitabevi Yayınları.
• Aytaç, İ. (2019). Harput iç kale kazılarında 2015-2016 yıllarında bulunan tütün lülelerinin değerlendirilmesi. O. Kunduracı & A. Yavuzyılmaz, (Ed.), Yaşar Erdemir’e armağan: Sanat tarihi yazıları (s. 567-608) içinde. Literatürk.
• Aytek, Ö. (2008). Mezraa-teleilat kazısı bulguları ışığında; Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Suriye ilk çanak çömlekli neolitik dönem bitkisel katkılı çanak çömlek sorunu [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Bakla, E. (1985). Unutulmuş bir halk sanatı lülecilik. Antika Dergisi, 5, 4-6.
• Bakla, E. (2018). Kınık seramikleri halk seramiklerinin son efsanesi. Güray Müze Kültür Yayınları.
• Berge, S. (2020). Hoşap kalesi kazısı tütün lüleleri (2007-2015) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Bilgi, H. (2009). Sadberk Hanım Müzesi ve Ömer M. Koç koleksiyonlarından İznik Çini ve seramikleri. Sadberk Hanım Müzesi.
• Bilgin, M. (2017). Laodikeia’nın geç antik çağ yerel üretim kırmızı astarlı seramikleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Boran, A. & Aykaç, R. (2021). Silifke kalesi kazı buluntuları (2010-2020). Ege Yayınları.
• Bozkurt, N. & Ertuğrul, S. (2000). İbrik (s. 372-376) içinde. TDV İslam Ansiklopedisi, 21.
• Böhlendorf Arslan, B. (2010). Die mittelbyzantinische keramik aus amorium. F. Daim & J. Drauschke (Ed.), Byzanz – das Römerreich im Mittelalter, Teil 2, 1 Schauplätze Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 84 (s. 345-371) içinde. Schnell & Steiner Verlag.
• Budaktaş, Y., (2020). Divriği kalesi kazısı lüle buluntuları (2006-2017) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Buğdaycı, B. (2024a). Kütahya Müzesi’nde yer alan Türk dönemi seramikleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Buğdaycı, B. (2024b). Kütahya seramiklerinde yeni bir form ve arkeometrik analizlerle tarihlendirilmesi. Arkeoloji ve Sanat, 176, 203-212.
• Bursa, N., (2015). Bir keyfin âdâbı: Çekirdekten fincana Türk kahvesinin maddi kültürü. E. Pekin (Ed.), Bir Taşım Keyif: Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü (s. 239-281) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Carswell, J. (1972). Kütahya tiles and pottery from the armenian cathedral of st. james, jerusalem ıı. Clarendon Press.
• Cruickshank, G. (2020). South-east asia: A major export destination for british transferware. Journal of the Transferware Collectors Club.
• Çanak, N. (2013). Selimiye Camii mihrap duvar panoları. Akdeniz Sanat Dergisi, 6(11), 45-55.
• Demirsar Arlı, V. B. (2018). Geçmişten günümüze İznik çini fırınları kazısı ve buluntuları üzerinden bir değerlendirme. F. Yenişehirlioğlu (Haz.), XI. AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi, C.2 (s. 189-195) içinde. Koç Üniversitesi VEKAM.
• De Vincenz, A. (2021). Porcelain and ceramic vessels of the ottoman period from the qishle in jaffa, ısrael. Y. Arbel (Ed.), Excavations at the Ottoman Military Compound (Qishle) of Jaffa, The Jaffa Cultural Heritage Project Series 4 (s. 127-304) içinde. Münster.
• Doğer, L. & Armağan, M. E. (2020). Amorium, yukarı şehir iç sur alanı kazısından geç ortaçağ sırlı seramikleri üzerine ilk gözlemler. Art-Sanat, 14, 71-110.
• Dönmez, H. (2021). Rüstem paşa camii ve çini pano tümlemesi. Lale Kültür Sanat ve Medeniyet Dergisi, 122-129.
• Dursun, N. (2018). Konya Karatay (Çini Eserler) Müzesin’deki Kazıma ve Sgraffito seramikler. J. Ö. Oktay Çerezci, & H. Kâtipoğlu (Ed.), 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi Bildiri Kitabı (s. 201-214) içinde. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Erdoğdu, A. & Gedük, S. (2015). Çin porseleni fincanlar. E. Pekin (Ed.), Bir Taşım Keyif: Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü (s. 283-301) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Eynallı, E. (2022). Bir eğitim kurumu olarak Darulkurralar ve farklı bir örnek: Kütahya Darülkurrası. B.Y. Olcay Uçkan (Ed.), Anadolu’da Bir Çınar-Prof. Dr. Erol Altınsapan 60. Yaş Armağanı (s. 173-188) içinde. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ezer, S. (2009). Şaraga höyük’te bulunmuş olan orta tunç çağı’na ait ağzı yivli seramik grubunun Fırat vadisindeki yeri ve önemi hakkında bazı değerlendirmeler: Teknik, tipoloji, yayılım / köken, tarihlendirme. Anadolu /Anatolia, 35, 39-52.
• Hayes, J. (1992). Excavations at saraçhane in istanbul vol.2. Princeton University Press.
• Gayık, T. (2019). Haseki Hürrem Sultan Türbesi çinileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf üniversitesi.
• Gök Gürhan, S. (2008).Beylikler dönemi’ne ait sgraffito teknikli ve tek renk sırlı kaplar (Manisa gülgün hatun hamamı buluntuları). Sanat Tarihi Dergisi, XVII/2 , 59-83.
• Gök Gürhan, S. (2011a). Bir seramik definesi’nin öyküsü: Saruhanoğlu Beyliği’nin mirası manisa gülgün hatun hamamı seramikleri. Manisa Belediyesi Kültür Yayını.
• Gök, S. (2011b). Akdeniz ticaretinin önemli belge buluntuları: seramikler. Sanat Tarihi Dergisi, 20(2), 61-100.
• Gök, S. (2015a). Smyrna (izmir) agorası’nda Osmanlı izleri, kütahya seramikleri (2007-2014 kazı dönemi). İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• Gök, S. (2015b). Kütahya çini ve seramikleri 2. Pera Müzesi.
• Gök, S., Altunkaynak Duğan, S. & Buğdaycı, B. (2020). Kütahya kalesi türk dönemi seramikleri (2019 yılı buluntuları. S. Ünan (Ed.), Kütahya Müzesi 2019 Yıllığı (s. 177-192) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
• Gök, S. (2023a). Kütahya kalesi 2020 ve 2021 yılı kazıları. C. Ülkü, & H. Elemana (Ed.), 26. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı (s. 859-887) içinde. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Gök, S., Ünan, S., Altunkaynak Duğan, S., Buğdaycı, B., Aydınlı, A. S. & Eskemen, N. (2023b). Kütahya kalesi kazısı. H. Ürer (Ed.), Cumhuriyetin Birinci Yüzyılında Anadolu’da Türk Dönemi Arkeoloji Çalışmaları (s. 621-646) içinde. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Güldoğan, E. (2008). Mezraa teleilat tarak-baskı impresso bezemeli çanak çömleğin köken ve dağılımı. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Gülizar, Ç. (2014). Rüstem paşa camii çinilerinde lale ve karanfil motifleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• İnanan F. & Şahin D. (2017). Arkeopark-Osmanlı lüleleri Osmanlı’da tütün keyfi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(32), 33-54.
• Kaplan, G. (2015). Üsküdar Atik Valide Sultan Camii çinileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Karaca, N. (2024). Kanuni Sultan Süleyman Türbesi çinilerinde yer alan tam üsluplaştırılmış çiçekler: Hatayi, penç ve goncagül. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 1288-1311.
• Karasu, Y. E. (2020). Komana Anadolu Selçuklu çağı seramikleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Kenar, A. (2013). Marmaray projesi kapsamında Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan Osmanlı keramikleri: 15-17. yüzyıl. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Köroğlu, G. & İnanan, F. (2018). Sinop Balatlar kazılarında ortaya çıkarılan seramikler. F. Yenişehirlioğlu (Haz.), AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi, C.1 (s. 319-328) içinde. Koç Üniversitesi VEKAM.
• Kurt, M. (2022). Amorium iç sur kazıları (2020-2021) beylikler ve erken Osmanlı Dönemi sırlı seramik buluntuları. ODÜSOBİAD, 12(3), 2291-2306.
• Laflı, E. & Kan Şahin, G. (2015). Middle byzantine ceramics from southwestern paphlagonia. Anatolia Antiqua, XXIII, 63-149.
• Meriç, Z. A. (2021). Smyrna/izmir agorası buluntuları ışığında osmanlı Devleti İle Avrupa Devletleri arasındaki seramik ticareti (16-19.yüzyıl) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Niewöhner, P. (2015). Der bischofspalast von milet. Archäologischer Anzeiger, 181-273.
• Nişanyan, S. (2003). Sözlerin soyağacı çağdaş Türkçenin etimolojik sözlüğü. Adam Yayınları.
• Oral, Ö. (2010). Alanya kalesi kazılarında çıkan Avrupa porselenleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Ökse, A. T., Atay, E., Eroğl, M. & Tan, Y. (2009). Ilısu Barajı inşaat sahasına rastlayan Dicle Vadisinin Tunç ve Demir Çağları’ndaki yerleşim sistemleri ve kültür tarihi, TÜBA-AR, 12, 25-48.
• Ökse, A. T. (2012). Önasya arkeolojisinde çanak çömlek. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ökse, A. T. & Erdoğan, N. (2018). Ilısu Barajı inşaat sahası kurtarma kazıları III Roma İmparatorluk dönemi ve orta- yakın çağ yerleşmeleri. Mardin Müzesi.
• Özdemir, H. (2020). Silifke Kalesi kazısı seramikleri (2011-2014) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Özdemir, A. (2021). Murat Höyük Erken Tunç Çağı III: Yerleşim yapısı, mimari ve seramik, Erken Tunç Çağı’nda Murat Höyük. Ege Yayınları.
• Özen, M. İ. (2021). Erzurum müzesi’nde bulunan bir grup lüle [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Özkan, E. & Ünal, F. (2009). Hisarkeoloji. Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Özkul Fındık, N. (2014). Anadolu arkeolojisinde bazı seramik oyuncaklar (XII-XV. yüzyıllar). Milli Folklor, 101, 252-264.
• Öztürk, İ. (1987). Manisa Muradiye Camii çinileri ve o dönem İznik çiniciliğine ilişkin bazı detaylar. Antika, Çini Özel Sayısı, 27, 42-49.
• Paker, M. (1965). Anadolu beylikler keramik sanatı. İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Yıllığı 1964-1965, 155-181.
• Palalı, M. (2015). Eskişehir-Karacahisar kalesi 2011-2014 yılları kazı buluntuları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Polat, T. (2018). Marmaray projesi kazılarında ortaya çıkarılan Osmanlı seramikleri (Üsküdar, Sirkeci, Yenikapı, Marmaray istasyonları ve Haliç metro ayakları) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Rado, Ş. (1970). Büyük Türk sözlüğü. Hayat Yayınları.
• Robinson, R. C. W. (1985). Tobacco pipes of corinth and of the Athenian Agora. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 54(2), 149-203.
• Saldırgan Karaaslan, G. (2019). Cizre içkale kazısı lüle buluntuları (2013-2016) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Shapiro, A. (2023). The hospitaller compound: Tobacco pipes and nargile heads. E. Stern, & D. Syon (Ed.) , IAA Reports 72: Akko III The 1991-1998 Excavations The Late Periods, Part 1: The Hospitaller Compound (s. 265-322) içinde. ısrael antiquities authority.
• Şahin, F. (1983). Seramik sözlüğü. Anadolu Sanat Yayıncılık
• Şahin, F. (1992). Oyuncak düdükler.Antik Dekor Dergisi, 16, 117-119.
• Şahin, F. (1995). Kütahya eski çini fırınları ve buluntularının değerlendirilmesi. 9. Milletler Arası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler, C. III, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 297-298.
• Şen, E., ve Karasu, Y. E. (2021). Arkeolojik veriler ışığında Bitlis kale kazısı seramik buluntuları (2018-2019 yılı kazı dönemi). Ege Yayınları.
• Tan, E. (1982). İznik Müzesi’nde bulunan keramik biblolar. Sanat Tarihi Yıllığı, 12, 145-148.
• Tokay, Z. H. (2008). İstanbul rüstem paşa külliyesi, TDV İslam Anksiklopedisi, 35, (s.291-292) içinde.
• Tibet, A., Marro, C. & Bulgan, F. (2000). Horum höyük 1999 yılı çalışmaları. 22. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 137-154.
• Türktüzün, M., Altunkaynak Duğan, S., Togay, M., Uygun, B. & Çeri, M. (2017). Germiyanoğlu dönemi imaret külliyesi 2016 yılı kurtarma kazısı. S. Ünan (Ed.), Kütahya Müzesi 2016 Yıllığı (s. 117-162) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
• Uçar, H., ve Uçar, A. (2018). Tire kutu han kazısı, beylikler ve Osmanlı dönemi seramikleri. Sanat Tarihi Dergisi, 27(1), 1-33.
• Uçar, H. (2019). Archeological proof of enjoy at tire kutu han: clay pipe. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 19(2), 119-134.
• Uçar, H. (2020). Kütahya müzesinden bir grup Osmanlı lülesi. S. Ünan (Ed.), Kütahya Müzesi 2019 Yıllığı (s. 193-224) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
• Uysal, A. O. (2008). Demirköy fatih dökümhanesi kazısı seramik buluntuları. B. Böhlendorf Arslan, A. O. Uysal & Witte-Orr (Ed.), Çanak Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Seramiği ve Mimari Seramiği Uluslararası Seramik Sempozyumu (1-3 Haziran 2005, Çanakkale) Bildiri Kitabı, Byzas 7 (s. 545-558) içinde. Ege Yayınları.
• Ünan, N. (2015). Höyüktepe’den erken tunç çağı’na ait bir grup bezemeli çanak çömlek, KUBABA, 12(24), 7-20.
• Ünan, S. (2020). Beşkarış höyük sondaj kazısı. S. Ünan (Ed.), Kütahya Müzesi 2019 Yıllığı (s. 43-62) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yalçın, S. (2018). İstanbul arkeoloji müzeleri çinili köşk müzesi’nde bulunan 18. ve 19. yüzyıl Kütahya üretimli kahve fincanları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yener, A. (2005). Tütün lüleleri ve Antalya-Kaleiçi’nde bulunan örnekler. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 119, 94-113.
• Yılmaz, G. (2017). Ayasuluk tepesi ve st. jean anıtı kazılarında bulunan pişmiş toprak hayvan heykelcikler. H. S. Ünalan Özdemir & M. Kürüm & N. Akbulut (Ed.),Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (22-25 Ekim 2014) (s. 687-696) içinde. Efeler Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yiğitpaşa, D., Yazar, T., Çelemoğlu, Ş. & Bahar, B. (2022). 2021 yılı Niksar Kalesi kazısı seramik buluntularında kap tipleri. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(14), 25-56.
• URL-1. Kütahya Valiliği. (t.y.). Kütahya Cafer Paşa Dârülkurrâsı dârülkurrâ (Kur’an okuma yeri). http://www.kutahya.gov.tr/kutahya-cafer-pasa-darulkurrasi-kuran-okuma-yeri adresinden 25.06.2025 tarihinde alınmıştır.
• URL-2. Wikipedia. (t.y.). Johnson Brothers. https://en.wikipedia.org/wiki/Johnson_Brothers#/media/File:Flow_blue_bowl.jpg adresinden 26.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• URL-3. Iowa State Müzesi. (t.y.).https://emuseum.its.iastate.edu/objects/9078/platter adresinden 26.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• URL-4. Wikipedia. (t.y.). North Shields pottery. https://en.wikipedia.org/wiki/North_Shields_Pottery#/media/File:John_Carr_&_Sons_Geometric_Pattern_Dish.jpg adresinden 26.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• URL-5. Easy Live Auction. (t.y.). Malkin, Walker & Hulse. https://www.easyliveauction.com/catalogue/lot/1cd854605daf4da0cc3afe5502a8c807/0af8d24542e81eb9357e7ef448a6646f/antiques-and-collectables-sale/ adresinden 26.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• URL-6. Saint Mary’s University. (t.y.). Shell-edged pearlware. https://www.smu.ca/anthropology/anthropology-shell-edged-pearlware.html adresinden 25.04.2025 tarihinde alınmıştır.
• URL-7. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (t.y.). Testi. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 25.04.2025 tarihinde alınmıştır.
• URL-8. Arthill Online Müzayede. (t.y.). Osmanlı 18.yüzyıl Kütahya seramik turkuaz kâse. https://www.arthill.com.tr/en/product/4456642/osmanli-18-yuzyil-kutahya-seramik-turkuaz-k-se-cap-16-cm adresinden 01.09.2024 tarihinde alınmıştır.
• URL-9. Etimoloji Türkçe. (t.y.). Kavanoz. https://www.etimolojiturkce.com/kelime/kavanoz adresinden 26.11.2024 tarihinde alınmıştır.