BOYABAT'IN GELENEKSEL MİMARİSİNDE DEĞİRMENLER VE ŞAMLILAR ÇELTİK FABRİKASI

Year 2009, Issue: 7, 95 - 108, 01.09.2009

Dilek Maşalı Nadide Seçkin

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca, teknoloji ve sanayinin gelişimini yansıtan geleneksel üretim yöntemleri ve üretim yapı­lan, Sanayi Devrimi sonrasında terk edilmiş ve giderek yok olma sürecine girmişlerdir. Türkiye'deki geleneksel üretim yapılarından değirmenlerde benzer süreçte değişime uğramış, az sayıda örnek özgün nitelikleri ile günü­müze ulaşabilmiş ve endüstri arkeolojisinin konusunu oluşturmuştur.Değirmenler, geleneksel üretim yapılaman ilk örneklerinden olup, güç kaynaklarına göre adlandırılırlar. El değir­meni, hayvan veya insan gücüyle çalışan değirmen, su değirmeni, yel değirmeni ve motor gücüyle çalışan değir­menler güç kullanım şekline göre biçimlenmektedir.Çeltik üretimi ile tanınan Boyabat, su gücünün varlığı ile sanayisini geliştirmiş ve geleneksel üretim mimarisi de bu nitelikte biçimlenmiştir. Boyabat kentinde geleneksel yöntemle üretim yapan ve yakın geçmişe kadar kul­lanılan değirmenler hakkında şimdiye dek ne yazık ki bir araştırma yapılmamıştır. Bu çalışma ile Boyabat ve yakın çevresindeki su değirmenleri araştırılmış, söz konusu yapılar, çalışma sistemleri ve tüm verileri ile belge­lenerek koruma sorunları ele alınmıştır.Kırsal alanda 14 adet su değirmeni tespit edilmiştir. Bunlardan özgün nitelikleri saptanabilen beş tanesinin rölövesi hazırlanmıştır. Tespit edilen değirmenlerden sadece biri dikey su çarkı ile çalışan dink düzeneğine sahiptir ve çeltik işlemek için kullanılmıştır. Diğer değirmenler yatay su çarkı ile çalışan un değirmenleridir. Kırsal alan­da yer alan değirmenlerin çoğu terk edildiği için harap durumdadır.Kent içinde geleneksel üretim yapan iki değirmen vardır. Biri günümüzde kullanılmayan un değirmeni; diğeri ise Şamlılar Çeltik Fabrikası isimli değirmendir. Bu çalışma kapsamında her iki yapı mevcut durumla­rı ile belgelenmiş ve koruma sorunları irdelenmiştir.

Keywords

Boyabat, çeltik/pirinç, çeltik fabrikası, un değirmeni, dink, su çarkı, geleneksel üretim yapısı, endüstri arkeolojisi.

MILLS AND THE ŞAMLILAR PADDY FAOTORY IN BOYABAT'S TRADITIONAL ARCHITECTURE

Abstract

On going progress in technology and industrialization has led to the gradual decrease of traditional production methods and structures. In Turkey, mills are among such buildings. Milling technology has changed so drastically that only a few examples retain their original characteristics and fall within the sphere of industrial archaeology. Mills, usually grouped by their power-supply, are among the earliest known structures built forproduction. The hand-mill is powered by humans or animals, while water- and wind-mills are respectively powered by different forces of nature. Boyabat, known for its production of paddy, used water-power to generate energy for a range of traditional mill-structures. These mills, which were in use until quite recently, have unfortunately been understudied. This study reseaches the water mills around Boyabat, and assesses power supplies and means of production, documents all architectural data and considers issues of conservation. Fourteen watermills were identified in the rural area. Five of these, with original features and insights into production technology, were planned. One functions with a dink mechanism and uses a vertical water wheel to process paddy, while the others are flour mills and use horizontal water wheels. Unfortunately, most have been abandoned and have now fallen to ruins. In the town proper, two mills continue to use traditional production techniques. One is the flour mill, and the other goes by the name "Şamlılar Paddy Factory." The project assessed the preservational and technological aspects of the structures, documented them and addressed issues of conservation

Keywords

Boyabat, paddy/rice, paddy factory, flour mill, dink, water wheel, traditional production building, industrial archaeology.

References

• Maşalı, D., 2006. Boyabat'ın Geleneksel Mimarisinde Endüstri Yapıları: Değirmenler ve Şamlılar Çeltik Fabrikası. YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (Yayımlanmamış Yük¬ sek Lisans Tezi).