CUMHURİYET DÖNEMİ’NİN ÖNCÜ KADIN MİMARI LEMAN TOMSU VE ÇALIŞTIĞI GELENEKSEL BURSA EVLERİNİN İZİNİ SÜRMEK

Year 2024, Issue: 30, 191 - 214, 27.12.2024

Merve Arslan Çinko

https://doi.org/10.22520/tubaked.1506313

Abstract

Bu makale, Cumhuriyet’in yetiştirdiği ilk iki kadın mimardan biri olan Leman Tomsu’nun geleneksel Bursa evlerine yönelik yapmış olduğu çalışmaya odaklanmaktadır. Leman Tomsu, 1918-1929 yıllarında Erenköy Kız Lisesi’nde eğitim görmüş, daha sonra Güzel Sanatlar Akademisi’nde mimarlık eğitimine başlamıştır. 1934 yılında mimarlık eğitimini tamamlayan Leman Tomsu, Münevver Belen ile Türkiye’nin ilk diploma sahibi kadın mimarlarından birisi olmuştur. Tomsu, belediyedeki çalışma yıllarından sonra akademiye yönelerek bu alanda da öncü olmuştur. Akademik alanda ürettiği ilk çalışma ise “Bursa Evleri” başlıklı doçentlik tez çalışmasıdır. 1941 yılında tamamlamış olduğu bu çalışma, Tomsu’nun da ifadesiyle yerel mimarinin tespitinin yapılması ve milli bir mimari inşa edilmesine katkı sunmak amacını taşımaktadır. Tomsu, bu çalışmasında geleneksel Bursa evlerini detaylı olarak incelemiş, kent ölçeğinden yapı elemanı ölçeğine kadar inerek tespitlerde bulunmuştur. Önemli bir belgeleme çalışması olarak nitelendirilebilecek bu çalışma, 1940’ların Bursa’sının geleneksel konut dokusuna dair bir bellek sunmaktadır. Bu makalede, Leman Tomsu’nun yaptığı çalışmaların niteliğini değerlendirmenin yanı sıra 1940’ların başında çalıştığı Bursa evlerinin günümüzdeki durumuna dair tespitlerin yapılması amaçlanmıştır. Bu kapsamda ayrıntılı çalışmış olduğu 19 evin yeri saptanmış, günümüzde mevcut olup olmadıkları belirlenmiştir. Bunun için alan çalışmaları yapılmış, arşiv araştırmaları yürütülmüş, sözlü görüşmeler gerçekleştirilmiş ve çok sayıda yazılı kaynak incelenmiştir. Bunların sonucunda, bu yapılardan dördünün günümüze ulaştığı, diğerlerinin ise zaman içerisinde yıkıldığı tespit edilmiştir. Bu yapıların geçirdiği değişimler ve yıkım sebepleriv ortaya koyulmaya çalışılmış, mimarlık tarihi ve koruma bağlamında değerlendirmeler yapılmıştır. Tomsu’nun bu çalışması dönemi için yeni bir mimari pratiğin oluşmasını hedeflerken günümüzde Bursa’nın geleneksel mimarisine ve korunabilme durumuna dair bilgi sunmaktadır. Bu açıdan ele alındığında hem kendi dönemi için hem de günümüz için önemli bir çalışma olduğunu belirtmek gerekir. Leman Tomsu’nun hem uygulama hem de akademik sahada yaptığı çalışmalar, onu Cumhuriyet’in yetiştirdiği öncü kadın bir mimar yapmakta ve çalışmalarını incelenmeye değer kılmaktadır.

Keywords

Leman Tomsu, Cumhuriyet Dönemi;, Bursa, geleneksel mimari, ev

TRACING LEMAN TOMSU, THE PIONEERING FEMALE ARCHITECT OF THE REPUBLICAN PERIOD, AND THE TRADITIONAL BURSA HOUSES WHICH SHE STUDIED

Abstract

This article focuses on the study of Leman Tomsu, one of the first two female architects of the Republic, on traditional Bursa houses. Leman Tomsu was educated at Erenköy Girls’ High School between 1918 and 1929. Afterwards, she started architectural education at the Academy of Fine Arts. Leman Tomsu completed architectural education in 1934 and became one of the first female architects with a diploma in v with Münevver Belen. After working in the municipality, Leman Tomsu turned to academia and became a pioneer in this field. The first work she produced in the academic field was her associate professor thesis titled “Bursa Houses”. This study was completed in 1941. She aimed to identify vernacular architecture and contribute to the adoption of national architecture. In this study, Leman Tomsu examined traditional Bursa houses in detail and made determinations from the city scale to the building element of buildingv. This work, which can be described as a significant documentation work, offers a memory of the traditional housing texture of Bursa in the 1940s. This article aims to evaluate the quality of Leman Tomsu’s work and also make determinations about the current situation of the Bursa houses where she worked in the early 1940s. In this context, the locations of 19 houses where she worked in detail were identified, and whether they existed today was determined. For this purpose, field and archive studies were carried out, oral interviews were conducted, and many written sources were examined. As a result, it was determined that four of these buildings survived to the present day, while the others were destroyed over time. The changes in these buildings and the reasons for their destruction were revealed, and evaluations were made in the context of architectural history and conservation. While this work by Leman Tomsu aims to create a new architectural practice for that period, it provides information about the traditional architecture of Bursa and its preservation status today. Viewed from this aspect, it should be noted that it is a significant work both for that period and today. Leman Tomsu’s work in both practice and academic fields makes her a pioneering female architect of the Republic and makes her work worth examining.

Keywords

Leman Tomsu, the Republic Period, Bursa, traditional architecture, House

References

• Aksoy, F. (2011). 17. ve 18. Yüzyıl Bursa Evleri Yapı Çözümlemesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Çağdaş Mimarlık Arşiv Merkezi (Le Centre d’archives d’architecture contemporaine). Henri Prost Fonu: 1938-1944, 343 AA 60/11. (https://archiwebture.citedelarchitecture.fr/)
• Çakıcı, Ş. (2015). An Assessment on Conservation Activities in Bursa, Focusing on Conservation Council Decisions 1955-2012 [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Çelik, Z. (2023). Leman Cevat Tomsu “Bursa Evleri”. M. Sabancıoğlu (Ed.), Sahada: Cumhuriyetin Harcında Bilim ve Kadınlar (s. 40-51) içinde. Bilim Akademisi Yayınları.
• Eldem, S. H. (1984). Türk Evi Osmanlı Dönemi (I. cilt). Taç Vakfı Yayınları.
• Eldem, S. H. (1984). Türk Evi Osmanlı Dönemi (II. cilt). Taç Vakfı Yayınları.
• Kaplanoğlu, R. ve A. Elbas (2008). Bizim Mahalle Bursa Muradiye Semti. Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Polat, S. (2011). Kamusal Dış Mekanlarda Mimari Kimliği Değerlendirmek için Bir Yöntem Önerisi: Bursa-Cumhuriyet Alanı Örneği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Salt Araştırma Arşivi, Bursa’da Osmanlı Evi Müzesi, 23.12.1946, TASUH3706. (https://archives.saltresearch.org/)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (BKVKBK) Arşivi.
• T.C. Millî Savunma Bakanlığı, Harita Genel Müdürlüğü (HGM) Arşivi.
• Tayla, H. (2007). Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları (I. Cilt). Taç Vakfı Yayınları.
• Tomsu, L. (1950). Bursa Evleri. İstanbul Matbaacılık.
• Türkün Dostoğlu N. (Ed.) (2011). Bursa Kültür Varlıkları Envanteri: Anıt Eserler. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Türkün Dostoğlu, N. ve Ö. Erdoğdu Erkarslan (2013). Leman Cevat Tomsu: Türk Mimarlığında Bir Öncü 1913-1988. TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.