Saraybosna ve Anadolu’daki Bazı Türkülerin Benzerlikleri Üzerine

Year 2010, Number: 28, 79 - 116, 01.02.2010

Yrd. Doç. Dr. Salahaddin Bekki

Abstract

Keywords

-

SARAYBOSNA VE ANADOLU’DAKİ BAZI TÜRKÜLERİN BENZERLİKLERİ ÜZERİNE

Abstract

Fuad Köprülü’nün, “Türklere mahsus bir besteyle söylenen halk şarkıları (1976: 246)”, olarak tanımladığı türküler, sözlü kültür ürünleri içerisinde yaygınlık derecesi bakımından birinci sırada yer alırlar. Halk türküsü ve ona koşulan ezgi, ilk ortaya çıktığında mutlaka bir ferdin damgasını taşır. Türkü, bu ilk yakıcıdan sonra, dilden dile, telden tele aktarılarak yayılmaya başlar. Bu yayılma aşamasında, türkünün hem güftesinde hem de ezgisinde (beste) irili ufaklı değişmeler meydana gelebilir. Türkülerin yayılmasında, askerlik, gurbete çıkma, göç, hapishaneye düşme, ticari ilişkiler ve âşıklık geleneği gibi birçok etken sıralanabilir. Saraybosna’daki yazmalarda tespit edilen türkülerin oraya taşınmalarında yukarıda sayılanların yanında fetihlerin de önemli bir etken olduğu söylenebilir. Fetihlere bağlı olarak Balkanlara ve hususen Saraybosna’ya göç ettirilen Evlad-ı Fatihan’ın yerleştikleri bölgeleri yurt tutup benimsemeleri ve belli bir zaman diliminde de boşaltmak zorunda kalmalarının ıstırabı birçok türküde yankısını bulmuştur. Çalışmamızda, Hamdi Hasan’ın “Saray-Bosna Kütüphanelerindeki Türkçe Yazmalarda Türküler”, adlı kitabında yer alan türkülerin, Türkiye’de bilinen/söylenen türkülerle olan benzerliği üzerinde durulmuş; tespit edilen metinler üzerindeki değişim -ağırlıklı olarak TRT Türk Halk Müziği Repertuarı dikkate alınarak- gösterilmeye çalışılmıştır

Keywords

Türkü, Türk halk müziği, Hamdi Hasan, Gazi Hüsrev Bey, Evlerinin önü

References

• ALBAYRAK, Nurettin (2004), Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, L&M Yayınları, İstanbul.
• ATALAY, Besim (1986), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini: “Endeks”, C. IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATİLLA, Osman (1976), “Saz Şiirlerinin Türkü’ye Dönüşmesi”, Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, Konya Turizm Derneği Yayınları, Ankara, s. 206-214.
• AYTAÇ, Pakize (2003), “Türküler”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı/Türk Dünya- sı Edebiyat Tarihi, C. III, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 332-451.
• BEKKİ, Salahaddin (2004), Baş Yastıkta Göz Yolda/Sivas Türküleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• BORATAV, Pertev Naili (1982/1), “Halk Türkülerine Dair”, Folklor ve Edebi- yat II, Adam Yayınları, İstanbul, s. 337-339.
• BORATAV, Pertev Naili (1982/2) “Türk Halk Türkülerinde ‘Şiirlik Motif’ler”, Folklor ve Edebiyat II, Adam Yayınları, İstanbul, s. 364-377.
• CASTELLAN, Georges (1995), Balkanların Tarihi, (çev. Ayşegül Yaraman- Başbuğu), Milliyet Yayınları, İstanbul.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (1988), “Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Boşnak Âşık (Gusları) Tarzı Şiir Geleneği Arasında Ortaklıklar Üzerine Tespitler”, Milli Folklor, S. 39, s. 8-24.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2010), “Türkü Olgusu Bağlamında ‘Türkü’ ve ‘Şarkı’ Terimlerinin Etimolojisini Yeniden Tanımlama Denemesi”, Türk Yurdu (Türkü Dosyası), S. 269, s. 46-49.
• DİZDAROĞLU, Hikmet (1969), Halk Şiirinde Türler, Türk Dil Kurumu Yayın- ları, Ankara.
• ELÇİN, Şükrü (1998), Gevherî Divânı / İnceleme-Metin-Dizin-Bibliyografya, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• ELÇİN, Şükrü (1999), Âşık Ömer, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1969), Pir Sultan Abdal Hayatı Sanatı Eserleri, Varlık Yayınevi, İstanbul.
• GÜVEN, Merdan (2009), Türküler Dile Geldi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• HASAN, Hamdi (1987), Saray-Bosna Kütüphanelerindeki Türkçe Yazmalarda Türküler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• HASAN, Hamdi (2008), Makedonya Türklerince Söylenen Türküler, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• İSEN, Mustafa (1997/1), “Balkanlarda Türk Edebiyatı”, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Ya- yınları, Ankara, s. 512-537.
• İSEN, Mustafa (1997/2), “Yugoslavya’da Türk Dili ve Sorunları”, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 538-546.
• KARATAŞ, Turan (2004), Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, (hzl. Ahmet Bican Ercilasun vd.), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• KAYA, Doğan (2004), Yaşnameler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KAYA, Doğan (2009), Sivas Halk Şairleri, C. IV (L-R), Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Sivas.
• KÖPRÜLÜ, [M.] Fuad (1976), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, (hzl. Orhan F. Köprülü), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, [M.] Fuad (1988), Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Ku- rumu Yayınları, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, [M.] Fuad (1989), “XVII. Asır Sazşâirlerinden Kayıkçı Kul Musta- fa”, Edebiyat Araştırmaları 2, (hzl. Orhan F. Köprülü), Ötüken Neşriyat, İstanbul, s. 229-326.
• KURTULUŞ, Rıza- PALA, İskender (2006), “Mülemma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 539.
• MACİT, Muhsin (2004), “Mülemma”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. IV, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 451.
• MEMİŞOĞLU, Fikret (1992), Harput Âhengi, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Ankara.
• ÖNDER, Mehmet (1992), Aldı Sözü Anadolu, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• ÖZBEK, Mehmet [A.] (1975), Folklor ve Türkülerimiz, Ötüken Yayınevi, İstan- bul.
• ÖZBEK, Mehmet [A.] (2009), Türkülerin Dili, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• ÖZMEN, İsmail, (1994), Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi, C. V (20. Yüzyıl), Saypa Yayınları, Ankara.
• ÖZTELLİ, Cahit (1972), Evlerinin Önü…/ Bütün Halk Türküleri, Hürriyet Ya- yınları, İstanbul.
• ÖZTELLİ, Cahit (1985), Bektaşî Gülleri/Bektaşî-Alevî Şiirleri Antolojisi, Özgür Yayın Dağıtım, İstanbul.
• ÖZTUNA, Yılmaz (2000), Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• ÖZTÜRK, Ali Osman (1995/1), “Önsöz Yerine Türkülerimiz Milli Değerlerimiz mi, Sevdalarımız mı?”, Türkü Yazıları, Milli Folklor Yayınları, Ankara, s. 9-15.
• ÖZTÜRK, Ali Osman (1995/2), “Dil Yönüyle Türk ve Alman Halk Türküleri Üzerine Bir Araştırma”, Türkü Yazıları, Millî Folklor Yayınları, Ankara, s. 85-99.
• ÖZTÜRK, Ali Osman (1995/3), “Bir Eleştiri”, Türkü Yazıları, Milli Folklor Yayınları, Ankara, s. 167-169.
• ÖZTÜRK, Ali Osman (2001), Alamanya Türküleri/Türk Göçmen Edebiyatının Sözlü-Öncü Kolu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -2-, TRT Müzik Dairesi Yayınları, Ankara, 2000.
• SAKAOĞLU, Saim (2004), Karaca Oğlan, Akçağ Yayınları, Ankara.
• VAKTİDOLU, Adil-ATALAY, Ali (1998), Âşık Dertli Baba, Can Yayınları, İstanbul.
• YILDIRIM, Dursun (1998), “Orta Asya Bozkırlarından Urumuneli’ne/Türk Sözlü Şiir Sanatının Yayılması Üzerine”, Türk Bitiği Araştırma / İncele- me Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 180-195.
• YILDIRIM, Dursun (2003), “Balkan Üçlemesi ve Tarih”, Türkbilig, S. 6, s. 144- 160.
• http://www.turkudostlari.net/soz. asp?turku=9654 (10/10/2010)