TÜRKÇEDE ÇOKLUK BİRİNCİ EMİR ÇEKİMİNİN ÜÇÜNCÜ BİÇİMİ ve KERKÜK TÜRKÇESİ

Year 2016, Sayı: 39, 155 - 165, 15.06.2016

Mahmut Sarıkaya

Abstract

Türkçede çokluk birinci kişi emir çekimi, başlangıçtan beri –alın/-elin> -alım/-elim ekiyle yapılmaktadır. Bu ekle yapılan çekim, Tür-kiye Türkçesi yazı diline -alım/-elim biçiminde ulaşmıştır. Orta ve Doğu Anadolu ağızlarında genellikle –ak/-ek ekiyle yapılan çokluk birinci kişi emir çekimi, Azerbaycan ve Kerkük bölgelerinde de görülür. Kerkük ve Azerbaycan Türkçesi yazı dillerinde, bu çekimin, -ağın/-eyin ve -ağım/-eyim olarak üçüncü bir biçimi vardır. Bu çekimin ayrıca, Yakut Türkçe-siyle ortaklığı olup Hatay ve Sivas yöresi gibi Anadolu ağızlarında hâlâ yaşayan izleri bulunmaktadır. Bu çalışmayla Türkçedeki çokluk birinci kişi emir çekiminin bu “üçüncü biçimi” örnekleri ve kaynaklarıyla ortaya ko-nularak, yorumlanmaya çalışıldı.

Keywords

Türkçede çokluk birinci kişi, Türkçede emir çekimi, Kerkük Türkmen Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Yakutça

References

• BANG, W; G. R. Rahmeti (1970), Oğuz Kağan Destanı, Devlet Kitapları, 1000 Temel Eser, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
• BAYATLI, Hidayet Kemal (1996), Irak Türkmen Türkçesi, TDK yay., Ankara.
• BEHBUTOV, Safi (2003), Azerbaycan Dialektoloji Lüğeti II. Cild, M-Z, TDK yay. Ankara. BULUÇ, Sâdettin (1968), “Kerkük Hoyrat ve Mânilerinde Başlıca Ağız Özellikleri”, XI. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bil- diriler 1966, TDK Yay., Ankara. s. 113.
• BURAN, Ahmet; ALKAYA Ercan (2001), Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ Yay., Ankara
• CELİLOV, Ağasıoğlu Feridun (1988), Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası, “Maarif” Neşriyyatı, Bakı.
• ERCİLASUN, A. Bican (1983), Kars İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Yay., Ankara.
• _____(1999), “Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkripsiyon İşaretleri”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, TDK Yay, Anakara, s. 41-61
• _____(2014), “Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine”, Makaleler 1, Yayına Ha- zırlayan: Ekrem Arıkoğlu, 2. Baskı, Akçağ Yay., s. 364-370, Ankara.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yay, Anakara.
• HACİYEV, İsmayıl (1983), Yadda İalan Günlerim, Gençlik Neşriyatı, Bakı.
• HAMİLTON, James Russel (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (çev. Vedat Kö- ken), TDK yay., Ankara.
• KİRİŞÇİOĞLU, M. Fatih (1999), Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, TDK yay., An- kara.
• NAKİP, Mahir (1991), Kerkük Türk Halk Musikisinin Tasnif ve Tahlili, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• OLCAY, Selâhaddin, A. Bican Ercilasun, Ensar Aslan (1976), Arpaçay Köyle- rinden Derlemeler, TDK yay, Anakara.
• SAĞIR, Mukim (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), TDK Yay. Ankara.
• SARIKAYA, Mahmut (1998), Güney Azerbaycan Türkçesi, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• SEHEND, Bulud Karaçorlu (Tarihsiz), Sazımın Sözü 1. ve 2. c., İntişarat-ı Şems, Tebriz.
• SERTKAYA, Osman F. (1996), “bolsunŞıl tėp tėdiler”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1988 – 26 Eylül 1988 / 3 Ekim 1988, TDK Yay., Ankara, s. 136- 142.
• ŞEHRİYÂR, Mehemmed Hüseyn (1373), Dîvān-ı Şehriyâr (Türkî), Prof. Dr. He- mid Mehmedzâde’nin Mukaddime, Redakte ve İzahları ile, 8. bas. İntişarāt- ı Zerîn ve İntişarāt-ı Nigâh, Tėhran.
• TERZİBAŞI, Atâ (1975), Kerkük Hoyratları ve Manileri, Ötüken Yay., İstanbul
• TÜRKMENOĞLU, Şemsettin (1997), “Kerkük’te Mahalleler” (Şiir), Kerkük Güldestesi, (Haz. Suphi SAATÇİ), Ötüken Yay, İstanbul, s. 249-252. http://www.gunaz.tv /06.10.2007.