TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA KULLANILAN BERENARI ~ BEREŊARI KELİMESİNİN ETİMOLOJİSİ VE KARŞILADIĞI ANLAMLAR

Year 2022, Issue: 51, 119 - 136, 13.06.2022

Fatih Numan Küçükballı

Abstract

Bu çalışmada, orta ve batı Anadolu ağızlarında kullanılan berenarı ~ bereŋarı kelimesi etimolojisi ve karşıladığı anlamlar açısından incelenmiştir. Derleme Sözlüğü’nde yirmi civarında değişkesi bulunan kelimenin, derleme yeri olarak Afyon, Uşak, Kütahya, Manisa, Bilecik, Bursa, Burdur, Aydın, Eskişehir, Konya, Ankara, İzmir, Niğde, Çanakkale, Muğla illeri gösterilmiştir. Derleme Sözlüğü’nde berenarı ile ilgili hiç örnek cümle yoktur. Bu durum kelimenin anlamını bütünüyle tespit etmeyi zorlaştırmaktadır. Bu sebeple, Anadolu ağızlarından derlenen mevcut metin yayınları taranmıştır. Böylece kelimenin, bağlamsal anlamları ortaya konmuştur.
Kelime, Derleme Sözlüğü’nde şöyle böyle, orta derecede, az çok, oldukça, biraz, üstünkörü anlamlarıyla kayıtlıdır. Taranan metinlerde tespit edilen anlamları şu şekildedir: az çok, biraz, şöyle böyle, eskiye göre biraz daha iyi, iyi kötü, idare edecek kadar, orta hâlli, ne az ne çok, ne iyi ne kötü, kötü duruma göre biraz daha iyi, bir nebze daha iyi, sıradan.
Berenarı’nın köken olarak iki karşıt anlamlı kelimeden oluşan bir ikilemeden (beri aŋarı) geliştiği düşünülmektedir. Anlam açısından temsil ettiği ikileme türünün özelliklerini yansıtmaktadır. Karşıt anlamlı kelimeler, ikileme oluşturduğu zaman iki karşıt kavram arasındaki sınırları belirtir. Bu sınırlar bazen iki kavram arasındaki her şeyi kapsar bazen de iki kavram ortasındaki bir yeri işaret eder. Berenarı ikilemesinin tespit edilen anlamlarına bakıldığı zaman ağırlıklı olarak ortalama anlamı ön plana çıkmaktadır.

Keywords

Anadolu ağızları, berenarı, zıt anlamlı ikileme.

References

• Ağakay, Mehmet Ali . “Türkçede Kelime Koşmaları.” TDAY Belleten, no. 2, 1954, ss. 97-104.
• Can, Meltem. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. 2010. Uludağ Ü, Yüksek lisans tezi.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Pres, 1972.
• Demir, İmdat. Sarıgöl ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). 2012. Erciyes Ü, Doktora tezi.
• Doğru, Fatih. Eskişehir İli Manav Ağızları. 2017. Eskişehir Osmangazi Ü, Yüksek lisans tezi.
• Duran, Kübra. Konya’nın Hadim İlçesi Ağzı. 2019. Selçuk Ü, Yüksek lisans tezi.
• Erdal, Marcel. “Oğuz Türkçesinde ve Batı İranî Dillerde Öndamaksıl Ekleşme Sorunu.” Çeviren Musa Salan, Dil Araştırmaları Dergisi, no. 13, 2013. ss. 259-272.
• Hatiboğlu, Vecihe. Türk Dilinde İkileme. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1981.
• İlker, Ayşe. “Manisa Ağzındaki ‘belenarı’ Kelimesi Üzerine.”, Manisa Şehri Bilgi Şöleni Bildiriler, Emek Matbaacılık ve Yayıncılık, 2005, ss. 343-346.
• İlker, Ayşe. Manisa İli Ağızları. Türk Dil Kurumu, 2018.
• Kaya, Melih Kula Köyleri Ağzı. 2020. Manisa Celal Bayar Ü, Yüksek lisans tezi.
• Kayılan, Fatma. Çal ve Yöresi Ağızları. 2018. Muğla Sıtkı Koçman Ü, Yüksek lisans tezi.
• Manav, Aslı. Denizli’nin Güney İlçesi (Fonetik-Morfoloji). 2006. Pamukkale Ü, Yüksek lisans tezi.
• Pehlivan, Gülcihan. İzmir İli Bayındır İlçesi Ağzı. (2019). Manisa Celal Bayar Ü, Doktora tezi.
• Solmaz, Erhan. Bolvadin, Çay ve Çobanlar Ağzı. (2007). Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisan tezi.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. Hazırlayan Hidayet Duyar ve Mevlüt Gülmez, Palet Yayınları, 2020.
• Şen, Serkan. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. 2003. Ondokuz Mayıs Ü, Yüksek lisans tezi.
• Şenyiğit, Yavuz. Sultandağı Ağzı. 2006. Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisans tezi.
• Tietze, Andreas Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. TÜBA Yayınları, c. I, 2016.
• Türk Dil Kurumu Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 1. cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Türk Dili Tetkik Cemiyeti. Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi. 1-2 cilt, Devlet Matbaası , 1934.
• Yapıcı, Ali İhsan Aydın ve Yöresi Ağızları. 2013. Muğla Sıtkı Koçman Ü, Doktora tezi.
• Zeybek, Harun. Sinanpaşa Ağzı. 2007. Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisans tezi.