DERIVED NAMES FROM COLOR TERMS AND THEIR AREAS OF USAGE IN CONTEMPORARY TURKIC DIALECTS

Yıl 2024, , 317 - 336, 31.10.2024

Tuğba Gökbayır , Mehmetcan Gökbayır

https://doi.org/10.59182/tudad.1515782

Öz

Color names have great diversity in Contemporary Turkish dialects. The abundance of color names is related to the reinforcement of derivational suffixes. The addition of derivational suffixes to noun and verb stems and enables the derivation of new words. A new or reinforced color name emerges by adding suffixes to color names. For this reason, there is an increase in color names and different functions of colors emerge. These different functions of colors contribute to the processing and development of the language. The vocabulary of each language is a phenomenon that has developed and maintained its vitality throughout the historical process. Color names are also an important cultural part of this treasure. In this study, color names seen in all Contemporary Turkish dialects were identified from various sources. The suffixes that make nouns from nouns in the Northwest (with some dialects), Southeast, Southwest, Southwest, Northeast group and distant dialects of the Turkish language were identified and the words that derived new colour names were discussed. It is shown with which suffixes these words were derived and their meanings are given in quotation marks.

Anahtar Kelimeler

Colors, color names, Contemporary Turkish dialects., Derivational Suffixes., suffixes that make nouns from nouns.

ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNDE RENK ADLARINDAN TÜRETİLEN İSİMLER VE KULLANIM ALANLARI

Öz

Renk adları, Çağdaş Türk lehçelerinde büyük bir çeşitliliğe sahiptir. Renk adlarının fazla olması yapım eklerinin pekiştirilmesiyle ilişkilidir. Yapım ekleri isim ve fiil gövdelerine gelerek yeni kelimelerin türetilmesini sağlar. Renk adlarına da isimden isim yapan eklerin getirilmesiyle yeni veya pekiştirilmiş bir renk adı ortaya çıkar. Bu sebeple, renk adlarında artış görülür ve renklerin farklı işlevleri ortaya çıkar. Renklerin sahip olduğu bu farklı işlevler, dilin işlenişine ve gelişimine katkı sağlar. Her dilin sahip olduğu sözcük hazinesi, tarihi süreçte gelişen ve canlılığını sürdüren bir olgudur. Renk adları da bu hazinenin önemli kültürel bir parçasıdır. Bu çalışmada, Çağdaş Türk lehçelerinin tamamında görülen renk adları çeşitli kaynaklardan tespit edilmiştir. Sırasıyla Kuzeybatı (bazı ağızlarıyla birlikte), Güneydoğu, Güneybatı, Kuzeydoğu grubu ve Türk dilinin uzak lehçeleri olan Çuvaş, Saha/Yakut Türkçelerindeki isimden isim yapan ekler tespit edilip yeni renk adları türetmiş olan kelimeler ele alınmıştır. Türetilmiş olan bu kelimelerin hangi ekle yeniden türetildiği gösterilmiş ve anlamları tırnak içinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Renkler, renk adları, Çağdaş Türk lehçeleri., Yapım Ekleri.

Kaynakça

• Alkaya, E. (2008). Eski Türkçe - Eski Türkçe -qıña ekinin Türk lehçelerinde ve qıña ekinin Türk lehçelerinde ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki kullanımı üzerine. Turkish Studies, Volume 3/4 Summer, 43-72.
• Alkaya, E. (2021). Sibirya Tatar Türkçesi. Kesit Yayınları.
• Alkaya, E., Kirillova, Z. (2018). Kreşin Tatar Türkçesi (dil, tarih, kültür). Kesit Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe sözlük. Akçağ Yayınları.
• Arıkoğlu, E. Tosun, İ. (2024). Tuvaca-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Babatürk, L. (2023). Rusça ve Türkçe Deyimlerde Renk Adları. Dil araştırmaları, 32, 203-217.
• Baskakov, N. A. İnqijeqova -Grekul, A. İ. (1953). Xakaskiy Yazık (Fonetiçeşkaya Struktura, Slovarnıy Sostav İ Grammatiçeskiy Stroy). SSCB Kültür Bakanlığı Soyuzpoligrafprom Glavizdat’ın 16. matbaası.
• Biray, H. (1999). Batı grubu Türk yazı dillerinde isim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Biray, N., Ayan, E., Kurmangaliyeva Ercilasun, G. (2015). Çağdaş Kazak Türkçesi (ses-şekil-cümle bilgisi, metinler). Bilge Kültür Sanat.
• Buran, A. Alkaya, E. (2018). Çağdaş Türk yazı dilleri 2 Güneydoğu/Karluk grubu. Akçağ Yayınları.
• Buran, A. Alkaya, E. (2019). Çağdaş Türk yazı dilleri 3 Kuzeybatı/Kıpçak grubu. Akçağ Yayınları.
• Buran, A. Alkaya, E. Özeren, M. (2019). Çağdaş Türk yazı dilleri 4 Kuzeydoğu grubu. Akçağ Yayınları.
• Buran, A. Alkaya, E. Yalçın, S. K. (2017). Çağdaş Türk yazı dilleri 1 Güneybatı/Oğuz grubu. Akçağ Yayınları.
• Choi, H-W. (2019). Türkçe, Moğolca ve Mançu-tunguzcanın karşılaştırmalı ses ve biçim bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çürük, Y. (2017). Türk dilinde renk adları ve renk adlarına gelen ekler, Renk kitabı (ed.: Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi, 201-230.
• Doğan, L. (2019). Türkmen Türkçesinde renk adları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 1, S. 1, 125-144.
• Doğan, L. (2020). Uygur Türkçesi grameri. Paradigma Akademi.
• Eker, S. (2021). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (2021). Türk dil bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• Ergönenç, D. (2009). Nogay Türkçesi grameri ses ve şekil bilgisi. Grafiker Yayınları.
• Ergönenç, D. (2019). Nogay Türkçesi grameri ses ve şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ersoy, F. (2021). Çuvaş Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabain, A. V. (çev.: Mehmet Akalın) (2007). Eski Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ganiyev, Fuat A. (aktaran: Murat Özşahin) (2013). Bugünkü Tatar Türkçesi söz yapımı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gültekin, M., Koraş, H., Kurbanova, M. (2019). Özbek Türkçesi grameri (gramer-metin-sözlük). Kesit Yayınları.
• Güner Dilek, F. (2022). Altay Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gürsoy Naskali, E. Butanayev, V. İsina, A. Şahin, L. Koç, A. (2007). Hakasça-Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Johanson, L. (Çev.: Nurettin Demir) (2022). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kara, M. (2000). Türkmence (giriş-gramer-metinler-sözlük). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2010). Çağdaş Moğolcanın grameri -ses ve şekil bilgisi-. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2020). Kırgız Türkçesi grameri (ses ve şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kirişçioğlu, F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kirişçioğlu, M. F. Ersoy, F. Gökdağ, B. A.Doğan, T. (2018). Türk dilinin uzak lehçeleri Çuvaş Türkçesi, Saha/Yakut Türkçesi, halaç türkçesi (editör: Ahmet Buran). Akçağ Yayınları.
• Koç, K. Bayniyazov, A. Başkapan, V. (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koç, K., Doğan, O. (2004). Kazak Türkçesi grameri. Gazi Kitabevi.
• Kononov, A. N. (2015). Türk lehçelerinde renk adlarının semantiği (Çev.: Reshide Adzhumerova ve Emine Atmaca), Gazi Türkiyat, Güz 2015(17), 185-204.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2019). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2022). Türk kültür tarihine giriş VI. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öner, M. (2013). Bugünkü Kıpçak Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öner, M. (2015). Kazan-tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, N. (2019). Gagavuz Türkçesi grameri (giriş-ses bilgisi-şekil bilgisi-cümle bilgisi-söz varlığı-metin örnekleri). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, R. (2020). Yeni uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sirvydė, R. (2007). Metonymy – a sister or a stepdaughter? A case study of the colour of anger. Respectus philologicus, Vol. 11(16), 145–153.
• Soriano C., Valenzuela, J. (2009). Emotion and colour across languages: implicit associations in Spanish colour terms. Social Science Information, Vol. 48(3), 421–445.
• Subaşı, D. A. (2012). Renkler ulamı üzerine Türkçe ve Arapça Sözlük tabanına yönelik gözlemler. Turkish Studies, Vol. 7(2) Spring, 963-977.
• Şçerbak, A. M. (1977). Oçerki Po Sravnitel’noy Morfologii Tyurkskix Yazıkov (İmya). Nauka İzdatel’stvo. Tekin, T. (2020). Orhon yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tenişev, E. R. (1988). Sravnitel’no-İstoriçeşkaya grammatika tyurkskix yazıkov morfologiya. Akademiya Nauk SSSR.
• Turner, R. L. (1966). A comparative dictionary of the Indo-Aryan languages: Oxford University Press. Türk Dil Kurumu. (2023). Türkçe sözlük. K-Z (12. Baskı, s. 2774).
• Uygur, C. V. (2001). Karakalpak Türkçesi grameri (fonetik, morfoloji, sentaks). Bilal Ofset Matbaa.
• Uyğur, C. V. (2018). Karakalpak Türkçesi grameri (fonetik, morfoloji, sentaks). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazıcı Ersoy, H. (2022). Başkurt Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları. Yıldırım, H. (2012). Özbek Türkçesi grameri. Gazi Kitabevi. Yıldırım, H. (2020). Türkmen Türkçesi grameri (ses ve şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları. Yudahin, K. K. (çev.Abdullah Taymas) (2011). Kırgız sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. Yüksel, Z. (2005). Kırım Tatar Türkçesi grameri. Semih Eğitim Kültür Yayınları.