NİMŞEHİT ŞİİRLERİNDEKİ BİRLEŞİK FİİL VE DEYİMLER

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 3, 13 - 26, 28.07.2020

Nuermaimaiti Buajıer

Öz

The real name of the Uyghur poet, who has the nickname of Nimşehit, was Armiye Ali Sayrami, and was born in 1906 in Sayram village of Bay district of Aksu province within the borders of East Turkestan. The poet began to use his nickname Nimşehit after he was severely wounded when he participated in the national uprising against the Chinese administration in Kashgar. In addition to the works of Uyghur classical literature, the poet also read the works of poets such as Nevai, Sekkaki, Lütfi, Zelili and Abdürrahim Nizami. In our study, the compound verbs in the four poems in the Nimşehit's book were identified. The compound verbs are evaluated under two titles. Turkish Language Institution Dictionaries have been used to give meaning of the compound verbs in poems. If the compound verbs in the poems are not included in the TDK Dictionaries, we tried quaternary. ıt was tried to give meaning by considering meaning unity of verses ın poem.The compound verbs consisting of name + auxiliary action in our study are as follows: Eş bol-, taş kurşan-, (nefsinin) peşine düş-, ten eyle-, mumkin ol-, qaşliriñ méhrab qil-, tayaq sal-, derdi tart-, yiraq qal-, bidar bol-, zar bol-, bimar bol- ve anlamca kaynaşmış deyimleşmış birleşik fiiller: béşiñġa çüşse-, meydanġa çiq-, meydanġa çiqqan-, özünni pargirat-, yüz örü-, gurban bol-, közge körünme-, ayak bas-, secde qil-, xar bol-, qara bextim aq bol-, düşminiñniñ béşini taşqa qoş-.

Anahtar Kelimeler

compound verbs, Nimşehi, idioms, Uyghur Turkish

Kaynakça

• Bacanlı Eyüp(2013).Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fiillerle İlgili Teorik Sorunlar. Sorunlar Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Bacanlı, Eyüp. (2013). Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fiillerle İlgili Teorik Sorunlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 24 Volume: 6 Issue: 24. Banguoğlu, Tahsin,(1974) Türkçenin Grameri. İstanbul. Baydar, Turgut (2013). "İsim + Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine”, Erzurum: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.49, s.55-66 Demirez, Güneri Aysun .(2013).Yeni Uygur Türkçesinde Tabanlaşmış Birleşik Fiiller, Duymaz, Recep.(2005) Atalar Sözü, İstanbul: Gök kubbe yayınları. s. 33-34 Eraslan, Kemal.(2012).Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları Ercilasun, Ahmet Bican.(1984),Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara:Gazi Üniv. Yay. Ercilasun, Ahmet Bican.(2014),Kutadgu Bilig Grameri-Fiil Ankara: Akçağ Yayınları. Ergin, Muharrem(1993). Türk Dil Bilgisi,20.bs.İstanbul: Bayrak Yay. Ergin, Muharrem. (1989).Türk Dil Bilgisi. 18. bs. İstanbul: Bayrak Yay. Gazi Türkiyat, Güz 2013/13: 59-80. Gözütok, Ahmet (2009),Eski Anadolu Türkçesi’nden anlamca kaynaşmış (deyimleşmış) birleşik fiiller yüksek lisans tezi Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Güneş Sezi,(2009) Türk Dili Bilgisi, İzmir: Çağlayan A.Ş, İnayet, Alimcan. (2011).Nimşehit ve Edebî Faaliyetleri Üzerine,Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal Of Turkısh World Studies, XI/1 (Yaz 2011),s.85-98. Karahan, Leyla (1999), Türkçenin Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Kaşgarlı, Sultan Mahmut,(1998)Çağdaş Uygur Türklerinin Edebiyatı Çağdaş Uygur Türklerinin Edebiyatı, T. C. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kokmaz, Zeynep.(2011).Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay. Korkmaz, Zeynep (2004). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay. Öztürk, Rıdvan (1997)Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara: TDK Yay. Öztürk, Rıdvan (2010) Yeni Uygur Türkçesi Grameri, 2 Baskı, Ankara: TDK Yay. Sayrami, Nimşehit Ermiya Eli, Aldida, Şingcang Xelq Neşriyatı, Gulca, 1946 Şingcangdiki Milletlerniñ Edebiyatı Toğrisida, Ed. A. Rehmitulla Sultan, Urumçi, 2006. Tatlık, Erşidın (1998) Nimşehit Şiirleri Şingcang Xelq Neşriyatı, Urumçi. Uygur Edebiyatı Tarihi 4, Milletler Neşriyatı, Pekin, 2006.