5) ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ҰЛЫ ТҮРКІ ДАНЫШПАНДАРЫНЫҢ «ӘДІЛЕТТІ БИЛІК» ИДЕАЛОГИЯСЫНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ: ҚАЗІРГІ ҰЛТ САНАСЫ ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ

Year 2021, Volume: 4 Issue: 1, 71 - 84, 09.02.2021

Gulnara Naizabayeva

Abstract

Байырғы заманда ғұмыр кешкен ғұламалардың асыл мұралары, қалың жазба-ауыз құндылықтары адамзат өркениетіне қайталанбас, өлшеусіз мол дүние қалдырғандары мәлім. Бұл мұралар ұрпақтан ұрпаққа, рудан руға, тайпадан тайпаға, атадан балаға беріліп, ауыспалы уақыт көшінде теңіз сарқылып, тау үгітілсе де, қазынаға толы сандық ғасырлар жағалай ұрпақпен бірге жасасып, біте қайнасып аманат ретінде келеді. Тарихпен дәлелденген Ренессанс дәуіріндегі алғашқы ғалымдар, жазушылар мен философтар түркі ойшылдары екені хақ, өйткені бұл кезеңде антикалық дәстүрлер қайта жаңғырып, мәдениет пен ғылым саласында, көркем өнер, әдебиет әлемінде өрлеу, ауқымды өркендеу бастау алды. Ал, Европаға қайта өрлеу яғни, Ренессанс заманы бертінде ІХ-Х ғасырдан кейін ғана келді.
Қоғамдағы әлеуметтік, адамзат арасындағы баға жетпес құндылықтардың бірі – әлеуметтік әділеттілік. Әлеуметтік, саяси әділеттілік дегеніміз не? Әртүрлі әлеуметтік жіктердің, қоғамдық топтардың алатын орны мен әлеуметтік көрсеткіштері арасындағы және де құқықтары мен міндеттері, атқарған еңбегін бағалауы, қызметі секілді тағы да басқа жалпы таптық улкен қоғамдық ұжыммен байланысты қарым-қатынастың көрсеткіштігін айқындайтын ұғым. Сонау ертеден бері әділ билікті аңсап, армандап, өзі сүрген заманда халқының болашағы тебірентіп, келешек жарқын өмір үшін әділетті басқарудың түрлі теорияларын, идеологияларын, тұжырымдармалары мен нақты шешімдерін ұсынған түркі әлемінен шыққан біршама хас данышпандар болды. Бүгінгі заманауи технология, цифрлық ақылды (Smart) қалалардың көбеюі, кванттық-гендік инженерияның дамыған шағында, адам өмір сүру сапасының жақсаруымен қатар медальдың екінші жағы іспетті мәселелері бар. Айта кетсек, сана сезіммен ақыл естің дамуға қабілетсіздігі, ұлттық құндылықтар мен әр халықтың өзіне ғана тән ұлттық кодтың жойылып бара жатқаны, тәлім-тәрбие мен үкен-кішінің қоғамдағы ролі, ата-ана мен бала-шағаның қадірінің әлсізденуі кең етек жаюда, әрине бұл, жаппай барлығына бірдей көрпе жабу емес, алайда ақырын жүріп анық басып, келешекті көздейтін әр жан үшін толғандыратын дүние. Себебі аласапыран бес күндік жалған дүние зымырандай зымырап өтуде, ертеңгі күні не болдымға ұшырамас үшін, қазірден бастап бой түзеп, бесіктен белі шықпаған ұрпақты адал жолға түсірген абзал. «Әр адамның қоғамдағы рөлі оның ісіне, билік басындағы алатын орнына қарай бағалануы қажет»-деп Аристотельдің айтқанындай, әділ билік адамзат қолында қандай болу керек соны талдап, болмасаңда уқсап бақ демекші, ең болмағанда ата-баба өсиетін бойымызға сіңіріп, оны дұрыс қолдана білудің өзі жетістікке жетелейтін баспалдақ. Әрине қазіргі уақытта әлеуметтік әділеттілікке толық қол жеткізген әлемде ешбір мемлекет болған жоқ, дегенмен қанымызда әйгілі Фарабидың жарық көзі бар, әулие Яссауидың сәулесі бар, Баласағұнның даналығы бар, Абайдың қара сөзі бар қасиетті бабалар ұрпағымыз. Осы аманатты келешек ұрпаққа жеткізу әрқасысымыздың парызымыз.

Keywords

Әділеттік, билік, рухани жаңғыру, ұлттық құндылық, түркі әлемі, ғұламалар өсиеті, Жүсіп Баласағұн, Ататүрік Мұстафа Кемаль

References

• http://www.inter-islam.org/Actions/taraweeh.htm 04.01.2021ж.
• Айдосов А. Түркі әлемін тануда Ататүріктің жүргізген реформаларының маңызы // Саясат - Polіcy. - 2008. - №6. - 82-87-бб.
• Ғұлама-Наме трилогия. Автор Ғарифолла Есім, Астана, Хас-Сақ -2016 ЖШС баспасы, 2019ж, 49 бет.
• Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1.
• Келімбетов Н. Ежелгі дəуір əдебиеті: Оқулық. — Алматы: Ана тілі, 1991. -161 б.
• М.Шакир; Дөрт Халифа, ауд. Ф. Айдын, Истанбул, 1994, 10- 17.