“DİVANÜ LUGATİ'T-TÜRK”TE TASAVVUFÎ VE AHLAKÎ UNSURLAR

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 4, 65 - 72, 24.10.2023

Meder Saliev

https://doi.org/10.59182/tudad.1349403

Öz

Divanü Lügati't-Türk’te 11. yüzyılda Türk toplumunun yaygın olarak kullandığı kelimelere yer verilmiştir. Döneminde yazılan diğer Türkçe eserlere göre tamamına yakını Türkçe kökenli kelimelerdir. Bu eserin yazıldığı dönem Türklerin kitleler halinde İslam’a geçtiği de bir dönem olma özelliğine sahiptir. Bu sebeple Divan’da İslami birçok kavrama da yer verilmiştir. Tasavvuf, Türklerin İslam’ı kabul ettiği bu dönemde İran ve Arap ülkelerinde yaygınlık kazanmış ve Türk coğrafyasının İran’la komşu olduğu bölgelerde etkisini göstermeye başlamıştır. 11. yüzyılın başında Farsça ve Arapça olarak ilk tasavvuf eserleri verilmeye başlanmıştır. Divan’da yer alan Türkçe kelime ve metinlerde de tasavvuf düşüncesinin etkisini görülmektedir. Bu da Türklerin tasavvuf öğretisine çok erken dönemlerde ilgi duyduğunu ve ona dâhil olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Divan’da dinî, tasavvufî ve ahlakî birçok konuda örnekler vardır. Bunlar: Tanrı, peygamber, ahret, nefis ve akıl, ibadet, Allah dostları, hayatın faniliği, sabır, dünyanın aldatıcılığı, bilge insanlara yakın olmak, yumuşak huy, iyilik ve cömertlik gibi konulardır. Bu ve benzeri birçok malzemeyi içinde barındıran Divanü Lügati't-Türk o dönemki Türklerin tasavvuf konusunda hiç de azımsanamayacak bir söz varlığına sahip olduklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Divanü Lügati, Tasavvuf, Ahlak, Din.

Kaynakça

• Aliyev, A. (2015). Makhmud Kashgari-Uchenyy-Entsiklopedist perioda renessansa v gosudarstve Karakhanidov. Vestnik Kyrgyzsko-Rossiyskogo Slavyanskogo Universiteta, 15(10), 12-15.
• Altıntaş, H. (1986). Tasavvuf tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Basımevi.
• Bilgin, A. (1995). Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı. İlmî Araştırmalar, 1, 61-82.
• Bilgin, A. (2008). Dîvânü Lugâti’t-Türk’teki manzumelerin tematik açıdan divan şiiri ile ilgisi. Kâşgarlı Mahmud Kitabı. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Rehber Yayınları.
• Çöloğlu, R. (2020). Başkurt Türklerinin halk edebiyatında münâcât, Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 3(3), 43-54.
• Erdoğan, İ. (2016). Divânu Lugâti’t-Türk”te yer alan bazı dinî kavramlar. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 27(2), 164-172.
• Erginli, Z. (2006). Metinlerle Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kalem Yayınları.
• Kaşgarlı, M. (1985a). Dîvânü Lügâti’t-Türk, I (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları.
• Kaşgarlı, M. (1985b). Dîvânü Lügâti’t-Türk, II (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları.
• Kaşgarlı, M. (1986). Dîvânü Lügâti’t-Türk, III (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları.
• Nicholson, R. (1998). Tasavvufun kaynağı ve gelişimi üzerine tarihî bir araştırma, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 689-708
• Pylev, A. (2015) Drevneyshiye obraztsy tyurkskoy musul'manskoy misticheskoy poeziiv «Divan lugat at-turk» Makhmuda Kashgarskogo. Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta. Vostokovedeniye i afrikanistika, S 4, s. 109-114.
• Şimşek, H. İ. (2012). Tasavvufî düşüncede Hz. Muhammed algısı. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(21), 29-52.
• T.D.K. Sözlük, (2005). TDK Yayınları.
• Turan, O. (1998). Selçuklular ve İslamiyet. Boğaziçi Yayınları
• Üşenmez, E. (2008). Karahanlı eserlerindeki söz varlığı hakkında. Akademik İncelemeler Dergisi, 3(1), 1915-1922.
• Yılmaz, N. (2008). 11. yüzyıl Müslüman Türk Dünyasındaki din anlayışının Divanü Lügati't-Türk'teki yansımaları. Electronic Turkish Studies, 3(4), 1001-1035.