ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ЫРЫҚСЫЗ ЕТІСТІҢ ҚЫЗМЕТІ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 305 - 316, 31.10.2024

Aliya Taubeyeva

https://doi.org/10.59182/tudad.1513052

Öz

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі ырықсыз етіс категориясының салыстырмалы талдауы тіл біліміндегі маңызды тақырып болып табылады. Бұл мақалада қазақ және ағылшын тілдеріндегі ырықсыз етіс категориясының семантикасы салыстырылып, түбірлес емес екі тілдің ұқсастықтары мен айырмашылықтары қарастырылады. Зерттеу әдістемесінде қазақ тілінің семантикалық мәселелерін зерттеген ғалымдардың пікірлері және қазақ тіліндегі етіс категориясын зерттеген отандық және жақын шетелдік ғалымдардың көзқарастары қарастырылады. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі ырықсыз етіс категориясының ерекшеліктері талдау және тәжірибе бөлімінде мысалдармен көрсетіледі. Ырықсыз етістердің семантикалық ерекшеліктерін талдау барысында таным құзыреттілігінің маңыздылығы аталып өтіледі. Қазақ тілінде ырықсыз етіс іс-әрекеттің субъектісі еріксіз түрде орындалатынын білдіреді, яғни іс-әрекет субъектінің еркіне байланысты емес. Ағылшын тілінде бұл категория passive voice арқылы жүзеге асады, мұнда іс-әрекеттің негізгі нысаны субъект ретінде көрсетіліп, іс-әрекетті жасаушы тұлға фонға кетеді немесе мүлдем аталмайды. Зерттеуде қазақ және ағылшын тілдеріндегі ырықсыз етіс формаларының грамматикалық құрылымдары, олардың қолданылу аясы және функционалдық маңызы қарастырылады. Сондай-ақ, екі тілдегі ырықсыз етіс формаларының синтаксистік және семантикалық ерекшеліктері талданады. Бұл талдау екі тілдегі ырықсыз етіс категориясының қолданыс ерекшеліктерін ашып көрсетуде маңызды болып табылады. Зерттеу нәтижелері тіл білімінде, сондай-ақ қазақ және ағылшын тілдерін оқыту және үйрену процесінде қолданылуға жарамды. Осылайша, тіл мамандары, мұғалімдер және тіл үйренушілер үшін екі тілдегі грамматикалық құрылымдар арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды түсіну жеңілдейді. Сонымен қатар, бұл зерттеу тілдік құрылымдардың трансферіне және тілдік дайындыққа қатысты теориялық тұжырымдамаларды дамытуда қосымша деректер ұсынады. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі ырықсыз етіс категориясын талдау арқылы оқытушылар тіл үйренушілерге грамматикалық құрылымдардың негізгі семантикалық функцияларын түсіндіре алады және тіл үйрену процесінде тереңірек түсініктемелерді қамтамасыз етеді. Осы салыстырмалы талдау арқылы тіл үйренушілер екі тілдің грамматикалық құрылымдарындағы ұқсас және ерекше аспектілерді ажырата алады, бұл тіларалық түсіністікті арттырып, тілдік кедергілерді еңсеруге көмектеседі.

Anahtar Kelimeler

ырықсыз еіс, семантика, салғастыру, ұқсастық, айырмашылық

Kaynakça

• Baitursynuly, A. (2009). Til kural. Kurastyrgan: E. Tileshov. Almaty.
• Chief Compiler Martin H. Manser. (2002). Oxford learner’s pocket dictionary. New York.
• Isayev, S. (2014). Kazak til biliminin maseleleri. Kurastyrgan: f.g.d., Anes,G. zhane prof. Isayeva, N.S. Almaty.
• Mamanov, Y. (2007). Kazak til biliminin maseleleri. Almaty.
• Rayevska, N. M. (2009). Modern English grammar for Senior Courses of the Foreign Language Faculties in Universities and Teachers’ Training Colleges. Institut Strategicheskix Informatsionnyx Texnologii v Obrazovanii. Bishkek. https://sozdikqor.kz/
• Turesayeva, G.M. (2013). Studentter boiynda madenietaralyk kommunikativti kuzyrettilikti kalyptastyrudyn manyzdylygy men adis-tasilderi. Kazakstan Respublikasynyn Birinshi Prezidenti kunine arnalgan «Seifullin okulary – 9: zhogargy bilim zhane gylym damuyndagy zhana bagyt» atty Rsspublikalyk gylymi-teoriyalyk konferentsiya materialdary. Almaty.
• Vezhbitskaya, A.S. (2003). Sopostavlenie kul’tur cherez posredstvo leksiki I grammatiki. Moskva.
• Yesenalieva, Zh. (2020). Salystyrmaly til bilimi. Almaty.
• Zhubayeva, O.S. (2010). Kazak tili grammatikalyk kategoriyalarynyn antropoozektiligi. Dissertatsiya. Almaty.