QASHQADARYO SHEVALARINING O‘RGANILISH TARIXIDAN

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 139 - 146, 30.04.2025

Xojamurod Jabborov

https://doi.org/10.59182/tudad.1619886

Öz

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикасининг Қашқадарё вилояти халқ шевалар лексикасининг ўрганилиш тарихи тўғрисида илмий манбаларга таянилган ҳолда маълумотлар берилган. Қашқадарё халқ шевалар лексикасини ўрганиш бўйича тадқиқотчиларнинг бу вилоят шевалари устида олиб борган илмий тадқиқотлари, улар томонидан амалга оширилган ишларнинг мазмун ва моҳияти, илмий ва амалий аҳамияти, тадқиқотлар доирасида яратилган илова луғатлар, уларнинг нашр этилган ва этилмаганлари, бу соҳада келажакда қилинажак ишлар, яъни муаммо ва ечимлар хусусида фикр-мулоҳазалар юритилган. Жумладан, мақолада тадқиқотчилар Болта Жўраев, Азиз Жўраев, Аъшам Шерматов, Тўра Нафасов, К. Усмонов, Нурқул Мирзаев, Хўжамурод Жабборов, Наргиза Шоимова каби шевашуносларнинг Қашқадарё вилояти ҳудудлари шеваларини халқ сўзлашув нутқидан ёзиб олганлиги ва ёзма ёдгорликлардаги сўзлар билан тарихан қиёслаганлиги, уларнинг фонетик, морфологик хусусиятларининг ўрганилиши, тараққиёт манбалари ва этимологик жиҳатдан қандай ўрганилганлиги ёритилган. Мавжуд тадқиқотлар ва уларга илова қилинган турли миқдордаги шеваларни жамлаган катта - кичик луғатлар асосида йирик ҳажмли Қашқадарё ўзбек халқ шевалар луғатини яратиш долзарб вазифалардан бири эканлиги асосланган.

Anahtar Kelimeler

Qashqadaryo , sheva , shevalar leksikasi , adabiy til

Kaynakça

• Djurayev (1964). Shaxrisabzkiy govor uzbekskogo yazika. Fan.
• Enazarov, T. (2008). SHevashunosligimiz haqida o‘ylar, Ayyub G‘ulomov va o‘zbek tilshunosligi masalalari. Toshkent.
• Enazarov, T. (2021). O‘zbek dialektologiyasi: nazariya va amaliyot (nomli o‘quv qo‘llanma). Mahalla va Oila.
• Jabborov, X. (2011). O‘zbek tilining dehqonchilik leksikasi. Fan.
• Jabborov, X. (2016). Dehqonchilik so‘zlarining qisqacha izohli lug‘ati. Nasaf.
• Jabborov, X. (2018). O‘zbek shevalari izohli lug‘atini tuzish - davr talabi, O‘zbek dialektologiyasining dolzarb muammolari mavzusidagi Respublika ilmiy-nazariy anjumani materiallari. Toshkent.
• Jo‘rayev, A. (1986). Yuqori Qashqadaryo o‘zbek shevalari morfologiyasining areal tadqiq etish. AKD.
• Jo‘rayev, B. (1963). O‘zbek adabiy tili va o‘zbek dialektlari. Qizil O‘zbekiston, Pravda Vostoka va O‘zbekiston Surx.
• Marqayev, K. (2006). O‘zbek tili etnonimlarining lisoniy tahlili [Nomzodlik dissertatsiyasi]. Toshkent.
• Mirzayev N. (1971). Etnograficheskaya lekika Uzbekskogo yazika (na materili uzbekskix govorov Kashkadarinskoy oblasti). Nauka.
• Mirzayev, N. (1991). O‘zbek etnografizmlarining izohli lug‘ati. Fan.
• Nafasov, T. (1985). Janubiy O‘zbekiston toponimiyasining etnolingvistik analizi.
• Nafasov, T. (1988). O‘zbekiston toponimlarining izohli lug‘ati. O‘qituvchi.
• Nafasov, T. (1993). Nosirov Sh. O‘zbek dialektal leksikografiyasi, O‘zbek tili va adabyoti.
• Nafasov, T. (1994). O‘zbek nomnomasi. Nasaf.
• Nafasov, T. (2011). Qashqadaryo o‘zbek xalq so‘zlari. Muharrir.
• Polivanov, Y. D. (1928). Obrazsi nesingarmonisticheskix (iranizovannix) govorov uzbekskogo yazika. Karshinskiy govor. Dokladi AN SSSR. – Leningrad: 1928, №5 str. 92-96.
• Umarov, E. (2011). Qashqadaryo o‘zbek xalq so‘zlari lug‘ati, O‘zbek tili va adabyoti.
• Usmonov, K. (2008). SHevalar bag‘rida tug‘ilgan nomlar tadqiqchisi. Nomshunos Olim.
• Xurramov, K. (1981). Uzbekskiye narolnqe geograficheskiye termini, oboznachayushiye relyef Yujnogo Uzbekistana. Nauka.