İlahiyat Fakültesi Öğrencilerine Göre Çevre Bilincinin İnşasında Din Eğitiminin Rolü

Year 2024, Issue: 18, 45 - 78, 28.12.2024

Mehmet Koyuncu

https://doi.org/10.53112/tudear.1553736

Abstract

İnsanoğlunun -sayısı günden güne artan kısa vadeli çeşitli gereksinimleri karşısında- içinde yaşadığı çevreye yönelik sergilediği yaklaşım biçimi, çevre sorunlarını beraberinde getirmekte ve etik ilkeleri oluşturulmuş bir çevre bilincinin inşasını gerektirmektedir. Din eğitiminin, bu konuda nasıl bir rol oynayacağı ise üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu bağlamda araştırmada, İlahiyat Fakültelerinde öğrenim gören öğrencilerin, çevre sorunları ve etiğine dair toplumsal bir bilincin inşasında, din eğitiminin rolüne ilişkin görüş ve deneyimlerinin ortaya konması amaçlanmaktadır. İlahiyat Fakültesi mezunlarının gerek örgün gerekse yaygın din eğitimi alanlarında istihdam edildiği göz önünde bulundurulduğunda geleceğin din eğitimcilerinin çevre sorunları ve etiğine ilişkin belli bir bilince sahip olması, muhataplarını bu bilinçle donatması açısından önem arz etmektedir. Araştırma, katılımcıların bir olguyla ilgili görüş ve deneyimlerini kendi tanımları ile ifade ettikleri nitel bir araştırma deseni olan fenomenolojik desen ile yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, Türkiye Cumhuriyeti’nin farklı coğrafi bölgelerinde yer alan İlahiyat Fakültelerinin, 2., 3. ve 4. sınıflarında öğrenim görmekte olan 24 öğrenci oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak görüşme tercih edilmiştir. Araştırmacı tarafından hazırlanan görüşme formundaki 12 adet soru, katılımcı öğrencilere yöneltilmiş ve bu sorulara verilen cevaplar, ilgili formlara kaydedilmiştir. Verilerin analizinde ise toplanan verilerin daha detaylı işlenerek araştırmanın özüne uygun anlamların elde edilmesine imkân tanıması sebebiyle içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin çevre sorunlarına duyarlı ve çevre etiği bilincine sahip bireylerin yetişmesinde gerek ayetler gerekse hadisler temelinde gerçekleştirilecek bir din eğitiminin, önemli bir işlevi olduğunu vurguladıkları görülmüştür.

Keywords

Din Eğitimi, İlahiyat Fakültesi Öğrencileri, Çevre Etiği, Çevre Sorunları, Çevre Bilinci

Thanks

Bu makalenin ortaya çıkmasındaki teşvik ve katkılarından dolayı kıymetli hocam Prof. Dr. Mustafa Köylü’ye teşekkürlerimi arz ederim.

The Role of Religious Education in Building Environmental Awareness According to Students of The Faculty of Theology

Abstract

Mankind's approach to the environment in the face of its various short-term needs, which are increasing day by day, brings environmental problems and requires the building of an environmental awareness with ethical principles. What role religious education will play in this regard is an issue that needs to be emphasized. In this context, the research aims to reveal the views and experiences of the Theology Faculty students regarding the role of religious education in building a social awareness about environmental problems and ethics. Considering that Theology Faculty graduates are employed in both formal and non-formal religious education, it is important in terms of future religious educators to have a certain awareness of environmental problems and ethics and to equip their interlocutors with this awareness. The research was conducted with a phenomenological design, which is a qualitative research design in which participants express their views and experiences about a phenomenon with their own definitions. The study group of the research consists of 24 students studying in the 2nd, 3rd and 4th clases of the Faculties of Theology in different geographical regions of Republic of Türkiye. Interview was preferred as the data collection tool. The 12 questions in the interview form prepared by the researcher were directed to the participant students and the answers given to these questions were recorded on the forms. The collected data were interpreted by content analysis because it allowed the collected data to be processed in more detail and to obtain meanings appropriate to the essence of the research. As a result of the research, it was seen that Theology Faculty students emphasized that religious education based on both Qur’an Verses and Hadiths of Prophet Mohammed has an important function in raising individuals who are sensitive to environmental problems and have environmental ethics awareness.

Keywords

Religious Education, Faculty of Theology Students, Environmental Ethics, Environmental Problems, Environmental Awareness

References

• Akdağmadeni Müftülüğü, Y. (2023). “Temizlik İmandandır” parolası ile çevre temizliği. https://yozgat.diyanet.gov.tr/akdagmadeni/sayfalar/contentdetail.aspx? MenuCategory=Kurumsal&ContentId=722
• Akın, G. (2007). Küresel çevre sorunları. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 43-54.
• Aktaş, H. (2014). İslam’da çevre bilinci ve eğitimi. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(8), 153-170.
• Akyüz, E. (2015). Çevre sorunları ve insan hakları ilişkisi. ASOS Journal: Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(15), 427-436.
• Ardoğan, R. (2013). İslam’da çevre teolojisinin pratiğe yansıması: Çevre ahlakı. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 115-144.
• Arslan, Ç. (2020). İslami ve modern epistemoloji bağlamında çevre ve çevre sorunları [Yüksek Lisans Tezi]. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aybey, S. (2021). Din kültürü ve ahlak bilgisi dersi (4-8. sınıf) ve ihtiyaç odaklı kur’an kursları öğretim programlarında çevre bilincini oluşturmaya yönelik kazanımlar üzerine bir değerlendirme. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7(1), 262-288.
• Aydın, M. S. (1991). Tanrı-ahlak ilişkisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ayten, A. (2010). ‘Sahip Olma’ mı ‘Emanet Görme’ mi? -Çevre bilinci ve dindarlık ilişkisi üzerine bir araştırma-. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 203-233.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma aüreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Baykal, H., & Baykal, T. (2014). Küreselleşen dünya’da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-17.
• Bayyiğit, M. (2002). Çevre problematiği ve din. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(14), 39- 50.
• Birden, B. (2016). Çevre etiğinde bireyin ahlaki sorumluluğuna kısa bir bakış. Türkiye Biyoetik Dergisi, 3(1), 4-14.
• Bozyiğit, A. (2016). İslâm ahlak öğretisinde çevre bilinci. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 9-23.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1990). el-Edebü’l-Müfred. İlmiyye Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2021). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (31. bs). Pegem Akademi.
• Can, R. (2014). Çevre ahlakı ve sorumluluk bilinci. II. Uluslararası Çevre ve Ahlak Sempozyumu Bildiri Kitabı, 1144- 1147.
• Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2021). Araştırma rasarımı: Nicel, nitel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev., E. Karadağ). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Çorbacı, O. K. (2023). DKAB öğretim programı ekseninde çevre bilinci. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), Article 1. https://doi.org/10.17859/pauifd.1270629
• Ekinci, E. (2008). İslam Dini’nin çevreye ve çevre sorunlarına bakış açısı. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 129-140.
• Erdal, H., Erdal, G., & Yücel, M. (2013). Üniversite öğrencilerinin çevre bilinç düzeyi araştırması: Gaziosmanpaşa Üniversitesi örneği. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 4, 57-65.
• Görmez, K. (2020). Çevre sorunları ve Türkiye (5. Baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gül, S., Aydoğmuş, M., Çobanoğlu, İ. H., & Türk, H. (2018). Üniversite öğrencilerinin çevre bilinçlerinin incelenmesi: Ondokuz Mayıs Üniversitesi örneği. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(3), 13-28. https://doi.org/10.30855/gjes.2018.04.03.002
• Gürcüoğlu, S. (2012). Türkiye’de çevre eğitimi [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Mülga Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE).
• İlahiyat Fakültesi, S. Ü. (2022). Fakültemizde 30 Ağaç Toprakla Buluştu. – İlahiyat Fakültesi. https://ilahiyat.sinop.edu.tr/fakultemizde-30-agac-toprakla-bulustu/
• İsmail Fakirullah Anadolu İmam Hatip Lisesi, S. (2019). Temizlik İmandan Gelir. https://ismailfakirullahihl.meb.k12.tr/icerikler/icerik_8191146
• Karaca, C. (2007). Çevre, insan ve etik çerçevesinde çevre sorunlarına ve çözümlerine yönelik yaklaşımlar. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-19.
• Karadâvî, Y. (2019). İslam’da çevre bilinci (3. Baskı). Nida Yayıncılık.
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karataş, A. (2013). Çevre bilincinin geliştirilmesinde çevre eğitiminin rolü ve Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi örneği [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayalı, H. (2018). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığı üzerine bir araştırma. Marmara Coğrafya Dergisi, 37, 63-69. https://doi.org/10.14781/mcd.386113
• Keleş, R. (1997). İnsan çevre ve toplum. İmge Kitabevi Yayınları.
• Keleş, R., & Hamamcı, C. (1998). Çevrebilim. İmge Kitabevi Yayınları.
• Keskiner, E. (2014). Çevre ve din eğitimi: İmam hatip lisesi meslek dersleri kitapları üzerine bir inceleme. Değerler Eğitimi Dergisi, 12(27), 187-215.
• Korukçu, A. (2007). Çevre bilinci oluşturmada yaygın din eğitiminin rolü. Dini Araştırmalar Dergisi, 10(30), 169-192.
• Köylü, M. (2004). Bir ekolojik din eğitimi modeli: Batı örneği. Akademik Araştırmalar Dergisi, 20, 67-86.
• Köylü, M. (2006). Sosyal din eğitimi modeli: ABD ve Latin Amerika ülkeleri örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(12), 109- 128.
• Köylü, M. (2011). Çevre sorunlarından çevre eğitimine. Eskiyeni, 21, 56-64.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir (H. Karaman, M. Çağrıcı, İ. K. Dönmez, & S. Gümüş, Çev.; 3. Baskı). (2007). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mahmutoğlu, A. (2009). Kırsal alanlarda çevre sorunlarına etik yaklaşım: Kırsal çevre etiği [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Martı, H. (2014). Çevre ahlâkı ve eğitim: Çevre kirliliği mi, bilinç kirlenmesi mi? II. Uluslararası Çevre ve Ahlak Sempozyumu Bildiri Kitabı, 1501-1508. https://www.i-sem.info/PastConferences/ISEM2014/ISEM2014/papers/B1- ISEM2014ID244.pdf
• Martı, H. (2022). Hadisler ekseninde çevre ahlakı. Diyanet Vakfı Yaynıları.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. (1992). el-Câmiʿu’s-sahîh. Çağrı Yayınları.
• Nasr, S. H. (2013). Seyyid Hüseyin Nasr ile mülakat: Din ve çevre üzerine [Kişisel iletişim].
• Nebevi Hadisler Ansiklopedisi Tercümesi. (2024). Hadis: «Merhametlilere Rahman merhamet eder. Siz yeryüzündekilere merhamet edin ki, gökteki de size merhamet etsin.». Nebevi Hadisler Ansiklopedisi Tercümesi. https://hadeethenc.com/tr/browse/hadith/8289
• Neuman, W. L. (2020). Toplumsal araştırma yöntemleri. (Ö. Akkaya, Çev.; Sekizinci Edisyon, 1-2). Siyasal Kitabevi.
• Ocak, H. (2016). Yaratılış/Fıtrat kavramı çerçevesinde insan-çevre ilişkisinin ahlaki boyutu. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 2, 57-71.
• Oğuz, D., Çakcı, I., & Kavas, S. (2011). Yüksek öğretimde öğrencilerin çevre bilinci. Turkish Journal of Forestry, 12(1), 34-39. https://doi.org/10.18182/tjf.65605
• Öner, H., & Koruklu, N. (2020). Toplumda çevre bilinci oluşturulabilir mi? Bir grup üniversite öğrencisinin görüşleri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 94-110. https://doi.org/10.30803/adusobed.795585
• Özdemir, İ. (1995). Çevre sorunları ve İslâm. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Özdemir, İ. (1999). Çevre bilincinin gelişiminde çevre ahlakı’nın önemi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 295-316.
• Seki, A. O. (2010). Hz. Peygamber’in hadislerinde çevre bilinci [Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Talas, M. (2010). Çevre bilinci konusunda sivil toplum örgütlerinin önemi. Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, 2(3), 71-80.
• Teksöz, G., Şahi̇n, E., & Ertepinar, H. (2010). Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(39), 307-320.
• Tınas, D. (2014). Çevre etiği bilincinin oluşumunda din ve din eğitimi faktörü. Toplum Bilimleri Dergisi, 8(16), 267- 292.
• Ümmü Gülsüm Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi, Ş. (2023). Zeytin Fidanlarımızı Diktik. https://ummugulsumkaihl.meb.k12.tr/icerikler/icerik_13898634
• Ünverdi, M. (2013). Çevre sorumluluğunun teolojik gerçekleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 189-221.
• Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yaran, C. S. (2008). İslam çevre etiğinin 4 kuramı ve 8 ilkesi: Hiyerarşik bir sınıflandırma denemesi. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, M. Z. (2019). İnsanın doğal çevre üzerindeki değiştirici rolü ve dini inançların etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, Z. (2012). Kur’an ve çevre sorunları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, Article 38.
• Yıldız, K., Sipahioğlu, Ş., & Yılmaz, M. (2005). Çevre bilimi. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.