Hamza-nâme’nin 71. Cildinde Söz Varlığı

Year 2021, , 199 - 228, 29.12.2021

Celal Eryiğit , Meriç Güven

https://doi.org/10.30568/tullis.1005322

Abstract

Eski Anadolu Türkçesi, birçok tercüme ve telif eserin yazıldığı bir dönemdir. Hamzavî tarafından yazılan Hamza-nâmeler tarih, coğrafya, savaş sanatları, geleneksel halk edebiyatı gibi birçok disiplini barındırması açısından dönemin önemli eserleri arasındadır. Eser, hem yazıldığı hem istinsah edildiği dönemin dil özelliklerini yansıtmakta ve geniş bir söz varlığı barındırmaktadır. Söz varlığı bir dilin kendi ögelerini içeren, bunun yanında yabancı unsurların da dile girdiği sözler bütünüdür. Türkçe, söz varlığı açısından zengin bir dil olmasına rağmen yapılan çalışmalar yeterli seviyede değildir. Dolayısıyla birçok eserde söz varlığını saptama çalışmaları yapmak, her geçen gün daha da önemli hale gelmektedir. “Hamza-nâme’nin 71. Cildinde Söz Varlığı” adlı bu çalışma, Hamza-nâmelerin söz varlığı unsurlarını ortaya dökmek ve bu bağlamda yapılan diğer çalışmalara katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Bu doğrultuda öncelikle eserin içeriği ve genel söz varlığı hakkında bilgiler verilmiştir. İnceleme bölümünde metindeki argo, atasözü, deyim, ikileme ve kalıp söz unsurları belirlenmiş ve bunların metinde yer aldıkları sayfa ve satır numaraları yanlarına yazılmıştır. Sonuç bölümünde sayısal değerlerle işaretlenen söz varlığı unsurları, eserin telif ve istinsah edildiği dönemin dil özellikleri ile karşılaştırılarak kayıt altına alınmıştır. Çalışmada 364 deyim, 156 ikileme, 49 kalıp söz, 14 argo söz ve 5 atasözü tespit edilmiştir. Günümüzdekinden farklı nitelik taşıyan söz varlığı unsurları ve orijinal söz varlığı unsurları aynı tabloda karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir.

Keywords

Hamza-nâme, Söz Varlığı, Eski Anadolu Türkçesi

References

• Adıgüzel, A. (2021). Hamza-nâme Adlı Eserin 72. Cildinde Türk Dil Tarihinin Gelişim Seyri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 387-404.
• Akın, E., Karakaş, R., Tarhan, H. (2018). Orhan Kemal’in “Baba Evi” Romanına Söz Varlığı Açısından Yaklaşım, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi Volume: 40, Winter: 81-91.
• Aksan, D. (2006). Anadilimizin Söz Denizinde, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan D. (2018). Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Albayrak, N. (1997). “Hamzanâme”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: C. 15, Diyanet Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Beyzadeoğlu, S. (1999). Divan Şiirinde Bir Deyim: Taş Yatur. Türk Edebiyatı Dergisi, S. 269: 55-56.
• Bilik, N. (2006). Türkçe ve Urduca Atasözlerinin Biçim ve Kavram Özellikleri Bakımından Mukayesesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çobanoğlu, Ö. (2004) Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Erol, Ç. (2007). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gökdayı, H. (2015). Türkçede Kalıp Sözler. Ankara: Kriter Yayınevi.
• Gökdayı, H. (2015). Türkçede Kalıp Sözler. Bilig/44 (Haziran 2008): 89-110.
• Hengirmen, M. (2002). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınları.
• Işıklar, Z. (2018). Retorikte Dili Doğru ve Etkili Kullanma Yolları(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (2004). Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten Cilt 52 Sayı: 2004/2: 99-105.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, N. (2002). Gizli Dil Olarak Argonun Fonksiyonu Üzerine, Türk Kültüründe Argo (Ed. Emine Gürsoy-Naskali ve Gülden Sağol) SOTA Yay., Haarlem–Hollanda.
• Parlatır, İ. (2008). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sağlam, M. Y. (2011). Atasözü ve Deyimlerde İmgelem. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(1): 45-51.
• Şiraliyev M. Ş., Azerbaycan'da İşlenen Argolar, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: Arıkara Üniv. Basımevi. 1966, 127-141.
• Topaloğlu, A. (1992). Dil Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yastı M. (2007). Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Şekil Özellikleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 21: 51-87.
• Yelten, M. (2013). Hamza-nâme’nin Yeni Ciltleri ve Okunma Mekânları. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer: 151-165.
• Yelten, M. (2013). Türk Edebiyatında 15. Yüzyıldan Bir Nesir Kesiti Olarak Hamzanâme’nin Hitap Ettiği Zümreler. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall: 179-247.
• Kubbealtı Lugatı, http://lugatim.com/30.09.2021
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/30.09.2021