THE PLACE OF HADJI BEKIR IN TURKISH DESSERT CULTURE AND ITS IMPORTANCE IN REGIONAL GASTRONOMY TOURISM

Year 2024, , 226 - 264, 31.10.2024

Oguz Cam , Hakkı Çılgınoğlu

https://doi.org/10.7460/turar.1479541

Abstract

There are historical figures who have an important place in the field of gastronomy. Hadji Bekir is one of them. Hadji Bekir is from Araç. Araç was a district of Kastamonu sanjak of Kastamonu province during the Ottoman Empire. Today, Araç is a district of Kastamonu province. Based on this information, a study has been attempted. In this study, it is aimed to reveal the place of Hadji Bekir in the Turkish dessert culture and its importance in regional gastronomy tourism. The study is important in terms of emphasising the importance of Hadji Bekir, a historical figure whose important effects are felt in the field of gastronomy, in Turkish and world gastronomy. The method of the study is traditional review. It has been found that Hadji Bekir is an important and recognised historical figure in the world of gastronomy, has an important place in the Turkish dessert culture and is important in regional gastronomy tourism, there are various food businesses in national and international areas affiliated with this historical figure, and an important gastronomic product potential stands out in these businesses. As a result of the study, it was revealed that Hadji Bekir has an important place in the Turkish dessert culture. In addition, it was seen that Hadji Bekir is important in regional gastronomy tourism. In the light of this information, various suggestions were given. It is thought that the information put forward within the scope of the study contributes to the tourism and gastronomy literatures and develops and enriches these literatures.

Keywords

Hadji Bekir, Gastronomy, Gastronomy Tourism, Turkish Delight, Sugar

HACI BEKİR’İN TÜRK TATLI KÜLTÜRÜNDEKİ YERİ VE BÖLGESEL GASTRONOMİ TURİZMİNDEKİ ÖNEMİ

Abstract

Gastronomi alanında önemli yeri bulunan tarihi şahsiyetler vardır. Hacı Bekir de bunlardan biridir. Hacı Bekir Araçlıdır. Araç, Osmanlı Devleti zamanında Kastamonu vilayetinin Kastamonu sancağına bağlı bir kazadır. Araç, günümüzde ise Kastamonu iline bağlı bir ilçedir. Bu bilgilerden yola çıkılarak bir çalışma girişimi içerisinde bulunulmuştur. Bu çalışmada Hacı Bekir’in Türk tatlı kültüründeki yeri ve bölgesel gastronomi turizmindeki önemini ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışma, gastronomi alanında önemli etkilerinin hissedildiği tarihi bir şahsiyet olan Hacı Bekir’in Türk ve dünya gastronomisinde önemli olduğuna vurgu yapmak yönünden önem taşımaktadır. Çalışmanın yöntemi, geleneksel derlemedir. Hacı Bekir’in gastronomi dünyasında önemli ve tanınan tarihi bir şahsiyet olduğu, Türk tatlı kültüründe kayda değer bir yere sahip olduğu ve bölgesel gastronomi turizminde önem taşıdığı, bu tarihi şahsiyete bağlı ulusal ve uluslararası alanlarda çeşitli gıda işletmelerinin bulunduğu, bu işletmelerde önemli bir gastronomik ürün potansiyelinin göze çarptığı bulgularına ulaşılmıştır. Çalışmanın sonucunda Hacı Bekir’in Türk tatlı kültüründe kayda değer bir yere sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca Hacı Bekir’in bölgesel gastronomi turizminde önem taşıdığı görülmüştür. Bu bilgiler ışığında çeşitli öneriler verilmiştir. Çalışma kapsamında ortaya konan bilgilerin turizm ve gastronomi literatürlerine katkı sağlayarak bu literatürleri geliştirdiği ve zenginleştirdiği düşünülmüştür.

Keywords

Hacı Bekir, Gastronomi, Gastronomi Turizmi, Türk Lokumu, Şeker.

References

• Abayhan, A. (2023, 25 Mayıs). “Çok tatlı bir iş”. İst Dergi, (14). https://www.istdergi.com/sehir/mekan/cok-tatli-bir adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Altuntaş, N. (2021). Narnia günlükleri ve Türk lokumu arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 9(Special Issue 5), 305-320. https://doi.org/10.21325/jotags.2021.957
• Alyakut, Ö. (2020). Kitle kültürünün geleneksel türk tatlı kültürüne etkisi: internet medyasında yeni nesil lokma tatlısı. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(51), 377-391. https://doi.org/10.26450/jshsr.1780
• Alyakut, Ö. (2023). Türk mutfak kültürünün kahveye verdiği kimlik: Türk kahvesi. International Journal of Social Humanities Scıences Research, 10(94), 1012-1024. https://doi.org/10.26450/jshsr.3622
• Aydın, Ç., & Haberal, H. (2022). Araç İlçesi turizm potansiyelinin destinasyon planlaması çerçevesinde değerlendirilmesi. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(10) 95-110. https://doi.org/10.52122/nisantasisbd.1099353
• Bakan, R. (2021). Türk mutfağındaki sütlü tatlıların değerlendirilmesi ve inovasyonu [Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=9MiDp3x86xrwjpi5-14w-cEUWdr6-7zXLxZg03FUVKZrDWX3MCtfZ0U0Alu-Std1
• Ballı, E. (2016). Gastronomi turizmi açısından adana sokak lezzetleri. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 4(Special Issue 1), 3-17. DOI: 10.21325/jotags.2016.18
• Batu, A., & Batu, H.S. (2016). Türk tatlı kültüründe Türk lokumunun yeri. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(1), 42-52.
• Bozkurt, C. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nin bir propaganda ve tanıtım hamlesi: 1926 Seyyar Sergi ve Avrupa seyahati. Belleten, 83(298), 1097-1130. 10.37879/belleten.2019.1097
• Bucak, T., & Aracı, Ü.E. (2013). Türkiye’de gastronomi turizmi üzerine genel bir değerlendirme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(30), 203-216.
• Burns, N. ve Grove, S. K. (2009). The practice of nursing research: appraisal, synthesis and generation of evidence (6th Edition). Saunders.
• Cargill Haberler (2010). Türk lokumu ya da namı-ı diğer Hacı Bekir, cargill türkiye sosyal sorumluluk faaliyet raporu, kasım, istanbul. http://doczz.net/doc/175075/kasim---cargill adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Cömert, M., & Sökmen, A. (2017). Türkiye’de gastronomi turizmi: Antalya’da konaklayan turistler üzerine bir araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 14(3), 6-26. DOI: 10.24010/soid.369897
• Çağlar, N., & Özaltın, F.N. (2013). Geleneksel tatların yöresel tatlarla buluşmasına bir örnek “gül sarması”. Akdeniz Sanat Dergisi, 6(11), 56-64.
• Çam, O. (2023). Birbirine yakışan gıda ürünlerinin gastronomideki yeri. Journal of Academic Tourism Studies, 4(2), 109-139.
• Çetinkaya, Y. (2000, 9 Ocak). Ali Muhiddin Hacı Bekir'in damadı Doğan Şahin ile Hacı Bekir geleneğini ve şekerciliği konuştuk. Yeni Şafak, https://www.yenisafak.com/gundem/ali-muhiddin-haci-bekirin-damadi-dogan-sahin-ile-haci-bekir-gelenegini-ve-sekerciligi-konustuk-599114 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Çolak, Ş. (t.y.). Osmanlı mutfağı. Tatlılar. https://sabancolak.wordpress.com/tatlilar-3/ adresinden 29.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Dalan, N. (2023, 27 Ocak). Hacı Bekir’de altıncı nesil online satışa odaklandı. ekonomim, https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/haci-bekirde-altinci-nesil-online-satisa-odaklandi/680978 adresinden 29.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Delemen, İ. (2001). Antik dönemde beslenme. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Deveci, B., Türkmen, S., & Avcıkurt, C. (2013). Kırsal turizm ile gastronomi turizmi ilişkisi: Bigadiç örneği. International Journal of Social and Economic Sciences, 3(2), 29-34.
• Diker, O., Türker, N., Çetinkaya, A., & Kaya, F.B. (2017). Geleneksel Türk tatlısı olarak lokum ve Safranbolu lokumu. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 5(Special Issue 2), 333-344. DOI: 10.21325/jotags.2017.135
• Doğan, İ.S. (2008). Hammadde ve sorunlarıyla Türk lokumu üretimi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, (1), 13-17.
• Düzgün, Ü.K., & Yılmaz, A. (2016). Türk kültüründe lokum. The Journal of Social Sciences, 3(6), 20-29. DOI : 10.16990/SOBIDER.91
• Eren, D. (2012). Alternatif bir turizm çeşidi olarak mutfak turizminin değerlendirilmesine ilişkin sektör temsilcilerinin görüşlerinin incelenmesi üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=veR1mHu9yoWjwcVUjCEoPADGEqt6MBc1tSJzehfXaiid-rQEkvYjSqLxuhFTA-Mz
• Ergün, G. (2018). 1950’den günümüze basın reklamlarında kadın imgesinin göstergebilim açısından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, Işık Üniversitesi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=vbVkXe1KChYWNElr1MuLZtHYV_MIk2ELM6h1Sa13TY2ezR_USCUKHPeDmxzSy8yZ
• Erkılıç, Y. (1999). Akide ve lokumun tarihi. Cumhuriyet Dergi, (689). https://core.ac.uk/download/pdf/38304929.pdf adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Ertaş, Y., & Gezmen Karadağ, M. (2013). Sağlıklı beslenmede Türk mutfak kültürünün yeri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 117-136.
• Fırat, Ö. (2010). Aile şirketlerinde örgütsel sosyalizasyon ve örgüt kültürünün öneminin analizi: Eczacıbaşı ve Hacı Bekir’in karşılaştırması [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=NtBAevXNhYaNqJFoAcdBdsvQE32S0iLlWcEcQxR6jDkSaDT3ahcLB0Tk_LhimPnI
• Gülel, M.H. (2021, 14 Temmuz). Ali Muhiddin Hacı Bekir Çin atağına hazırlanıyor. ekonomim, https://www.ekonomim.com/sirketler/ali-muhiddin-haci-bekir-cin-atagina-hazirlaniyor-haberi-627987 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Güney, S.K. (2021). Üniversite sektör işbirliği çerçevesinde gastronomi ve mutfak sanatları lisans programlarının Türk mutfağına yönelik derslerinin sektör ihtiyaçları bağlamında değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=8tbPippmWV_b-Irrn9YEAmeiBmNiAn_ak9ZMQD9WHYhFQ3SsNVBBp50qjfI6cuw3
• Gürsoy, D. (2009). Acı şeker. Oğlak Yayınları.
• Gürsoy, D. (2014). Deniz Gürsoy'un gastronomi tarihi. Oğlak Yayıncılık.
• Güvemli, O. (2018). Türkiye’nin yaşayan en eski işletmesi: Hacı Bekir şekerleme 1777-2018. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (Yıl 2018 İşletme Tarihi Özel Sayısı), 74-104.
• Hacı Bekir (t.y.a). Dükkânlarımız. https://www.hacibekir.com/Kurumsal/4292/dukkanlarimiz adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.b). Diğer Satış noktalarımız. https://www.hacibekir.com/Kurumsal/4294/diger-satis-noktalarimiz adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.c). Ürün. https://www.hacibekir.com/Product/Index adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.d). Mevlit seti. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=5&categoryDesc=mevlit-seti&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.e). Lokumlar. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=6&categoryDesc=lokumlar&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.f). Akideler. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=7&categoryDesc=akideler&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.g). Ezmeler. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=8&categoryDesc=ezmeler&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.h). Şerleme. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=10&categoryDesc=sekerleme&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.ı). Helvalar. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=11&categoryDesc=helvalar&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.i). Çikolatalar. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=12&categoryDesc=cikolatalar&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.j). Reçeller. https://www.hacibekir.com/Product/List?categoryId=14&categoryDesc=receller&pageSize=2 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.k). Tarihçemiz. https://www.hacibekir.com/Kurumsal/4266/tarihcemiz adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.l). Hakkımızda. https://www.hacibekir.com/Kurumsal/4633/hakkimizda adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Hacı Bekir (t.y.m). Ödüller/Beratler. https://www.hacibekir.com/Kurumsal/4268/oduller-beratler adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Halkbank Kültür ve Yaşam (2023, 9 Eylül). 10 madde ile en tatlı milli ikramımız lokum. http://www.kulturveyasam.com/10-madde-ile-en-tatli-milli-ikramimiz-lokum/ adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Heltosky, C. (2009). Food culture in the Mediterranean. Greenwood.
• Hu, Y., & Ritchie, J.R.B. (1993) Measuring destination attractiveness: a contextual approach. Journal of Travel Research, 32, 25-34. https://doi.org/10.1177/004728759303200204.
• Hürriyet (2019, 20 Şubat). Türkiye'nin en eski şirketi Hacı Bekir, 242 yıldır ağızları tatlandırıyor. https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/turkiyenin-en-eski-sirketi-haci-bekir-242-yildir-agizlari-tatlandiriyor-41123178 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Ioannou, D. (2018, 4 Ekim). DERGİ-Lokumun ardındaki başarı hikâyesi. BBC Travel, https://www.bbc.com/turkce/vert-tra-45723288 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Işın, P.M. (2008). Gülbeşeker-Türk tatlıları tarihi (Birinci Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Işın, P.M. (2009). Gülbeşeker-Türk tatlıları tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Işın, P.M. (2019). Gülbeşeker-Türk tatlıları tarihi (İkinci Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• ilksayfa (2019, 26 Mart). Hacı Bekir lokumlarının kurucusu kim? Ali Muhiddin Hacı Bekir kimdir? https://www.gazeteilksayfa.com/haci-bekir-lokumlarinin-kurucusu-kim-ali-muhiddin-haci-bekir-kimdir-46314h.htm adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• İstanbul Ticaret Borsası (t.y.). Başarı hikâyeleri, Ali Muhiddin Hacı Bekir. https://www.istib.org.tr/basari-hikayeleri/ali-muhiddin-haci-bekir/17 adresinden 19.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Karabayır, K. (2019, Mayıs/Ağustos). Müşteri röportaj, “dünyanın en iyi şekeri, Hacı Bekir. İstanbul’dan getirdim.” Sardunya, 14(53), 4-7. https://www.sardunya.com/wp-content/uploads/2021/10/2019-2.pdf adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33 Gerrish, K. ve Lacey, A. (2010). The research process in nursing (6th Edition). Wiley-Blackwell.
• Karakan, H.İ. (2020). Hacı Bekir lokumcusu (Ali Muhiddin Şekerci Hacı Bekir). N. Kozak (Ed.), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi. https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/haci-bekir-lokumcusu-ali-muhiddin-sekerci-haci-bekir adresinden 19.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Karim, A.S., & Chi, C.G.Q. (2010). Culinary tourism as a destination attraction: an empiricial examination of destinations food image. Journal of Hospitality Marketing & Management, 19(6), 531-555. DOI: 10.1080/19368623.2010.493064
• Kartal Gazetesi (2015, 3 Şubat). Saray mutfağından günümüze Türk lokumu. https://kartalgazetesi.com/36039-saray-mutfagindan-gunumuze-turk-lokumu adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (t.y.). Şekerci Hacı Bekir. https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-94815/sekerci-haci-bekir.html adresinden 19.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Kaytez, F. (2023, 11 Ağustos). Dijitalleşmeye hız verdi ihracatta atağa geçti. Dünya Gazetesi, https://www.dunya.com/sirketler/dijitallesmeye-hiz-verdi-ihracatta-ataga-gecti-haberi-701250 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Keleş, C. (2023). Bridging the ‘traditional’ and the new: changing tastes and the new high-end market of Turkish delight [Master’s Thesis, İhsan Doğramacı Bilkent University]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=nLNfCsWgUluh5T2iyudShs0W48gqyHBj8tvYTninGnmbm-fLSnT3z4bt7-BsaToX
• Marsel (2023, 7 Kasım). Lokumun tarihçesi nedir? https://marseldelights.com.tr/blogs/news/lokumun-tarihcesi-nedir adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Moula, P. ve Goodman M. (2009). Nursing research. SAGE Publication Ltd.
• Neave, D.L. (1978). Eski İstanbul’da hayat. (O. Öndeş, Çev.). Tercüman Gazetesi Yayınları (Orijinal eserin basım tarihi 1933).
• Nefis Yemek Tarifleri (t.y.). Hacı Bekir lokumcusu: yaşayan en tatlı müze. https://www.nefisyemektarifleri.com/blog/haci-bekir/ adresinden 19.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Oktay, S. (2018). Gastronomi bilimine giriş. Der Yayınevi.
• Oktay, S., & Guden, N. (2021). Yunan, Türk ve Kıbrıs mutfaklarının gastronomik kültürel yansıması. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 4(2), 465-481. DOI: 10.33083/joghat.2021.87
• Özlü, Z. (2011). Osmanlı saray şekerleme ve şekerlemecileri ile ilgili notlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (58), 171-190.
• Sabah (2006, 23 Haziran). Hacı Bekir lokumları, franchising ile büyüyecek. https://arsiv.sabah.com.tr/2006/06/23/eko95.html adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Samancı, Ö. (2013, Eylül). Alafranga tatlıcılık ve pastane kültürü, tatlı tarihin izinde. National Geographic Traveler, 41-45. https://www.academia.edu/7701753/_Alafranga_Tatl%C4%B1c%C4%B1l%C4%B1k_ve_Pastane_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_National_Geographic_Traveler adresinden 29.02.2024 tarihinde alınmıştır.
• Sandıkcıoğlu, T. (2007). Hititlerde beslenme ve yeme-içme alışkanlıkları [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ePX_SaJ0b35Gq45swKG3lHYONIJV7fqDh8mXpRQEXEt_qKs9_BNUytBKelkYLkwm
• Sarıışık, M., & Özbay, G. (2015). Gastronomi turizmi üzerine bir literatür incelemesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(2), 264-278. https://doi.org/10.17123/atad.vol26iss218417
• Şanlıer, N., Cömert, M., & Durlu Özkaya, F. (2008, 21-23 Mayıs). Türk mutfağındaki geleneksel tatlı ve helvaları gençlerin tanıma durumu. Türkiye 10. Gıda Kongresi, Erzurum, Türkiye.
• Şavkay T. (1996). Medeniyet ve coğrafya değişmeleri çerçevesinde Türk mutfağı. S. Arsel (Ed.), Eskimeyen tatlar: Türk mutfak kültürü (s. 72-273). içinde. Vehbi Koç Vakfı Yayınları-7.
• Şavkay, T. (2000a). Osmanlı mutfağı. Şekerbank Kültür Yayınları.
• Şavkay, T. (2000b). Tatlı kitap Türk ve dünya tatlıları. Şekerbank ve Radikal Yayını.
• Tan, N. (1983, 17-18 Aralık). Türkiye’de şekerciliğin gelişmesinde Hacı Bekir Müessesesi'nin rolü. Geleneksel Türk Tatlıları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, Türkiye.
• Tayar, M. (2014). Osmanlının iki tatlı mirası akide şekeri ve lokum. http://www.dunyagida.com.tr/dergi.php?did=120 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Topcu, S. (2022, 23 Ocak). Dünyanın en eski 100 markasından biri: Ali Muhiddin Hacı Bekir. gzt, lokma, https://www.gzt.com/lokma/dunyanin-en-eski-100-markasindan-biri-ali-muhiddin-haci-bekir-blog-3602064 adresinden 07.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Tufan, Ö. (2008). Helvahane ve Osmanlılarda helva kültürü. A. Bilgin & Ö. Samancı (Ed.), Türk mutfağı (s. 125-136) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Türköz Bakırcı, G., Bucak, T., & Turhan, K.N. (2017). Bölge gastronomi turizmi üzerine yöresel ürün festivallerinin etkisi: Urla örneği. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 5(Special Issue 2), 230-240. DOI: 10.21325/jotags.2017.126.
• Türkyılmaz, D. (2015, 3-5 Nisan). İzmit’in tadı: yiyen bir, yemeyen bin pişmaniye. Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Kocaeli, Türkiye.
• Yerasimos, M. (2005). 500 yıllık Osmanlı mutfağı. Boyut Yayıncılık.
• Yılmaz, G.A. (2021). “Lezîz” redifli gazellerde sevgilinin dudağının tatlı yiyeceklerle ilişkisi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(3), 926-942.