BİR SÖZLÜ KÜLTÜR UNSURU OLARAK RİVAYETİN ROMAN TİPİNE ETKİSİNE İLİŞKİN BİR İNCELEME: İNCE MEMED 1 ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 3, 137 - 155, 27.12.2021

Emirhan İlyaz

https://doi.org/10.54566/turas.1021357

Öz

20. yüzyıl ideolojik Türk romanının en seçkin örneklerinden birisi olan İnce Memed, Türk romanına kazandırdığı modern eşkıya tipiyle, romancılığımız için çok önemli bir duraktır. Romanda, yazarın yoğun olarak kullandığı sözlü kültür ürünleri ve rivayetler, onun edebiyatında çok önemli bir yer işgal etmesinin yanında, İnce Memed romanında inşa edilen fedakâr, cesur ve halkçı modern eşkıya tipi için de son derece önemlidir. Romancı, dörtleme boyunca ideolojisi doğrultusunda inşa etmek istediği tipi, ikincil ve üçüncül kahramanları kullanarak rivayetlerle desteklemiş ve halkın geleneksel düşünme biçimini kullanarak mitolojik bir modern eşkıya tipi ortaya çıkarmıştır. Bunu yaparken, Türk edebiyatının köklü birikiminden faydalanan Yaşar Kemal'in romancılık anlayışı ve ortaya koyduğu tip, Dede Korkut Kitabı ve Köroğlu Destanı'ndaki tip inşa anlayışıyla aynı çizgide ilerlemektedir. Türk toplumunun ve edebiyatının seçkin örneklerinden olan ve toplumun her anlamda derinlikli yapısını gözler önüne seren bu metinler, aslında Türk toplumunu ve edebiyatını eleştirel bir bakış açısıyla ele almayı da salık veren yapıtlar arasında ilk sıralarda gelmektedir. Bu ürünler, toplumsal düşünceyi, sosyo-kültürel yapıyı ve toplumsal tabaklaşmayı tek bir frekansta toplayan tipleri içinde barındırması açısından üzerinde düşünülmesi ve incelenmesi gereken metinlerdir. Bu metinlerin 20. Yüzyıl ideolojik Türk romanıyla temaslarını açığa çıkarmaya çalışmak, modern romanımız ve toplumun bu romanları talep etme sebebine ilişkin önemli veriler elde etmemizi sağlar. Bu mevcut verilerle geçmiş edebi birikimimiz ve günümüzdeki edebiyat anlayışımızı sentezlemek gelecekteki toplumu, roman özelinde edebiyat üzerinden yeniden inşa etme ve ona bir ilerleme rotası belirleme olanağı tanıyacaktır. Geçmişte eşkıyalara vb. kriminal tiplere umut bağlayan bir toplumun ihtiras sahibi yönlerini roman üzerinde tespite çalışmak, türün sosyolojik anlamda da geniş bir birikimi olduğunu ispatlar. Rivayetler, bu birikimi de belirgin biçimde görmemize ve edebiyat araştırmalarını kullanmamıza imkân tanır. Bu çalışmada, İnce Memed dörtlemesinde görülen rivayet kaynaklı kısırdöngünün tip unsuruna etkisi, serinin birinci romanı üzerinden somutlaştırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sözlü kültür, ideoloji, rivayet, tip, eşkıya

Kaynakça

• AKDENİZ, Sıla (2008), “Hikâyeden Romana Soylu Bir Dönüşüm”, Milli Folklor Dergisi, 20/79. s.98.
• BORATAV, Pertev Naili (2017), Folklor ve Edebiyat, Bilgesu Yay., İstanbul.
• DUMAN, Mustafa (2012), ”Bozkurttan Hızır’a Türk Halk Anlatmalarında Kılavuz”, Millî Folklor Dergisi, 24/96, s.199.
• DURSUN, Aysun (2017), “Sözlü Kültürün Yazılı Kültüre Etkisi:“Toprak’ı Ekmek”, Sosyal Bilimler Dergisi, 4/12, s.321.
• EKİCİ, Metin (1998), “Dede Korkut Kitabı ve Sözlü Gelenek”, Bilge Dergisi, 4/15 s.18.
• FELSKİ, Rita (2019), Edebiyat Ne İşe Yarar?, Metis Yay., İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet (2019), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3-Tip Tahlilleri-, Dergâh Yay., İstanbul.
• KEMAL, Yaşar (2008), İnce Memed 1, Yapı Kredi Yay., İstanbul.
• KURTULUŞ, Meriç (2009), “Ağrıdağı Efsanesi’nden Sözlü Edebiyata Metinlerarası Bir Yolculuk”, Millî Folklor Dergisi, 21/3 , s.62.
• MORAN, Berna (2016), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2, İletişim Yay., İstanbul.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2017), “Sözlü El Yazması Ürünlerinin Edisyon Kritik Yöntemiyle Okunması: Dede Korkut Örneği”, Belleten Dergisi, 65/1, s.93
• SARPKAYA, Seçkin (2015), “Dede Korkut Kitabı’nda Olağanüstü Tipler”, Millî Folklor Dergisi, 27/ 107, s.99.
• SÜMER, Faruk; ALBAYRAK Nurettin, “Köroğlu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ (Erişim Tarihi: 2.11.2021).
• TOPLUK, Gökhan (2017), “Kemal Tahir ve Yaşar Kemal Örnekleri Üzerinden Eşkıyalık Yazımına Bir Bakış”, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5/1. s.64.