KIZ DESTANI ÜZERİNE SEMBOLİK OKUMALAR

Year 2022, Volume: 3 Issue: 2, 81 - 104, 20.12.2022

Ahmet İçli

https://doi.org/10.54566/turas.1203914

Cited By: 2

Abstract

Fiziksel, teknolojik veya ekonomik anlamda gücü elinde bulunduran, dünyaya ya da çevresine bu bağlamda yaptırım uygulayıp hâkim olmak isteyen, diğerlerini kendi emelleri, hedefleri, amaçları ya da ihtiyaçlarını karşılamak için birer araç olarak kullanan zihniyetler sürekli var olmuştur. Bu zihniyet, kendinden olmayanı din, kültür, toplum, kişilik, zekâ, politik ve/veya ekonomik statü noktasında bir şekilde ötekileştirip zayıflatabilmekte; zayıf olanları, zayıflattıklarını ve yaşamdan bezdirdiklerini kendi emelleri uğruna kolayca harcayabilmektedir. Bir nevi kendilerini yaşam alanının yegâne sahibi ve koruyucusu olarak niteleyen bu güç(ler), başkalarına özgür bir alan bırakmamakta, varsa böyle bir alan kendi geniş özgürlükleri içinde kendilerinden olmayanları dar bir alana mahkûm etmektedirler. Bu zihniyet, başkalarının yaşam hakkına ve yaşam şekillerine müdahalede bulunup onların kendi algılarına göre bir yaşam sürmelerini, kendilerine hizmet etmeleri gerektiğini dayatmaktadır. Ancak, tarih boyunca bu algıya karşı olan sembol duruşlar söz konusudur. Farklı dönemlerde ve farklı coğrafyalarda bu dayatmalara karşı çıkan sembol isimler vardır. Birçok medeniyet, din, kültür ve devletin oluşumunun bu türden baskılara bir reaksiyon olduğu söylenebilir. Birçok mitolojik ve efsanevi anlatımda, destan ve romanlarda bu türden konulara rastlanabilmektedir. Edebî anlatımlarda, hikâye bağlamında, mesnevi nazım şeklinde yazılan birçok eserde, uygulanan bu algı ve dayatmalar ile bunlara karşı duruşların anlatıldığı görülebilir. Kadınların bir araya geldiği günlerin vazgeçilmez ritüellerinden/okumalarından olan Kız Destanı, diğer adıyla Kız Mevlidi, bu türden konuyu işleyen önemli bir eserdir. Zengin bir Yahudi ile fakir Müslüman bir ailenin dramını konu edinen, şahıs kadrosu dar olan bu hikâyenin başkahramanı isimsiz genç bir kız çocuğudur. Bu genç kız, fakir bir ailenin üyesi olmakla birlikte, akıllı ve zekidir. Kız, ailesine ve kendisine uygulanan, yardım ve fayda kisveli/görünümlü ancak hakikatte dayatma, kölelik ve ekonomik baskı olan bu algıyı sezip buna karşı çözüm arayışında bulunur. Kendini yaşamın merkezinde, kilit noktasında ve dev aynasında gören bu zihniyete karşı duruşun simgesi olan bu genç kız, kendisine biçilen rollerden sıyrılarak hakikati haykıran ve savunan özgür bir kahramana dönüşür. Tüm kız çocukları, aileler hatta halklar için bir sembol olarak sunulan genç kızın bu hikâyesi, Türk edebiyatında çokça okunan metinlerden biridir. Eser, bir genç kızın ekonomik dayatmaya ve yaşam hakkını elinde almaya karşı duruşunu tüm insanlık adına önemli bir örneklem olarak sunan ender metinlerden biridir. Makalemizde, hikâyenin kısa bir özeti verildikten sonra genç kızın mücadelesinden kesitler sunularak içerik analizi yapılacaktır.

Keywords

Kız Mevlidi, Kız Destanı, Yahudi, ekonomik güç, aile, kız

References

• Çelebioğlu, Amil (1976), Sultan II, Murad Devri Mesnevîleri, Doçentlik Tezi, Erzurum.
• Çelebioğlu, Amil (1999), Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy’a kadar), Kitabevi Yay. İstanbul.
• Çelebioğlu, Amil (2018), Türk Mesnevi Edebiyatı, Sultan İkinci Murad Devri, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Ersoylu, Halil (hzl.) (1996), Kız Destanı (Hâzâ Hikâyet-i Kız u Cühûd), TDK Yay., Ankara.
• Gökeri, A. İ. (1979), “Arketiplere Dayanan Yeni Bir inceleme Yönteminin Tanıtılarak Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması” Ankara Üniversitesi, D.T.C.F. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara. İçli, Ahmet (2020), "Sadreddin’in “Mucize-i Muhammed Mustafa” Adlı Mesnevisi", Diyanet İlmi Dergi, 56 / 2 (Haziran 2020), s. 371-389.
• İçli, Ahmet (2022), "Hikâyet-i Kız u Cühûd / Kız Mevlidi / Kız Destanı (Yûsuf-ı Meddâh)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikayet-i-kiz-u-cuhud-kiz-mevlidi-kiz-destani-yusuf-i-meddah. [Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2022].
• İçli, Ahmet (2010), “Hüsn ü Aşk Mesnevisinde Dramatik Aksiyonu Oluşturan Değerler Üzerine Bir İnceleme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), s. 57-78.
• Jung, Carl Gustav (2005), Dört Arketip, (Çev. Z. A. Yılmazer), Metis Yayınları, İstanbul. Korkmaz, Ramazan (2002), “Romanda Dramatik Aksiyonu Sağlayan Değerlerin Görüntü Seviyeleri Üzerine Bazı Öneriler”, Scholary Dept and Accuracy, (Lars Johanson Armağanı), 271- 282, Grafiker Yayınları, Ankara. Mecmua, Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Yazma Eser Salonu, ASL 578 Mc. 36
• Şahin, Veysel (2010), “Peyami Safa’nın “Fatih-Harbiye” Adlı Romanında Simgesel Değerler”, Bilig, S. 55, s. 47-164.