Iğdır Cottons in The Trans Caucasus Axis (1925-1938)

Year 2025, Issue: 82, 191 - 204, 30.01.2025

Mehtap Başarır

Abstract

The aim of this study is to reveal the contribution of Iğdır district, which exported or transited the cotton it grew to Transcaucasian countries thanks to its microclimate climate feature, to the Turkish economy between 1925 and 1938. During the War of Independence, bilateral relations with Soviet Russia continued and developed in many ways. Thanks to the ratification of the consular agreement signed between the Soviet Republics of Azerbaijan, Armenia, Georgia (Trans Caucasus), the USSR and Turkey in 1925, Turkish consuls serving in the relevant region assumed obligations based on protecting the rights and interests of their citizens and, in particular, promoting trade. Thus, the traces of the difficulties experienced by the Iğdır farmers and merchants in the Transcaucasian border region, which is the most important exit point for them, who have to send their cotton to Istanbul via Batumi Port due to road problems within the main borders of the study, were tried to be reflected through consulate reports. In this context, the data regarding the study subject were collected from the Republic Archives of the State Archives Presidency, the Turkish Diplomatic Archives of the Ministry of Foreign Affairs, the TGNA Minutes and copyrighted and research works. As a result, it is noticed that during the 1925-1938, cotton seeds taken from the Transcaucasian region due to its proximity to Iğdır were offered to the use of farmers, and the harvest obtained was sold mostly to these regions, but from time to time, the USSR exhibited an attitude such as selling cotton cheaply under the pretext of illness. On the other hand, it is seen in bureaucratic correspondence that Türkiye acted more cautiously following consul reports that some Armenian officials might act under the influence of historical and periodic events.

Keywords

Türkiye-USSR relations, Trans Caucasus Turkish Consulates, Iğdır cottons

Maverayı Kafkas Ekseninde Iğdır Pamukları (1925-1938)

Abstract

Bu çalışmanın amacı mikroklima iklim özelliği sayesinde yetiştirdiği pamuğu Maverayı Kafkas ülkelerine ihraç eden veya transit ticaretle geçiren Iğdır kazasının 1925-1938 yılları arasında Türk iktisadına yönelik katkısını serimlemektir. Millî Mücadele döneminde Sovyet Rusya ile geliştirilen ikili ilişkiler çok yönlü devam ederek gelişti. 1925 yılında Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan Sovyet Cumhuriyetleri (Maverayı Kafkas), SSCB ve Türkiye arasında imzalanan konsolosluk antlaşmasının onaylanması sayesinde ilgili bölgede görev yapan Türk konsolosları vatandaşlarının hukuk ve menfaatlerini koruma ve özellikle de ticareti teşvik etme temelli yükümlülükler üstlendiler. Böylece çalışmaya esas sınırlar içerisinde yol sıkıntısı sebebiyle ürettiği pamukları İstanbul’a dahi Batum Limanı üzerinden göndermek zorunda kalan Iğdır çiftçisi ve tüccarının en önemli çıkış kapısı Maverayı Kafkas sınır bölgesinde yaşadığı sıkıntıların iz düşümleri konsolosluk raporları üzerinden yansıtılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda çalışma konusuna yönelik veriler, Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, TBMM Zabıtları ile telif ve tetkik eserlerden elde edilmiştir. Sonuçta 1925-1938 sürecinde Iğdır’a yakınlığı sebebiyle Maverayı Kafkas bölgesinden alınan pamuk tohumlarının çiftçinin kullanımına sunulduğu, elde edilen hasadın da daha çok bu bölgeye satıldığı ancak zaman zaman hastalık bahanesiyle SSCB’nin Iğdır pamuklarını ucuza kapatmak gibi tutum sergilediği fark edilmektedir. Diğer taraftan bazı Ermeni görevlilerin tarihsel ve dönemsel olayların etkisinde kalarak hareket edebileceklerine yönelik konsolos raporları üzerine Türkiye’nin daha tedbirli davrandığı bürokratik yazışmalarda görülmektedir.

Keywords

Türkiye-SSCB İlişkileri, Maverayı Kafkas Türk Konsoloslukları, Iğdır pamukları

Ethical Statement

-

Supporting Institution

-

Thanks

-

References

• Altan, S. (2022). Iğdır’da pamuk üretimini artırma çalışmaları (1923-1938). S. Altan (Ed.), Iğdır araştırmaları 1 içinde (ss. 231-249). Sonçağ Akademi.
• Atay, F. R. (1931). Yeni Rusya. Hâkimiyet-i Milliye Yayınları.
• Başarır, M. (2023). Serdarabad’ın serencamı: Bir nehir iki ülke (1927-1953). Palet Yayınları.
• Başkaya, M. (2012). Cumhuriyetin ilk yıllarında Iğdır’da pamuk ziraatı ve Serdarabad Barajı meselesi. C. Atlı (Ed.), I. Uluslararası Iğdır Sempozyumu Bildiri Kitabı 1 içinde (ss. 45-55). Salkımsöğüt Yayınevi.
• Fazıl, A. (1936). Pamuk sanayii. Pamuk ve pamukçuluk (ss. 4-27). Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Güner, İ. (1987). Iğdır Ovası’nda pamuk tarımının coğrafi esasları (Tez No: 367339). [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=oATf7WNZfkiToAwk4680KQ&no=yA0yal7sQJFYxgs6ZFKppg
• Gürdamar, E. (2021). Atatürk Dönemi’nde yürütülen pamuk politikalarının dokuma sanayisi ve kalkınmaya olan etkileri 1923-1938. History Studies, 13(3), 845-870.
• İktisadi vaziyetimize dair rapor. (1930). TBMM Matbaası.
• İnce, E. (2012). Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de karayolu ulaşımına genel bir bakış ve köyde ulaşım. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12(24), 171-188.
• Jorj Bayö, J. (1936). Pamuk ekimi organizasyon planı. Pamuk ve pamukçuluk (ss. 30-41). Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kars. (1938, 11 Haziran); Kars. (1938, 18 Haziran).
• Markos. (1936). Adana pamuk istasyonu 1928 senesi raporu. Pamuk ve pamukçuluk (ss. 44-173). Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Martal, A. (1994). Batı Anadolu’da pamuk tarımında kooperatifleşme süreci. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(4), 95-101.
• Ortak, Ş. (2016). Türkiye ile Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve SSCB arasında 9 Temmuz 1922’de imzalanan konsolosluk ve aile hukuku anlaşmalarının Türkiye-Ermenistan ilişkileri açısından önemi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(6), 1-16. https://doi.org/10.20860/ijoses.279873
• Özalp, M., & Şenel, M. (Ed.). (1958). 1957 yılı bölge pamuk varyete denemeleri. Ziraat Vekâleti Adana Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayını.
• Özkal, İ. (2022). Iğdır’da siyasi, sosyal ve ekonomik hayat (1923-1970). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Parlatan. A. (20 Ekim 2024). Gümrük kanunu: Eşyanın menşei (gümrük kanunu madde 17 -22). https://izto.org.tr/tr/tg/mense-sahadetnamesi.
• Resmî Gazete (1925, 25 Ocak). Sayı No: 83; Resmî Gazete (1925, 20 Nisan). Sayı No: 95.
• Rozaliyev, Y. N. (1978). Türkiye’de kapitalizmin gelişme özellikleri (1923-1960) (A. Yaran, Çev.). Onur Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi (TBMMZC)
• Toker, T. (1938, 18 Haziran). Iğdır yalnız doğunun değil Türkiye’nin ve belki dünya iktisat aleminin ekonomik bir abidesi olacaktır. Kars.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA):
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA)
• Yurtoğlu, N. (2020). Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de pamuk yetiştiriciliği ve pamuk politikası (1923-1938). Tarih Araştırmaları Dergisi, 39(68), 504-543. https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.589619