Bağlaçların Öğretimi: Öğretim Programı, Ders Kitapları ve Öğretmen Görüşleri

Year 2025, Issue: 84, 502 - 521, 20.09.2025

Ömer Demirtaş , Yusuf Tepeli

https://doi.org/10.62425/turcology.1630379

Abstract

Bu çalışmanın amacı, yapılandırmacı yaklaşıma göre düzenlenen bağlaç öğretimini öğretmen görüşleri, ortaokul Türkçe ders kitapları etkinlikleri ve Türkçe Dersi Öğretim Programı (TDÖP) çerçevesinde incelemektir. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması ile desenlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubu farklı okullarda görev yapan 31 Türkçe öğretmeninden oluşmaktadır. Öğretmenler ile görüşmeler yüz yüze gerçekleştirilmiş ve veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak toplanmıştır. Ayrıca çalışmada ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki bağlaçlara yönelik etkinlikler sayı, temel dil becerileriyle ilişkisi ve etkinlikte yer alan bağlaçların çeşitliliği bağlamında incelenmiştir. Veriler doküman analizi yoluyla Türkçe 5, 6, 7 ve 8. sınıf ders kitaplarından elde edilmiştir. Veriler içerik analizi yapılarak çözümlenmiş ve kodlanarak bulgulara ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre bağlaç öğretiminde “ve, ama, fakat” bağlaçlarının sık kullanıldığı ve en çok “da/de, ki, ile” bağlaçlarında zorlanıldığı belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenler genellikle işlevsel dilbilgisi yaklaşımını benimsemekte ve bağlaçların en çok “zıtlık, pekiştirme ve açıklama” işlevlerini öğretmektedir. Öğrenciler konuşmalarında bağlaçları “bilinçli değil ama yerinde” kullanmakta ve kendi kaleme aldıkları metinlerde en çok “eş biçimlilik gösteren bağlaçlar” da hata yapmaktadır. Öğretmenler bağlaç öğretim sürecinde dinleme becerisini içeren etkinlikler yaptıklarını ve en çok “ders kitabındaki dinleme metinleri ve sesli okuma” lardan yararlandıklarını ifade etmişlerdir. Bağlaç öğretiminde en sık başvurulan ve faydalı bulunan yöntemin “drama” olduğu belirlenmiştir. Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki bağlaç etkinliklerine yönelik incelemede ise en fazla etkinliğin 6. sınıf, en az etkinliğin 7. sınıf ders kitabında yer aldığı belirlenmiştir. Etkinliklerde bağlaç çeşitliliği açısından ise 6, 8 ve Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli kapsamında hazırlanan 5. sınıf ders kitabının en zengin içeriğe sahip olduğu, onu sırasıyla 5. sınıf ve 7. sınıf ders kitaplarının takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Bağlaçlar , Öğretmen Görüşleri , Bağlaç Öğretimi , Türkçe Ders Kitabı , Türkçe Dersi Öğretim Programı

Ethical Statement

Bu araştırma, Akdeniz Üniversitesi Rektörlüğü, Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’nun25.03.2022 tarihve 06/106 numaralı kararı ile alınan etik kurul izni çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya katılan tüm öğretmenlerden onam alınmıştır.

Teaching Conjunctions: Curriculum, Textbooks and Teachers' Views

Abstract

The aim of this study is to examine the teaching of conjunctions, structured according to the constructivist approach, within the framework of teacher opinions, activities in middle school Turkish textbooks, and the Turkish language curriculum. The research was designed as a case study, one of the qualitative research methods. The study group consists of 31 Turkish language teachers working in various schools. Data were collected through face-to-face interviews using a semi-structured interview form. In addition, activities related to conjunctions in middle school Turkish textbooks were analyzed in terms of frequency, their relation to core language skills, and the variety of conjunctions used. These data were obtained through document analysis of 5th, 6th, 7th, and 8th grade Turkish textbooks. The data were analyzed through content analysis and coded to reach the findings. According to the results, the conjunctions "ve (and)", "ama (but)", and "fakat (however)" are used most frequently in instruction, while teachers reported having the most difficulty with "da/de", "ki", and "ile". Most teachers preferred a functional grammar approach and primarily focused on teaching the functions of opposition, reinforcement, and explanation. It was found that students use conjunctions appropriately in their speech, although not always consciously, and make the most errors with conjunctions that display formal similarity in their writing. Teachers stated that they include listening-based activities in conjunction instruction and most commonly benefit from textbook listening texts and read-aloud practices. Drama was identified as the most frequently used and effective method in conjunction teaching. In the textbook analysis, the highest number of conjunction-related activities was found in 6th grade textbooks, while the lowest number appeared in 7th grade. In terms of variety, the 5th grade textbook prepared within the Türkiye Century Maarif Model had the richest content, followed by the 6th and 7th grade textbooks.

Keywords

Conjunctions , Teacher Views , Conjunction Teaching , Turkish Textbook , Turkish Language Curriculum

Ethical Statement

This research was carried out with the approval of the Ethics Committee of Akdeniz University Rectorate, Social and Human Sciences Scientific Research and Publication Ethics Board (Decision No: 06/106, Date: 25.03.2022). Consent was obtained from all teachers participating in the study.

References

• Akın, L. (2004). Türkiye Türkçesinde bağlaçlar (Tez No: 146784). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Akkaya, A. (2013). 6. sınıf öğrencilerinin yazım yanlışları sıklığı ve yazım yanlışlarının nedenlerine ilişkin öğretmen görüşleri. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4), 33-52. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4989
• Akyol, H. (2019). Programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri [Türkçe]. Pegem Akademisi. http://doi.org/10.14527/9786053640011
• Anani, G. E. (2017). Teaching and learning of grammar at the basic level of education: revisiting inductive teaching approach. Education Journal, 6(1), 51-62. http://doi.org/10.11648/j.edu.20170601.17
• Armut, M. (2019). Bir sözcük sıklığı çalışması ve Türkiye’deki mülteci öğrenciler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(3), 728-749. https://doi.org/10.16986/HUJE.2018043696
• Ayrancı, B.B. (2017). Sezdirme yöntemi ile dil bilgisi öğretimi üzerine Türkçe öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi. International Journal of Languages Education. http://dx.doi.org/10.18298/ijlet.2170
• Batur, Z., & Özdemir, P. (2021). Türkçe ders kitabı etkinliklerinin kazanımlarla örtüşme durumları. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5(1), 47-68. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1795249
• Bıçak, N., & Alver, M. (2018). 2018 Türkçe dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(4), 2480-2501. http://dx.doi.org/10.7884/teke.4355
• Bıyık, T. (2016). Türkçe öğretmenlerinin dil bilgisi öğretiminde kullandıkları yöntemler ve ortaokul Türkçe kitap setindeki dil bilgisi öğrenme alanı için verilen yönerge ve etkinlikler hakkındaki görüşleri (Tez No: 440547). [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Bilgegil, M. K. (1982). Türkçe dil bilgisi (Vol. 82). Dergâh Yayınları.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Boxodirova, F., Isroilova, D., Abduraxmanov, M., & Yuldasheva, D. (2022). Difficulties in teaching the grammatical features of conjunctions. Science and Innovation, 1(B7), 1421-1422. https://doi.org/10.5281/zenodo.7314538
• Bozavlı, E. (2016). İlkokul Çağındaki Çocuklarda Bağlaçların Söylemsel Değerleri. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 239-256. http://doi.org/10.7827/turkishstudies.9566
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches (2. Baskı). SAGE Publications.
• Çakmak, M. C. (2015). Ortaokullarda edatların öğretimi ve öğrencilerin edatları kullanma yeterlikleri. [Teaching of postpositions in secondary schools and the competence of students' post potions use] (Tez No: 396656). [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi] https://openaccess.firat.edu.tr/xmlui/handle/11508/12350?show=full
• Çelik, M. (1999). da" nın işlevleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 10, 25-32. http://dad.boun.edu.tr/tr/pub/issue/4531/62312
• Çiçek, S. (2023). 3. Ana dili olarak Türkçe öğretiminde işlevsel dilbilgisinin kullanımı ve etkinlik örnekleri. Y. Yılmaz (Ed.), Yazıtlardan Dijitale Türkçe: Cumhuriyet’in 100. Yılına Armağan (ss. 66–83). Fenomen & Rumeli Yayıncılık.
• Çiçek, S., & Karatay, H. (2023). -de biçimbirimi ile de bağlacının işlevleri ve yazımının öğretimi. Eğitim ve Bilim, 48(214). http://doi.org/10.15390/eb.2023.12079
• Deniz, K., & Demir, E. (2019). İşlevlerine göre bağlaçları konu edinen araştırmalar. Milli Eğitim Dergisi, 48(1), 903-915. https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/51765/674897
• Deniz, K., Tarakcı, R., & Karagöl, E. (2019). Okuma kazanımları açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 688-708. https://doi.org/10.16916/aded.569153
• Erdem, İ. (2008). Öğretmen görüşlerine göre dil bilgisi konularının öğretilme güçlükleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 85-105. http://doi.org/10.21666/muefd.1039352
• Ergün, M., vd. (1987). Üniversite Öğrencilerinde Dil ve Anlatım Bozuklukları. İnönü Üniversitesi Sos. Bil. Ens. Dergisi, Malatya, sayı:1. Garip, S., & Karadağ, B. F. (2023). Türkçe öğretiminde etkileşimli sınıf ortamlarının rolü. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(3), 1690-1709. https://doi.org/10.37217/tebd.1353872
• Graus, J., & Coppen, P. A. (2016). Student teacher beliefs on grammar instruction language, Teaching Research, 20(5), 571-599. https://doi.org/10.1177/1362168815603237
• Göçer, A. (2010). Türkçe öğretiminde yazma eğitimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-Journal of International Social Research, 3(12).
• Göçer, A., & Arslan, S. (2019). Ortaokulda gerçekleştirilen dil bilgisi öğretimi durumunun öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Iğdır University Journal of Social Sciences, (18), 297-326. https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdirsosbilder/issue/66824/1045176
• Göğüş, B. (1978). Orta dereceli okullarda Türkçe ve yazın eğitimi. Gül Yayınevi.
• Gökçe, B. (2020). Dinleme-söz varlığı ilişkisi (s. 91-127). Pegem Akademi. http://doi.org/10.14527/9786257228176
• Gücüyeter, B. (2010). Türk dili ve edebiyatı derslerinde dinleme eğitimi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 161-170.
• Gümüşatam, G. (2019). [ve ~ ile] Biçimbirimlerinin Eş Değerlikleri Üzerine. Türkbilig (37), 123-138.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52843/698082 Güneş, F. (2013). Yapılandırmacı yaklaşımla dil bilgisi öğretimi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(3), 171-187. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eku/issue/5457/74003
• Kara, K. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki bağlaç öğretimine dair bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 15-26. https://doi.org/10.29000/rumelide.1252760 Karadağ, B. F. (2018). Yazma becerisini ölçmek için ayrılan sınav süresinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 1(1), 20-38. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ceded/issue/39023/470861
• Karaşin, H. (2008). Bağlaç görevinde kullanılan “ya” nın anlamsal işlevleri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 215-227. https://dergipark.org.tr/en/pub/sosbilder/issue/23093/246728
• Karatay, H., & Çiçek, S. (2022). Mi’nin işlevleri ve yazımının öğretimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(4), 1563-1581. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2022.22.74506-1104035
• Katrancı, M. (2014). Öğretmen adaylarının konuşma becerisine yönelik öz yeterlik algıları. Bartın University Journal of Faculty of Education, 3(2), 174-195. http://dx.doi.org/10.14686/buefad.201428177
• Keray Dinçel, B., Okur, A., & Güden Altmış, Z. (2018). “Neden bağlaçları”nın okuduğu anlama üzerindeki etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(24), 110-121. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumus/issue/40078/450511
• Kırmızı, F. (2022). Öğretmen adaylarının yaratıcı drama yöntemini kullanmaya yönelik özyeterlik algılarının değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (56), 198-224. https://doi.org/10.9779/pauefd.955708
• Kırmızı, F., & Çağ Adıgüzel, D. (2023). İlkokul öğrencilerinin yaratıcı yazma ürünlerinin bazı değişkenlere göre değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (58), 370-397. https://doi.org/10.9779/pauefd.1091976
• Kleiman, S. (2004). Phenomenology: to wonder and search for meanings. Nurse Researcher, 11(4), 7-19. https://doi.org/10.7748/nr2004.07.11.4.7.c6211
• Krista, U., & Liiver, M. (2015). Students’ grammar mistakes and effective teaching strategies. International Journal of Teaching and Education, 3(1), 70-87. http://doi.org/10.20472/TE.2015.3.1.006
• Kurudayıoğlu, M. (2003). Konuşma eğitimi ve konuşma becerisini geliştirmeye yönelik etkinlikler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (13), 287. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubar/issue/16954/177014
• Maden, S., & Dinç, A. (2017). Drama yönteminin Türkçe öğretiminde kullanımının başarı ve kalıcılık üzerine etkisi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 454-500. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amauefd/issue/33345/326828
• Martínez, A. C. L. (2015). Use of conjunctions in the compositions of secondary education students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 212, 42-46. http://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.11.296
• Milli Eğitim Bakanlığı, (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1-8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/20195716392253-02 T%C3%BCrk%C3%A7e%20%C3%96%C4%9Fretim%20Program%C4%B1%202019.pdf
• Mete, F., Çiçek, S., & Asar, A. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi konuları: Yapılandırmacı yaklaşım öncesi ve sonrası. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(2), 363-384. https://doi.org/10.16916/aded.1064198
• Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage. http://doi.org/10.1016/s1098-2140(99)80125-8
• Ömeroğlu, A. F. (2025). Türkçe öğretmeni adaylarının dil yapılarının işlevsel katkılarıyla ilgili anlayışları: İşlevsel dil bilgisi öğretimi bağlamında bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 13(2), 471-487
• Önal, M. E. (2010). Türkçe öğretmenlerinin ilköğretim II. kademede gerçekleştirilen dil bilgisi öğretimi hakkındaki görüşleri (Tez No: 387800). [Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Özbay, M., & Melanlıoğlu, D. (2012). Türkçe öğretim programlarının dinleme becerisi bakımından değerlendirilmesi. Journal of Turkish Studies 7(1), 87-97. http://doi.org/10.7827/TurkishStudies.2941
• Pangaribuan, T., Haddina, E., & Manik, S. (2018). The students' error in using conjunction (Because, Since, As, in Case) in the Sentences. English Language Teaching, 11(4), 91-100. http://doi.org/10.5539/elt.v11n4p91
• Pintrich, P. R. (1999). The role of motivation in promoting and sustaining self-regulated learning. International Journal of Educational Research, 31(6), 459-470. https://doi.org/10.1016/S0883-0355(99)00015-4
• Pokay, P., & Blumenfeld, P. C. (1990). Predicting achievement early and late in the semester: The role of motivation and use of learning strategies. Journal of Educational Psychology, 82(1), 41. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-0663.82.1.41
• Sakman, B., & Aydın, İ. S. (2018). Yapılandırmacı yaklaşıma göre dil bilgisi öğretimine yönelik öğretmen görüşleri. Electronic Turkish Studies, 13(27). http://doi.org/10.7827/TurkishStudies.14304
• San, İ. (2019). Eğitimde Yaratıcı Drama. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 23(2), 573-582. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000780
• Sarıkaya, B. (2023). Türkçe öğretmenlerinin Türkçe ders kitapları ile ilgili görüşleri. Asya Studies, 7(26), 1-14. https://doi.org/10.31455/asya.1386787
• Satılmış, A., & Avcı, Y. (2024). Türkçe öğretmenlerinin Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerin nitelik, nicelik ve yeterlilikleri hakkındaki görüşleri. Mediterranean Educational Research Journal/Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 18(48).
• Subaşı, M., & Okumuş, K. (2017). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Durum Çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
• Süğümlü, Ü. (2020). Ortaokul öğrencilerinin yazma çalışmalarındaki yazım ve noktalama hatalarının belirlenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 528-542. https://doi.org/10.16916/aded.706748
• Şahin, E. Y., & Abacı, O. (2019). Dil bilgisi öğretiminin önemi, amaçları ve ilkeleri: Bir literatür özeti. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5(3), 286-294. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ekuad/issue/51148/666478
• Taşbey, C. (2020). Türkiye Türkçesinde bağlaçların varlığı üzerine. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 8(22), 29-47. https://doi.org/10.31126/akrajournal.760030
• Tepeli, Y. (2006), Ölçünlü Türkiye Türkçesinde eş biçimli biçim birimlerinden/ yapılardan “Ar” (Ar/Er) (‘Ar’ (ar/er) Morphems From Isomorphims (Homonmyms) in Standard Turkish)”, Sosyal Bilimler Dergisi, 19-40.
• Tepeli, Y., & Börekçi, M. (2019). Kullanımlık metin oluşturmada eş biçimlilikten / adlılıktan ve çok anlamlılıktan yararlanma. Journal of Turkish Research Institute (66), 261-280. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4218
• Topal, S., & Çifci, M. (2022). Cumhuriyet’ten günümüze ortaokul Türkçe dersi öğretim programlarında dil bilgisi öğretiminde yöntem ve teknikler. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 10(4), 210-230. https://doi.org/10.29228/ijlet.65950
• Uludağ, E., & Yıldırım, D. (2016). Ortaokul öğrencilerinin bazı noktalama işaretlerini ve yazım kurallarını uygulayabilme düzeyleri (İstanbul örneği). Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 319-342. https://doi.org/10.17556/jef.72765
• Üstünova, K. (2006). Ama'nın işlevleri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(10), 79-92. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosbilder/issue/23105/246798
• Van Manen, M. (2007). Phenomenology of practice. Phenomenology & Practice, 1(1), 11-30. http://dx.doi.org/10.29173/pandpr19803 Van Rijt, J., Wijnands, A., & Coppen, P. A. (2019). Dutch teachers' beliefs on linguistic concepts and reflective judgement in grammar teaching. L1-Educational Studies in Language and Literature, 1-28. https://doi.org/10.17239/L1ESLL-2019.19.02.03
• Yavuz, S. (2011). Türkiye Türkçesi ağızlarında bağlaçlar. Diyalektolog, 2(2). https://dergipark.org.tr/tr/pub/diyalektolog/issue/22426/240039
• Yelli, E. Y., & Ünal, F. T. (2019, Ekim 4-6). Türkçe Öğretmeni adaylarının yazımı aynı olan de ve ki’yi kullanma durumları. [Bildiri sunumu]. 1. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi, İzmir, Türkiye.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, N. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitabı (5, 6, 7 VE 8. sınıf) etkinliklerinin dil becerilerine dağılımı üzerine bir inceleme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10(4), 1445-1456.