5018 SAYILI KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU KAPSAMINDA GETİRİLEN DEMOKRATİK İLKELER VE BÜTÇE ANLAYIŞINDAKİ DEĞİŞİMLER

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 61 - 75, 31.12.2021

Mutlu Yoruldu

Öz

Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik hedefi ve bu hedefin gerektirdiği
entegrasyon süreci kapsamında, pek çok alanda olduğu gibi kamu yönetimi alanında
da yapısal değişim ve dönüşümün yapılması ihtiyacı doğmuştur. Kamu yönetiminde
reform amacıyla 2001 yılında, merkezi idare tarafından “Kamu Yönetimi Temel
Kanun Tasarısı” hazırlanarak, kamu yönetimi alanında köklü bir değişim ve
dönüşüm hedefi, çeşitli kamusal programlarla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kamu
Yönetimi Temel Kanun Tasarısı, olduğu gibi, bir bütün olarak kanunlaşamamış
olmasına rağmen, içerdiği kamusal alana ilişkin çok yönlü yenilikler, başka kanunlar
adı altında, kısmen dahi olsa hayata geçirilmek istenmiştir. Bu uygulamalardan biri
ise 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile gerçekleştirilmiştir.
2003 yılında uygulamaya alınan 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
Kanunu, kamu yönetiminin mali uygulamaları açısından özellikle bütçe
uygulamaları bakımından pek çok yeniliği beraberinde getirmiştir. Kamu
yönetimine getirilmeye çalışılan modern ve demokratik vizyon anlayışı, mali açıdan
5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na yansımıştır. Bütçeleme
anlayışına daha önce tanımlanmayan ve düzenlenmeyen yenilikler getiren bu kanun,
kamu yönetiminin ve kamu mali yönetiminin en önemli dönüşüm araçlarından birini
oluşturmuştur. Katılımcılık, mali saydamlık ve hesap verilebilirlik özelliklerini
düzenlemesinin yanı sıra bütçelemede denetim fonksiyonuna da ayrıca önem
vererek, bu alanda kanuni düzenlemelere gitmiştir. Kanun, kamu kurum ve
kuruluşlarının bütçeleri oluşturulmasından, bunların konsolidasyonu ile meydana
gelen devlet bütçesinin yapılma sürecine, bütçenin uygulanması ve kontrolünden,
gerçekleşen bütçenin denetimine kadar her aşamada bireyin ve toplumun etkin
olarak rol alması temeline dayandırılmıştır. Kamu mali yönetiminde, kaynak
tahsisinde etkinliğin sağlanması ile kamu kaynaklarının etkin kullanımını amaçlayan
kanun, bu kapsamda aynı zamanda kamu israflarının ve yolsuzluklarının önlemesine
hizmet etmeyi hedeflemiştir. Bütçe tekniği bakımından da en önemli yanı stratejik
planlamaya dayalı performans esaslı bütçeleme anlayışının benimsenmiş olmasıdır.
Bunun gereği olarak, analitik bütçe sınıflandırılmasına ve çok yıllı bütçeleme
yaklaşımına geçilmesini öngören kanun, özellikle bütçe tahminlerinin oluşturulması
sürecinde stratejik planlamayı temeline konumlandırmıştır. Böylelikle kısa vadeli
bütçe uygulamasından orta ve uzun vadenin planlandığı bütçe anlayışı getirilmiştir.
5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunu’nun, kamu mali yönetimine
ve bütçeleme anlayışına getirdiği bu yenilikler, kamu yönetiminde mali dönüşümün
yaşanmasının temel unsurlarından olmuştur. Kanun, kanun koyucu olan Türkiye
Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından, kapsamlı ve fonksiyonel olarak
hazırlanmıştır. Bu kanunda yer alan teorik unsurların, uygulamaya geçirilmesinde de
pek sorun yaşanmadığı ve etkin biçimde uygulanmaya çalışıldığı ifade edilebilir.
Kanunun uygulanmasında istisnai olarak karşılaşılan aksaklıkların da zamanla
giderilerek, kanundan tam verim alınabileceği düşünülmektedir. Bir eleştiri olarak, kamu kurum ve kuruluşları bütçelerini hazırlarken, katılımcılık gereği, vatandaşların
fikirlerine daha çok başvurma yolunu tercih edebilirler.

Anahtar Kelimeler

Kamu Mali Yönetimi, 5018 Sayılı Kanun, Demokratik İlkeler, Bütçe Anlayışındaki Değişimler

Kaynakça

• Bakkal Hakan, K. Alper. “Bütçe Sürecindeki Mali Saydamlık ve Hesap Verebilirliğin Önemi”. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi 52, (2015): 37-52. <https://www.researchgate.net/publication/303825812>. (Erişim Tarihi: 5 Ağustos 2021).
• Coşkun Bayram, Y. Çiğdem Pank. “Türkiye’de Stratejik Planlama: Son Dönem Gelişmelerin İncelenmesi”. Stratejik Public Management Journal 4, (2018): 1-16.
• Edizdoğan Nihat ve Ç. Özhan. Kamu Bütçesi. Bursa: Ekin Yayınevi, 2017.
• Ereş, Figen. “Eğitim Yönetiminde Stratejik Planlama”. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi 15, (2004): 21-29.
• Ergen, Zuhal. “Yönetimden Yönetişime: Katılımcı Bütçeleme Modeli”. Maliye Dergisi 163, (2012): 316-334.
• Ergen, Zuhal. “Performans Esaslı Bütçe Sisteminden Program Bazlı Bütçe Performans Bütçe Sistemine Geçiş: Yeni Bütçe Sistemi İle Hedeflenenler”. Ömer Halis Demir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 14/1, (2021): 294-297.
• Fung Archon, W. Erik Olin. “Deepining Democracy: Innovations in Empowered Participatory Governance”. Politics and Society 29/1, (2001): 5-41. <https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0032329201029001002>. (Erişim Tarihi: 17.08.2021).
• Kara, Fatih. “Parlamento ve Çok Yıllı Bütçeleme: Türkiye Örneği”. Yasama Dergisi 27, (2014): 121-152.
• Karaarslan, Erkan. Devlet Muhasebesi Olgusu ve Ülkemizde Devlet Muhasebesi Standartları. Ankara: TÜRMOB Yayınları, 2005.
• Karakoç Mehtap, K. Mustafa Güçlü. “Analitik Bütçe Sınıflandırması ve Seçilmiş Örneklerle Üniversite Uygulamaları”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 18/70, (Nisan 2019): 486-496.
• Kızıltaş, Emine. “Çok Yıllı Bütçeleme Sistemi”. Bütçe Dünyası Dergisi 16, (2003): 13-18.
• Kopits George, C. Jon. Transparency in Government Operations. Washington: Occasional Paper, 1998.
• https://www.imf.org/external/pubs/ft/op/158/op158.pdf. (Erişim Tarihi: 07.08.2021).
• Küçükaycan, Durdane. “Mali Saydamlık ve Hesap Verebilirlik Aracı Olarak: Türk Sayıştayı’nın Performans Denetimi”. Denetişim Dergisi 10/20, (2020): 35-54.
• Sintomer, Yves; Herzberg, Carsten; Röcke, Anja and Allegretti, Giovanni. “Transnational Models of Citizen Participation: the Case of Participatory Budgeting”. Journal of Public Deliberation 8/2, (2012): 1-34. < http://www.publicdeliberation.net/jpd/vol8/iss2/art9>. (Erişim Tarihi: 15.08.2021).
• Tortop, Nuri; İsbir, Eyüp Günay; Aykaç, Burhan; Yaymam, Hüseyin Özer, Mehmet Akif. Yönetim Bilimi. Ankara: Nobel Dağıtım, 2010.
• Tunçer, Mehmet, K. Erkan. “Örnek Ülkelerde ve Türkiye’de Çok Yıllı Bütçeleme Sistemi”. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi 50/580, (2013): 109-125.
• Yalçın, Arman Zafer. “Yerel Yönetimlerde Katılımcı Bütçeleme”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi 22/2, (2015): 311-329.