ERGEŞ CUMANBULBUL OĞLI’NDAN DERLENEN ÖZBEK DESTANLARININ DİL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE NOTLAR

Year 2022, Volume: 2 Issue: 3, 181 - 210, 29.12.2022

Erdi Erbeden

Abstract

Ergeş Cumanbulbul oğlı tanınmış Özbek destancılarından biridir. Korğan destancılık geleneği dairesinde icra faaliyetlerinde bulunmuş olan
destancının repertuarında otuzdan fazla Özbek destanının var olduğu ve bunları çeşitli toplantılarda icra ettiği bilinmektedir. Söz konusu destanların
bir kısmı farklı araştırmacılar tarafından derlenmiş, bir kısmı ise bizzat destancı tarafından yazıya geçirilmiştir. Yazıya geçirilen destanların da yalnız
belirli bir kısmının yayımlandığı görülmektedir. Söz konusu destanların dili, ölçünlü Özbek Türkçesi olmakla birlikte düzensiz olarak konuşma diline ait
ögelere de rastlanılır. Bu makalede Cumanbulbul oğlı’ndan derlenerek yayımlanan Özbek destanlarının ölçünlü Özbek Türkçesinden farklılık
gösteren dil özellikleri üzerinde durulacaktır. İncelemeye temel oluşturan veriler, destancıya ait Özbek destanlarının yayımlandığı Bulbul Teraneleri
isimli beş ciltlik eserden elde edilmiştir. Bahse konu dil malzemesi artzamanlı yöntemle incelenmiş ve bulgular, ilişkili görülen Türk lehçelerindeki
karşılıklarıyla mukayese edilmiştir. Sonuç olarak; Ergeş Cumanbulbul oğlı’ndan derlenen Özbek destanlarındaki konuşma diline ait gramatikal
unsurların geniş kapsamda Kıpçak grubu Türk lehçeleriyle, dar kapsamda Kazak ve bilhassa Karakalpak Türk yazı dilleriyle uyumluluk gösterdiği
tespit edilmiştir.

Keywords

Özbek Destanları, Korğan Destancılık Geleneği, Ergeş Cumanbulbul oğlı, Ağız Özellikleri, Kıpçak ağzı

References

• Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne Büyük Sözlük. (Birinci Baskı). İstanbul: Beşir Yayınevi.
• Argunşah, M. (2014). Çağatay Türkçesi. (Birinci Baskı). İstanbul: Kesit.
• Arıkoğlu, E. vd. (2017). Kırgızca-Türkçe Sözlük I-II. (Birinci Baskı). Bişkek: KTMÜY.
• Ata Yıldız, N. (2019). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. (İkinci Baskı). Ankara: Akçağ.
• Axundov, A. (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Luğəti I-IV. (Birinci Baskı). Bakü: Şərq-Qərb.
• Bayat, F. ve Aliyeva Çınar, M. (2020). Eski Türkçe Sözlük. (İkinci Baskı) İstanbul: Ötüken.
• Biray, N. vd. (2018). Çağdaş Kazak Türkçesi. (Birinci Baskı). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Bulbul Teraneleri I-V. (1971-1973). Ergeş Cumanbulbul Oğlining Destan ve Termeleri. (Söyleyen: Ergeş Cumanbulbul Oğlı, Yayıma Hazırlayan Hadi Zarif). (Birinci Baskı). Taşkent: Fen Neşriyatı.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. (Birinci Baskı). Oxford University Press.
• Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. (Birinci Baskı). Ankara: TDK.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunku, Z. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk -Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin. (İkinci Baskı). Ankara: TDK.
• Ergönenç Akbaba, D. (2009). Nogay Türkçesi Grameri. (İkinci Baskı). Ankara: Grafiker.
• Eşankul, C. (2018) Ergeş Cumanbulbul oğlining ‘Han Dalli’ ve ‘Revşenhan’ Destanları Hakida, Özbek Folklorşunasligi Meseleleri VIII. Kitap.
• (Haz. Şehnaze Nazarova, Berna Mirzayeva) Taşkent: Fen Neşriyatı. (100-105).
• Etik, A. (1968). Farsça Türkçe Lûgat. (Birinci Baskı). İstanbul: Salah Bilici Kitabevi Yay.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). İstanbul: Say.
• Karaağaç, G. (2018). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. (İkinci Baskı). Ankara: TDK.
• Karataş, M. (2019). Her Yönüyle Türk Dili. (Birinci Baskı). Kayseri: Kimlik Yay.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. (Birinci Baskı). Ankara: Akçağ.
• Koç, K. vd. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Ankara: Akçağ.
• Mirzayev, Т. (2013). Hadi Zarif Suhbetleri. Taşkent: SHAMS-ASA.
• Mirzayev, Т. ve Corayev, М. (2018). “Küntoğmiş Destani Hakida Ba‘zi Mülahazalar”, Özbek Folklorşunasligi Meseleleri VIII. Kitab. (Haz. Şehnaze Nazarova, Berna Mirzayeva) Taşkent: Fen Neşriyatı. (34- 53).
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. (Birinci Baskı). İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Ankara: TDK. Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. (Birinci Baskı). Ankara: TDK.
• Tamir, F. (2007). Kazak Türkçesi. A. B. Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri içinde (s.430-480) Ankara: Akçağ.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Ankara: TDK.
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. (Birinci Baskı). Ankara: Simurg.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (2003). Türk Dilleri Giriş. (İkinci Baskı). İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat.
• Tohliyev, N. (Ed). (2008). Özbek Tilining İzohli Lugati. (Birinci Baskı. Ciltler 1-5). Taşkent: DİN.
• Turdimov, Ş. (2018) “Men Şairmen Şundey Aytsam Yaraşar… Özbek Folklorşunasligi Meseleleri VIII. Kitap. (Haz. Şehnaze Nazarova, Berna Mirzayeva) Taşkent: Fen Neşriyatı. (54-81).
• Türk Dil Kurumu. (2005). Büyük Türkçe Sözlük. (Onuncu Baskı). Ankara: TDK.
• Türk Dil Kurumu. (2021). Yazım Kılavuzu. (Yirmi Yedinci Baskı). Ankara: TDK.
• Uygur, C. V. (2010). Karakalpak Türkçesi Grameri. (Birinci Baskı). İstanbul: Kriter Yay.
• Uyğur, C. V. (2019). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Ankara: TDK.
• Ünlü, S. (2012a). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Konya: Eğitim Yay.
• Ünlü, S. (2012b). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Konya: Eğitim Yay.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. (Birinci Baskı). Konya: Eğitim Yay.
• Zarif, H. (2018). “Ülken Halk Sanatkârı”. Özbek Folklorşunasligi Meseleleri VIII. Kitap. (Haz. Şehnaze Nazarova, Berna Mirzayeva) Taşkent: Fen Neşriyatı. (5-33).