DEPREMİ SARAYA ANLATMAK: İSTANBUL’DA 1894 ZELZELE-İ AZÎMESİ VE LOUIS SABUNCU’NUN DEPREMİ BİLİMSEL AÇIDAN İZAH GİRİŞİMİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 4, 75 - 109, 14.06.2023

Aykut Elmas

Öz

Yakın bir tarihte bir kez daha anlaşıldı ki deprem bugünün modern çağında dahi insanlık önünde en yıkıcı doğal afetlerden biri olarak durmaktadır. Yani geçmişten bugüne insanın deprem karşısındaki edilgen konumu değişmemiştir. Bu çalışmada, eski toplumların deprem tecrübelerine örneklik teşkil etmesi adına 10 Temmuz 1894 depremi ele alınmış ve temelde iki nokta üzerine odaklanılmıştır. Bunlardan ilki, depremin şehirde yarattığı etki, olay sonrası yaşanan gelişmeler ve gösterilen reflekslerdir. İkincisi ise, Mabeyn-i Hümayun mütercimlerinden Louis Sabuncu’nun, II. Abdülhamit’i deprem hakkında bilgilendirmek amacıyla kaleme aldığı layihadır. Bu bağlamda, çalışmanın giriş kısmında, genel hatlarıyla İstanbul’un 15. yüzyıl öncesi deprem tecrübeleri ve bu tecrübeleri aktaran kaynakların bazı özelliklerinden bahsedilmiştir. Ardından birinci bölümde kişisel özellikleri ve hayat serüveniyle oldukça ilginç bir karakter olan Louis Sabuncu’nun biyografisine yer verilmiştir. İkinci bölümde kronik ve araştırma kaynaklar üzerinden Osmanlı İstanbul’unun etkilendiği 1519, 1719 ve 1766 büyük depremleri hakkında bilgi verildikten sonra 1894 depremi, ağırlıklı olarak arşiv kayıtları ışığında ele alınmıştır. Son bölüm ise depremin ardından başlatılan arayı bilgilendirme girişimlerine ve Louis Sabuncu’nun deprem hakkındaki layihasına ayrılmıştır. Ayrıca bolümün sonunda bu layihanın günümüz Türkçesine aktarımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Deprem, 1894, Louis Sabuncu, Layiha

Kaynakça

• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV).
• Hariciye Nezareti Tahrirat (HT. NT).
• Hariciye Nezareti Paris Sefareti (HR. SFR.4).
• İrade Taltifat (İ. TAL).
• İrade Meclis-i Vala (İ. MVL).
• Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Evrakı (A. MKT. DV).
• Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM).
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO).
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO).
• Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği (Y. PRK. TKM).
• İrade Dahiliye (İ. DH).
• Yıldız Sadaret Hususi Evrakı (Y. A. HUS).
• Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (AZJ).
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE).
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT).
• Şura-yı Devlet (ŞD).
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA.e).
• Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Maruzatı (SGE).
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (BŞK).
• Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (MYD).
• Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti Maruzatı (ŞH).
• İrade Evkaf (İ. EV).
• İrade Maliye (İ. ML).
• İrade Hususi (İ. HUS).
• Afyoncu, E & Mete, Z. (2001).1766 İstanbul depremi ve toplum yaşantısına tesirleri. Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Deprem Semineri (22-23 Mayıs 2000) (ss. 85-92). İstanbul: “Globus” Dünya Basımevi.
• Anonim tevârîh-i âl-i Osman (F. Giese neşri). (1992). (Haz. Azamat, N). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Balcı, S. (2013). Babıâli tercüme odası. İstanbul: Libra Yayınevi.
• Cezar, M. (1963). Osmanlı devrinde İstanbul yapılarında tahribat yapan yangınlar ve tabii âfetler. Türk Sanatı Tarihi ve İncelemeleri, 1, 327-414.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı osmanlı tarihi kronolojisi, 2, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Demirkent, I. (2005). Bizans tarihi yazıları: Makaleler-bildirilerincelemeler. İstanbul: Dünya Kitapları
• Engin, V. (2001). II. Abdülhamit’in hususi iradeleri ışığında 1894 İstanbul depremi ve gündelik hayata etkisi. Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Deprem Semineri (22-23 Mayıs 2000) (ss. 141-149). İstanbul: “Globus” Dünya Basımevi.
• Hızlı, K. (2022). Yıldız Sarayı’nda muhalif bir gazeteci: Mâbeyn mütercimi Louis Sabuncu (1891-1908). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Johnson, R. C. (2020). Stranger fictions: A history of the novel in Arabic Translation. New York: Cornell University Press.
• Kramer, M. (2009). Arab awakening and Islamic revival: The politics of ideas in the Middle East. New Jersey: Transaction Publishers.
• Özcan, A. (1998a). Yerini bulamayan bir gazeteci: John Louis Sabuncu ve İstanbul yılları. İstanbul Araştırmaları, (5), 117-127.
• Özcan, A. (1998b). İngiltere’de hilâfet tartışmaları, 1873-1909. İslâm Araştırmaları Dergisi, (2), 49-71.
• Özcan, A. (2005). Osmanlı devletinin son döneminde Araplar arasında hilâfet karşıtı faaliyetler (1877-1909). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (12), 77-100.
• Özger, Y. (2020). Sultan II. Abdülhamid döneminde İstanbul’da deprem tahmini tartışmaları ve Josef Nowack’ın padişaha gönderdiği rapor. History Studies, 12, (1), 227-253).
• Özkılıç, S. K. (2011). 1894 depreminin İstanbul üzerindeki etkileri (Deprem sonrası imar faaliyetleri). Yayımlanmış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi-Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. İstanbul.
• Sabuncuzade Louis Alberi. (2007). Yıldız Sarayı’nda bir papaz. (Haz. Kuzu, M). İstanbul: Selis Kitaplar.
• Sezer, H. (1996). 1894 İstanbul depremi hakkında bir rapor üzerine inceleme. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18, (29), 169-197.
• Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa. (2018). Nusretnâme: İnceleme – metin (1106-1133/1695-1721). (Haz.Topal, M). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî Çelebi. (1297). Târîh-i Solakzâde. İstanbul: Mahmûd Bey Matbaası.
• Şemdânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi. (1978). Mür’i’t-tevârih II A. (Haz. Aktepe, M). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ürekli, F. (1998). 1894 İstanbul depremi. İstanbul Araştırmaları, (5), 47-95.
• Ürekli, F. (2000). İstanbul’da 1894 depremi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ürekli, F. (2010). Osmanlı döneminde İstanbul’da meydana gelen âfetlere ilişkin literatür. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8, (16), 101- 130.
• Vercleyen, F. (1997). Bizans döneminde İstanbul’da depremler: Halk üzerinde etki, (Çev.) Feda Şamil Arık, F. D). Tarih Araştırmaları Dergisi, 19, (30), 1997, 299-317.
• Visser, R. (2013). Identities in early Arabic journalism: The case of Louis Sabunji. Inowroclaw: Totem s.c.