1939 Büyük Erzincan Depremi'nin Modern Türk Şiirine Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 4, 111 - 160, 14.06.2023

Genç Osman Geçer

Öz

İnsanlık tarihinden daha eski olan doğal afetler, insan aklı, fikri ve duygusuyla yorumlanarak bambaşka bir zeminde algılanmaya başlamıştır. Tarih öncesi çağlarda bir takım görünmez güç/lerin etkisiyle meydana geldiğine inanılan sel, fırtına, yangın, kuraklık, salgın hastalıklar ve deprem gibi doğal afetler, dinî metinlerle birlikte yeni bir boyut kazanmıştır. Kutsal kitaplar, azıp sapan insan topluluklarının bir takım olağanüstü tabiat olaylarıyla cezalandırıldıklarından bahsetmektedir. Bilimin gelişmesiyle birlikte doğal afetlerin neden ve nasıl olduğu sorularına büyük çapta cevap verilmiş olmakla birlikte insan zihni bu afetlerden bazıları için felsefî ve mistik çıkarımlarda bulunmaya devam etmektedir. Bu afetler arasında, insanoğlunu hâlâ en çok meşgul eden ve üzerinde en çok zihin faaliyeti yürütüleni depremdir. Depremler, en eski devirlerden itibaren çeşitli şekillerde kayıt altına alınmıştır. Bu kayıtların başında destanlar gelmektedir. Her millet kendi coğrafyasında görüp yaşadığı büyük afetleri edebî metinler aracılığı ile kayda geçirmiştir. Doğal afetler içerisinde en gizemli ve korkutucu olan depremler, Türk edebiyatının hemen her evresinde edebî metinlerle, özellikle de şiirlerle kayda geçirilmiştir. Türk halk edebiyatında destan ve ağıtlarla, klasik Türk edebiyatında zelzelenâmelerle ve yeni Türk edebiyatı metinlerinde de çeşitli şekil ve muhteva özellikleriyle deprem konusunu işleyen şiirler yazılmıştır. Bu çalışmanın konusu olan 27 Aralık 1939 Büyük Erzincan Depremi de dönemin önde gelen şairleri tarafından şiirlerle anlatılmıştır. Bu makale, 1939 Büyük Erzincan Depremi ile ilgili olarak, edebiyat tarihimizin önde gelen şairleri tarafından yazılan şiirlerde bu doğal afetin yansımaları üzerinde durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

1939 Erzincan depremi, modern Türk şiiri, deprem şiirleri

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Aksüt, A. K. (1932). Erzincan, Tarih, Coğrafya, İktisadi, Etnografi, İdari, İhsaî Tetkikat Tecrübesi, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Ahmet Cevdet Paşa (1271/1855). Tarih-i Cevdet, Cilt II, İstanbul.
• Ahmet Cevdet Paşa, (1309). Tarih-i Cevdet, Cilt: III, Dersaadet: Dersaadet Matbaa-i Osmaniye.
• Akyol, İ. H. (1940). Erzincan Zelzelesi ve Son Feyezanlar Dolayısıyla I, Ülkü, S. 84, Cilt: XIV, Şubat, s. 499-512.
• Aslantatar N.ve İ. Yıldız. (2022). Teodik Bireyciliğe Karşı İvaz Teorisi, Journal of Islamic Research, 33(2), s. 423-433.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. II, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Biles J. ve Murray, M. (t.y). Earthquakes: Literature, Encyclopedia of the Bible and Its Reception. s.158-166. https://www.academia.edu/4320448/Earthquakes_Literature (30.03.2023).
• Bingöl, V., Yıkılan Yurda Ağıt, https://www.youtube.com/watch?v=6t4LXuAs9AA (07.03.2023).
• Boyar E. ve Fleet, K. (2010). A Social History of Ottoman Istanbul, UK: Cambridge University Press.
• Çamlıbel, F. N. (1940). Zelzele, Halkın Sesi, S. 8880, 24 İkincikânun, s. 1.
• Çamlıbel, F. N. (1940). Zelzele, Yedigün, S. 359, 23 İkincikânun, s. 5.
• Dağlıoğlu, H. T. (1940). Başın Sağ Olsun, Ülkü, S. 84, Cilt: XIV, Şubat, s. 559.
• Defne, Z. Ö. (1940). Bu Memleket Böyle Ağlar, Akşam, S. 7628, 15 Kânunusani.
• Demiryürek, M. (2003). Tevfik Fikret’in Bilinmeyen Bir Şiiri, İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 15, s. 167-172.
• Destanlarla Erzincan, (1992). (haz. Özsoy, B. S., Aslan, N. ve Durbilmez, B.), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Dilçin, C. (1999). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, B. (2007). Edebiyatımızın Zirvelerinden Ziya Paşa, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdem, M. E. (2018). Erzincan Türküleri Üzerine Bir İnceleme, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir.
• Esen, A. Ş. Anadolu Ağıtları, (haz. Pertev Naili Boratav ve diğ.), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Evsile, M. (2017). 1939 Erzincan Depremi Hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Yapılan Görüşmeler, Kesit Akademi Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 8, s. 1-10.
• Gövsa, İ. A. (1940). Zelzeleler Şehri Erzincan, Yedigün, S. 359, Cilt: 14, 23 İkincikânun, s. 7.
• Gürtin, A. (1940). Felaket Karşısında, Anadolu, S. 8057, 9 Kânunusani.
• Haçin, İ. (2014). 1939 Erzincan Büyük Depremi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Mart, Cilt: XXX, Sayı: 88, 37-70.
• İnan, R. ( 2021) Türk Romanı, Hikâyesi, Tiyatrosu, Şiirinde Bulaşıcı Hastalıklar ve Afetler. İçinde M. Ş. Yüksel ve H. Işık (Ed.), Türk Tarihinde Salgınlar ve Afetler, (ss. 286-305), Ankara: Astana Yayınları.
• Kaçmaz, Ş. K. (2004). Orhan Rahmi Gökçe’nin Hayatı ve Romanları, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (11) 4, 147-164.
• Kansu, C. A. (1940). Erzincan Türküsü, Ülkü, S. 84, Cilt: XIV, Şubat, s. 558.
• Kaplan, M. (1994). Şiir Tahlilleri 2-Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (1987) Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, R. (1993). Erzincan’ın Göz Yaşları: Deprem Destan ve Ağıtları, Ankara: Erzincan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları.
• Kaya, D. (2006). Sivaslı Âşıkların Marmara Depremi İle İlgili Destanları, I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri, C. I, s. 704-719.
• Kısakürek, N. F. (1940). Bir Şiir Münasebetiyle, Son Telgraf, S. 1016, 3 İkincikânun.
• Köprülü, M. F. (1940). Büyük Felaket Karşısında, Ülkü, S. 83, Cilt: XIV, İkincikânun, s. 385-386.
• Köprülü, M. F. (1986). Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kur’an, “Zilzâl”, 99.
• Millî Yardım Komitesi’nin Beyannamesi, Ülkü, S. 83, Cilt: XIV, İkincikânun 1940, s. 386.
• Nazım Hikmet (1940). Kara Haber, Tan, S. 1589, 2 Sonkânun.
• Reçber, M. S. (2009). Ateizm ve Ateistik Deliller. İçinde, R. Kılıç (Ed.), Din ve Ahlak Felsefesi, (ss. 111-144), Ankara: Ankuzem Yayınları.
• Safa, P. (1940). Bir Şiir, Cumhuriyet, S. 5635, 18 İkincikânun.
• Serdengeçti, O. Y. (1994). Bu Millet Neden Ağlar?-Bütün Eserleri 4, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Sieberg, A. (1932). Erdbebengeographie. Handbuch der Geophysik, (Herausgeber Von Prof. B. Gutenberg), Bd. IV, Lieferung 3. Berlin.
• Solok, C. K. (1940). Zelzeleden Sonra, Ülkü, S. 84, Cilt: XIV, Şubat, 491- 495.
• Stoeber M. (1992). Defining Theodicy, Evil and the Mystics’ God, (ss. 9-12), London: Palgrave Macmillan.
• Tevet(oğlu), F. (1940). Erzincanlı Bir Terhis Askerinin Çilesi, Ülkü, S. 84, Cilt XIV, Şubat, s. 548.
• Tevfik Fikret (1327). Rübâb-ı Şikeste, İstanbul: Tanin Matbaası.
• Tevfik Fikret Bütün Şiirleri, (2001). (haz. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Theodicy, https://en.wikipedia.org/wiki/Theodicy (01.05.2023)
• Theodicy, https://www.merriam-webster.com/dictionary/theodicy (30.04.2023).
• Türk, H. (2018, 30 Ağustos). Halide Nusret Zorlutuna, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zorlutunahalide-nusret (13.04.2023).
• Yektekin, T. (1940). Zelzele Felaketi, Yedigün, S. 358, 16 İkincikânun, s. 17.
• Yıldız, Enes (2022). Beyitleri Titreten Acı: Derviş Muhammed Emîn’in 1752 Edirne Depremi İle İlgili Zelzelenâmesi, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature ], Yıl 8, Sayı: 16, Bahar, 139- 165.
• Zorlutuna, H. N. (2008). Bütün Şiirleri-Bütün Eserleri -1, (hz. Betül Coşkun), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Akşam, S. 7610, 28 Kânunuevvel 1939.
• Anadolu (İzmir), S.8045, 28 Kânunuevvel 1939.
• Cumhuriyet, S. 5614, 28 Birincikânun 1939.
• Haber (Akşam Postası), S. 2828, 27 Birincikânun 1939.
• İkdam (Sabah Postası), S. 136, 28 Birincikânun 1939.
• Son Dakika, S. 117, 28 Birincikânun 1939.
• Son Posta, S. 3381, 27 Birincikânun 1939.
• Son Telgraf, S. 1010, 28 Birincikânun 1939.
• Tan, S. 1584, 28 İlkkânun 1939.
• Türkdili (Balıkesir), S. 2567, 28 Birincikânun 1939.
• Ulus, 28 Birincikânun 1939.
• Vakit, S. 7890, 28 Birincikânun 1939.
• Yeni Asır (İzmir), S. 10341, 28 İlkkânun 1939.
• Yeni Sabah, S. 595, 28 İlkkânun 1939.
• Yeniyol (Trabzon), S. 2652, 27 Birincikânun 1939.