Eşkiyalık ve Çakırcalı Mehmet Efe’nin Türk Edebiyatına İzdüşümü

Yıl 2011, Sayı: 21, 49 - 72, 01.01.2011

Türkan Gözütok

Öz

Eşkıyalık, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda, özellikle 1950’lili yıllardan sonra popüler bir konu olmuş ve bu konu, Marksist yazarların eliyle yeniden canlandırılmıştır. Bu dönemde, tarihî bir kişilik olan Egeli eşkıya Çakırcalı Mehmet Efe’nin eşkıyalık serüveni de 1872–1911 ilgi duyulan konuların başında gelir. Çakırcalı Mehmet Efe’nin eşkıyalık hikâyesini Türk Edebiyatına taşıyan iki tanınmış yazar vardır. Sabahattin Ali, Çakıcı’nın İlk Kurşunu 1940 ? adlı uzun hikâyesinde, Çakıcı’nın, babasını öldürenlerden öç almak için sıktığı “ilk kurşun”u, II. Abdülhamit idaresine karşı bir ilk başkaldırı hareketi ve Anadolu halkının II. Abdülhamit idaresine “ilk” isyanı olarak yorumlar. Yaşar Kemal ise Çakırcalı Efe 1974 adlı romanında, Çakırcalı’yı İngiliz tarihçi E. J. Hobsbwm’ın “soylu eşkıya” tipolojisine göre yorumlayarak romantik ekolün izinden gider. Fakat Çakırcalı olayının çok yönlü ve çok karmaşık bir olay olduğunun altını çizer. Çakırcalı’nın 19. yüzyılın sonlarında devleti çok uğraştıran bir eşkıya oluşunda yerli-yabancı pek çok çıkar çevrelerinin payının olduğunu da vurgular

Anahtar Kelimeler

Eşkıya, Eşkıyalık, Türk Edebiyatında Eşkıya, Egeli Eşkıyalar, Sabahattin Ali, Yaşar Kemal, Çakırcalı ya da Çakıcı Mehmet Efe, “Soylu Eşkıya”.

Banditry and the Reflection of Çakircali Mehmet Efe in the Turkish Literature

Öz

Banditry became a popular subject in the Republican Era Turkish literature, especially after the 1950s and this subject was revitalized through the pens of the Marxist writers. One of the popular themes was the life 1872–1911 of Çakırcalı Mehmet Efe of the Aegean Region. There are two well-known Turkish writers who wrote on Çakırcalı Mehmet Efe. Sabahattin Ali, in his long story titled “Çakıcı’nın İlk Kurşunu” The First Bullet of Çakıcı 1940 ? , tells about the first bullet he had to fire to take his father’s revenge and considers this as both of Çakırcalı’s and of the Anatolian people’s the first revolt against Sultan Abdulhamit, II. Yaşar Kemal, on the other hand, depicts him as a noble character in his novel “Çakırcalı Efe” just as E. J. Hobsbwm’s does in his novels and follows a romantic trend. Yet, Yasar kemal emphasizes that the case of Çakırcalı is rather complicated. In his opinion, Çakırcalı’s becoming a problem for the state was also because of the prejudice and individual interests of the local and international groups.

Anahtar Kelimeler

Footpad, Banditry, Footpad in Turkish Literature, Footpads of Agean Region, Sabahattin Ali, Yaşar Kemal, Çakırcalı or Çakıcı Mehmet Efe, “Royal Footpad”.

Kaynakça

• ADIVAR, Halide, (1992), “Efe’nin Hikâyesi”, Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, Haz. Mehmet Kaplan vd. 1. C., Kültür Bakanlığı Yay., Ankara: 116-122.
• AKIN, Cahit, (2007), “Eşkıyalık ve İnce Memed”, Kitap-lık Dergisi, S.101, Ocak.
• BARKEY, Karen (1999), Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, Çev.Zeynep Altıok, İstanbul :Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• BAYRAK, Mehmet (1985), Eşkıyalık ve Eşkıya Türküleri, Ankara: Yorum Yayınları.
• BEŞİKÇİ, İsmail (1969), Doğu Anadolu’nun Düzeni, İstanbul: E Yayınları.
• BOZDAĞ, İsmet,( 2003), Kemal Tahir’in Sohbetleri, İstanbul: Yaba Yayınları.
• FERDİNAND, Braudel, (1994), 2. Filipe Dönemi’nde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Çev. M.Ali Kılıçbay, Ankara.
• HOBSBAWM, Eric J., (1990), Eşkıyalar, Çev. Orhan Akalın-Necdet Hasgül, İstanbul: Avesta Yayıncılık.
• HÜSEYİN Rıfat, (1933), “Çakırcalı Efe Kimdi? Neler Yaptı?”, Yedigün Dergisi, No:27; 28, 29, 30.
• İLGÜREL, Mücteba, (1995), “Osmanlılar’da Eşkıyalık Hareketleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XI, İstanbul: 466-468.
• KAPLAN, Ramazan, (1997), Cumhuriyet Dönemi Köy Romanında Köy, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Muharrem, (2004) Türk Romanında Destan Etkisi, Ankara: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, E-kitap
• KEMAL Tahir (1970), Rahmet Yolları Kesti, Bilgi Yayınları, 2. Basım, Ankara.
• ---------------, (1997), Yorgun Savaşçı, 15. Basım, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• KURDAKUL, Şükran (1999), Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• MORAN, Berna (1996), “Soylu Vahşi Olarak Kuyucaklı Yusuf”, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İstanbul: İletişim Yay., s.17-35.
• ------------------, (1996), “İnce Memed ve Eşkıya Öykülerinin Yapısı”, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış II, İstanbul: İletişim Yay., s.78-93.
• NECATİGİL, Behçet, (2000), Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları.
• ÖZ, Erdal, (2000), “Yaşar Kemal’le Yaratıcılığının Kaynakları Üzerine Söyleşi”, Ağacın Çürüğü, Adam Yayınları, İst.
• SABAHATTİN Ali, (2004), Çakıcı’nın İlk Kurşunu, Tereke, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ----------------------, (1999), Kuyucaklı Yusuf, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• UYSAL, Saffet, (1990), “Gerçek Kimliği İle İnce Mehmet ve Çukurova”, I. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu, 21-23 Kasım, Adana/ www.turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/.../ 11.10.2010.
• YETKİN, Sabri, (2003), Ege’de Eşkiyalar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.