Tatar Dili Şivelerini Sistemli-Senkron İnceleme Denemesi

Yıl 2011, Sayı: 22, 67 - 78, 01.06.2011

Ferit Yusupov

Öz

Makalede çağdaş şiveleri incelemede kullanılan yeni yöntemden bahsedilmektedir. Bu yöntem ilk olarak Rus ve Türk diyalektoloji ilminde kullanılmıştır. Buna göre her şiveye ve şiveler sistemine dil statüsü verilir. Bilindiği gibi şiveler milli dil sisteminin parçalanamaz kısmını oluşturmaktadırlar. ùivelerde kullanılmakta olan biçimler bu sistemin varyant birimleri olarak incelenirler. Sistemli-senkron inceleme yöntemi her şivenin ve ağzın tasnifi özelliklerini belirlemede kullanılabilir. Bu özellikler karışık şive dili sisteminin özel birimleri olarak ele alınırlar. Yazıda Türk dil biliminde ilk olarak şiveler dilini genel sistem olarak kurma denemesi yapılmıştır. ùivelerin onları birbirine karşı koyan tasnifi özellikleri belirlenmiştir. ùiveler ve ağızlar ayrı ayrı olarak değil, özellikle şiveler sisteminin bütün birimleri incelenir. Bu da şive dili sisteminin dil kategorilerinde gerçekleşen varyantların hepsini açıklamaya yardım eder. Tatar dilinin ele alınan üç şivesi de millî dil denilen yüksek sistemin parçası sayılan genel şive sistemiyle birleştirilir. Makalenin sonuçları Tatar dili tarihiyle ilgili sorunları çözmede ve onun diğer Türk dilleri ile ilişkilerini açıklamada kullanılabilir

Anahtar Kelimeler

şive, ağız, şive dili, şive dili sistemi, sistemli-senkron inceleme yöntemi

A Systemic-Synchronous Research Method Trial on the Tatar Language Dialects

Öz

For the first time in the Russian and Turkic dialectology, a completely new approach in the study of modern dialects is offered in this article. According to this approach, each dialect and dialect system is assigned the status of a language. As known, dialects represent the inalienable part of a single linguistic system. Dialect forms are considered as the variation elements of the whole system. The Systemic-Synchronous Research Method allows for the arrangement of the classification features of each sub-dialect and dialect that are composed of the sui generis element of the overall complicated structure of the dialect language. For the first time in Turkic linguistics, this article describes the model of the dialect language as a system, which consists of a number of theoretical features. The discovery of the contra posing features of dialects, which serve as classification features of certain dialectic systems are displayed. The features are not assigned an accent to particular dialects and sub-dialects in this publication. All elements of the diasystem are studied, which allows the elicitation of the existing variants’ diversity in the system of the dialect language and are realized in particular language categories. All three considered dialects of the Tatar language are joined together in one whole system of the dialect language. These forms of the highest system is called the Tatar national language. The inference of the article can be used in resolving issues with the formation and development of the Tatar language and its standing among other Turkic languages

Anahtar Kelimeler

dialect, sub-dialect, dialect language, system of the dialect language, method of system-synchronous research

Kaynakça

• AHATOV, G. H., (1963), Dialektı Zapadno-Sibirskix Tatar, Ufa.
• BESSONOV, F. G., (1881), “O govore kazansko-tatarskogo nareçiya i ob otnoşenii ego k blicayşim k nemu nareçiyam yazıkam”, Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya, CCXV I, SPb, s. 200-201.
• BROMLEY S. V. ve L. N. BULATOVA, (1965), “Ob etalone sopostavitelnogo opisaniya morfologii russkix govorov”, Voprosı Yazıkoznaniya, ʋ4, s. 63-72.
• BROMLEY S. V. ve L. N. BULATOVA, (1972), Oçerki Morfologii Russkix Govorov, Moskva.
• BROMLEY, S. V., (1979), “Rol opisatelnoy dialektologii v harakteristike obçşih svoystv strukturı yazıka”, İzvestiya AN SSSR. Otd. lit. i yazıka, T. 38, ʋ2, s. 108-116.
• CELEY, L., (1938), “Tatar tƱlƱnde diyalektlar”, Sovet MektebƱ, ʋ 5-6, s. 52-61, 7-8, s. 53- 72.
• CELEY, L., (1947), Tatar DialektologiyesƱ, Kazan.
• DMİTRİYEVA L. V., (1981), Yazık Barabinskix Tatar, Leningrad.
• İzv. AN SSSR, SLY, (1947), t. VI, vıp. III.
• JİRMUNSKİY, V. M., (1956), “Nemetskaya dialektologiya”, İzd-vo AN SSSR, Moskva- Leningrad.
• KALNIN L. E. ve L. İ. MASLENNİKOVA, (1981), Sopostavitelnaya Model Fonologiçeskoy Sistemı Slavyanskih Dialektov, Moskva.
• KALNIN, L. E., (1973), Opıt Modelirovaniya Sistemı Ukrainskogo Yazıka. Fonologiçeskaya Sistema, Moskva.
• KALNIN, L. E. ve T. V. POPOVA, (1981 ), “Sinxronnoye opisaniye dialekta kak osobıy vid dialektologiçeskogo issledovaniya”, Obçşeslavyanskiy lingvistiçeskiy atlas, Moskva, s. 121-123.
• MAHMUTOVA L. T. ve N. B. BURHANOVA, (1969), “Tatar diyalektları buyınça kıskaça bilƱşme”, Tatar TƱlƱnƱƾ Diyalektologik SüzlƱgƱ, Kazan, s. 612-640.
• POPOVA, T. V., (1981), “Sinxronnoye opisaniye dialekta kak osobıy vid dialektologiçeskogo issledovaniya”, Obçşeslavyanskiy Lingvistiçeskiy Atlas, Moskva, s. 307-339.
• POPOVA, T. V., (1975), Glagolnoye Slovoizmeneniye v Bolgarskom Yazıke, Moskva.
• Sovremennıy Tatarskiy Literaturnıy Yazık, (1969), Moskva.
• TUMAŞEVA, D. G., (1977), Dialektı Sibirskix Tatar, Kazan.
• TUMAŞEVA, D. G., (1961), Könbatış Sibir Tatarları TƱlƱ, Grammatik Oçerk Hem SüzlƱk, Kazan.
• TUMAŞEVA, D. G., (1968), Yazık Sibirskix Tatar, Kazan.
• VELİDİ, C., (1927), “O dialektax kazansko-tatarskogo nareçiya”, Vestnik Obşestva Tatarovedeniya, ʋ6, s. 58-75.
• Voprosı Teorii Lingvistiçeskoy Geografii, (1962), Moskva.
• Vzaimodeystviye Lingvistiçeskih Arealov, (1980), Leningrad.