İsmail Gaspıralı’nın Kıraat-ı Türkî Adlı Eseri

Yıl 2011, Sayı: 22, 79 - 86, 01.06.2011

Yılmaz Özkaya

Öz

18. yüzyılda Avrupa’da gelişen siyasî, fikrî ve sosyal hareketler Osmanlı devletiyle Rusya’yı derinden etkilemiş ve bunun sonucu olarak zamanla toplumun çeşitli kurumlarının modernleştirilmesi yoluna gidilmiştir. Bu yenileşme hareketleri içinde eğitimin çağın talepleri doğrultusunda modernleştirilmesi çabaları önemli bir yer tutmaktadır. Batı eğitim tarzının Osmanlı eğitim sistemine yeni bir yön vermesiyle birlikte Rusya Müslümanları öncelikle İdil-Ural ve Kafkasya Türkleri arasında da buna benzer eğitim faaliyetleri modernleşmeyle eş zamanlı olarak başlamıştır diyebiliriz. Yeni eğitim metodunun Rusya Müslümanları arasında yerleşmesinde, “usul-i cedit” hareketinin sistemli bir şekilde yayılmasında İsmail Gaspıralı’nın rolü büyük olmuştur. Onun ilk ve orta öğretim öğrencileri için yazdığı Hoca-i Sıbyan ve onun devamı olarak nitelendirebileceğimiz Kıraat-ı Türkî, Rehber-i Muallimîn, Usul-i Cedit Nedir? gibi eser ve yazıları Rusya TürkleriMüslümanları arasında modern eğitimin en önemli ders araçları olmuştur. İsmail Gaspıralı’nın eğitim hakkındaki görüşleri bilinmesine rağmen yazdığı eserlerin büyük bir kısmı şimdiye kadar bilimsel açıdan gereği gibi incelenememiştir. Biz bu makalemizde Gaspıralı’nın ilkokul öğrencileri için okuma kitabı olarak hazırladığı Kıraat-ı Türkî adlı eserinden söz edeceğiz

Anahtar Kelimeler

Kıraat-ı Türkî, usul-i cedit, İsmail Gaspıralı, Rusya Türkleri, eğitim

Türkleri, eğitim Ismail Gaspıralı and his Kiraat-ı Turkî

Öz

The political, conceptual and social movements in Europe during the eighteenth century affected the Russian and the Ottoman Empires so deeply that both countries started to modernize their various institutions. One of these modernization processes took place in the field of education. Upon the influence of the European education system on the Ottomans, the Russian Muslims, being affected by the Ottoman modernization in education, also attempted for similar educational activities. In the new education system introduced among the Russian Muslims, İsmail Gaspıralı had great contributions in evolving the “usul-i cedit” movement systematically. His works like “Hoca-i Sıbyan”, “Kıraat-ı Türkî”, “Rehber-i Muallimîn”, and “Usul-i Cedit Nedir” became very important course materials for the Russian Muslims.Although GaspÕralÕ’s theories on the education are well-known, most of his works have never been analysed in a detailed way until today. In this article, his book KÕraat-Õ Türki, which he wrote for primary school children, is analyzed.

Anahtar Kelimeler

Kıraat-ı Türkî, usul-i cedit, Ismail Gaspirali, Russian Muslims, education

Kaynakça

• AKPINAR, Yavuz (2005). “İsmail Gaspıralı’nın Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”, İsmail Gaspıralı: Seçilmiş Eserleri II – Fikri Eserleri, Neşre haz: Yavuz Akpınar, İstanbul: Ötüken Yay.
• AKYÜZ, Yahya (1997). Türk Eğitim Tarihi: Başlangıçtan 1997’ye, İstanbul: İstanbul Kültür Üniv.
• GASPIRALI, İsmail (2005). “Rusya Müslümanları: Bir Müslümanın fikirleri, notları, gözlemleri”, İsmail Gaspıralı: Seçilmiş Eserleri II, Fikrî Eserleri, İstanbul, Ötüken Yay., 77-121
• İBRAHİMOV, Fatih (1994). Bélém Elifbadan Başlana, Kazan: Megarif Neşriyatı
• GASPIRALI, İsmail (1906). “Üçüncü İçtima-i Müslümîn”, Tercüman, Sayı: 98: 1
• GASPIRALI, İsmail (1885). “Matbuat ve Maişet-i Osmanî”, Tercüman, Sayı: 2 s. 2-3 (Bu seri yazının Tercüman gazetesinde yayımlanma tarihleri şu şekildedir: 1884 / 41, 44; 1885 / 2, 4, 9, 10; 1886 / 6, 8-12, 14-15, 19-20, 22-23)
• OSMANOV Yuriy (2001). İz plena lji. Nauchnıye stat’i o tvorchestve i deyatel’nosti İsmaila Gasprinskogo. Simferopol’: Dolya
• ÖZEÇOöLU, Halil (2004); Eğitimde Bir Öncü: Selim Sabit Efendi, Hayatı ve Eserleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi)
• ÖZKAYA, Yılmaz (2007). “İsmail Gaspıralı’nın Hoca-i Sıbyan Kitabı Hakkında Bazı Düşünceler”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı – Bildiriler (9-15 Nisan 2006 Çeşme-İzmir), Cilt IV, Ankara
• TEMİZYÜREK, Fahri (2004). “Osmanlı Mekteplerinde Ceditçilik Hareketi ve İsmail Gaspıralı’nın İlham Kaynakları”, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Derneği Yay.