Kumuk Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler

Yıl 2017, Sayı: 33, 91 - 132, 01.01.2017

Hakan Akca

Öz

Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra Türk lehçeleri üzerine yapılan çalışmalar artmıştır. Bu çalışmaların arasında metin aktarmaları önemli bir yer tutmaktadır. Ancak Türk lehçeleri arasında yapılan metin aktarmalarında birtakım sorunlar da ortaya çıkmıştır. Metin aktarmalarında karşılaşılan en önemli sorunlardan biri yalancı eş değerlerdir. Günümüze kadar Türk lehçeleri üzerinde çalışma yapan pek çok araştırmacı, yayımladıkları makalelerinde aktarma sorunlarına değinmiş veya üzerinde çalıştıkları Türk lehçesiyle Türkiye Türkçesindeki yalancı eşdeğerleri tespit etmişlerdir. Yalancı eş değerlerin belirlenmesi, Türk lehçeleri arasında yapılan aktarma sorunlarının en aza indirilmesi bakımından son derece önemlidir. Bu makalede Kumuk Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eş değerler üzerinde durulacaktır. Kumuk Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eş değerler, Tam Yalancı Eş Değerler, Kısmî Yalancı Eş Değerler ve Rastlantısal Yalancı Eş Değerler olmak üzere üç başlık altında incelenecektir. Tam ve Kısmî Yalancı Eş Değerler aynı kökten gelen; Rastlantısal Yalancı Eş Değerler ise farklı köklerden gelen yalancı eş değerlerdir. Rastlantısal Yalancı Eş Değerler terimi ilk defa bu makalede kullanılmış ve önerilmiştir

Anahtar Kelimeler

Kumuk Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Kelime Eş Değerliği, Yalancı Eş Değerler, Aktarma Problemleri

False Friends in Kumyk Turkish and Turkey Turkish

Öz

After the independence of the Turkic republics, studies on Turkish dialects have increased. Text translations have an important place among these studies. However, a number of problems have also arisen in text translations between Turkish dialects. One of the most important problems encountered in text translations are False Friends. Many researchers who have worked on Turkish dialects up to now have touched on the translation issues in their published articles or have found False friends between Turkish dialects and Standard Turkish. The determination of False friends is extremely important in terms of minimizing the translation problems between Turkish dialects. In this article, False friends in Kumyk Turkish and Sandard Turkish will be focused on. These words are examined under three headings: Full, Partial and Accidental False friends Full and Partial ones are seen to come from the same root. Accidental False friends are of different roots. The term Accidental False friends is used and proposed for the first time in this article

Anahtar Kelimeler

Kumyk Turkish, Standard Turkish, Lexical false friends, Translation Problems

Kaynakça

• ADIGÜZEL, Sedat, (2012), “Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasında Aktarma Üzerine Bazı Problemler”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], Sayı: 47: 55-56.
• AKCA, Hakan, (2000), Kumuk Türkçesiyle Bir Kerbela Mersiyesi Kurûbü’l-Belâ (İnceleme – Metin – Gramatikal İndeks), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKCA, Hakan, (2015), “Kumuk Türkleri ve Kumuk Türkçesiyle Yazılmış Arap Harfli Bir Vaaz Kitabı: Gülbağça (Gül Bahçesi)”, Yeni Türkiye, 80 (Kafkaslar Özel Sayısı X): 286-295.
• ALKAN, Hanife, (2012), “Lehçeler Arası Aktarmalarda Yalancı Eş Değerler Sorunu (Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi-Yeni Uygur Türkçesi Fiil Örneği)”, Turkish Studies, 7/4: 671-688.
• ALKAYIŞ, M. Fatih, (2009), “Çağdaş Türk Şiveleri Arasında Aktarma Meseleleri (Yeni Uygur Türkçesi-Türkiye Türkçesi Örneği)”, Turkish Studies, 4/3: 60-70.
• AMANOVA, Lola, (2014), “Türkiye Türkçesindeki Deyim ve Atasözlerin Özbek Türkçesine Aktarma Problemi”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 183 (183): 167-177.
• ATAYEVA, Zaripat, (1990), Günnü Göremen, Mahaçkala.
• ARNAZAROV, Seyit Nazar, (2004), “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 2004, I. C. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 193-220.
• ARNAZAROV, Seyit Nazar, (2008), “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Kesmekle İlgili Ortak Fiillerinin Anlam Farklılıkları Üzerine”, Belleten, 2008-I: 31-42.
• BAŞAR, Umut ve Coşgun, Gökhan, (2015), “İranlılara Yabancı Dil Olarak Türkiye Türkçesi Öğretiminde Önemli Bir Sorun: Yalancı Eşdeğerlikler”, Inesjournal, Yıl: 2, Sayı: 4: 497-512.
• BAYBOLATOĞLU, Şıhammat Kadi, (1908), Gül Bağça, Temurhanşura: Mirza Mavrayuf Matbaası.
• BERMAGANBETOVA, Samal, (2016), Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• BEŞEN DELİCE, Tuna, (2012), “Türkmen Türkçesinde Yalancı Eşdeğerler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2/4: 131-146.
• CAÇAYEV, Ahmat, (1986), Süyüw Geçmey, Mahaçkala: Dagestanskoye Knijnoye İsdatelstvo.
• ÇAKMAK, Cihan, (2013), “Çağdaş Türk Lehçelerinde Yalancı Eş Değer Kelimeler”, (V. Uluslararası Genç Türkologlar Sempozyumu, 25-27 Nisan 2012 Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Bişkek Kırgızistan), Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: Kongreler Dizisi, Bişkek: 71-122.
• ÇAKMAK, Cihan, (2014), “Türkmen Türkçesinde Görülen Yalancı Eş Değer Kelimeler”, Dede Korkut, 3 (5): 15-53.
• ÇELİK, Esra, (2005), Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi Arasında Yalancı Eş Değerlik. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇOLAK, Doğan, (2014), “Saha Türkçesi ile Türkiye Türkçesi Arasında Yalancı Eşdeğerler”, II. Genç Akademisyenler Sempozyumu- Bildiriler, Ankara: 595- 625.
• DEMİR, Nurettin, (1997), “Bir Tuva Masalının Türkiye Türkçesine Aktarılması.” Sibirya Araştırmaları, (Yayına Hazırlayan: Emine Gürsoy Naskali): 379-389.
• DENİZER, Faik Utkan, (2007), Tarihî Metinleri Aktarma Problemleri - Dede Korkut Oguznâmeleri ve Türkiye Türkçesine Yapılmış Aktarmaları Üzerine Kelime Düzeyinde Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, (2008), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DİREKCİ, Bekir ve GÜLMEZ, Mevlüt, (2012), “Güney Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32): 133-154.
• EKER, Ümit, (2012), Eski Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkiye Türkçesi Arasında Lehçe İçi Aktarma Sorunları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERCİLASUN, A. Bican, (1999) [1992], “Türk Lehçelerinin Anlaşılmasında Dikkat Edilecek Noktalar”, (Dil Dergisi, Sayı:5, Mayıs), Türk Dünyası Üzerine İncelemeler (1999), Ankara: Akçağ Yayınları: 179-207.
• ERCİLASUN, A. Bican, (1999) [1994], “Lehçeler Arası Aktarma”, (Türk Dili, Sayı: 520, Nisan), Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, (1999), Ankara: Akçağ Yayınları: 91-100.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek, (2007), “Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler”, Bilig, 42: 151-176.
• ERSOY, Feyzi, (2007), “Çuvaş Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler”, Türkbilig, 2007/14: 60-68.
• ERTUĞ, Sadiye, (2007), Oğuz Grubu Türk Lehçelerindeki Hareket Fiillerinde Yalancı Eşdeğerlikler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GEDİKLİ, Yusuf, (1998), “Türk Lehçelerinden Metin Aktarma Yolları ve Metin Aktarmanın İlke ve Meseleleri”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı - Bildiriler (8-10 Aralık 1994, Ankara), Ankara: İLESAM: 58-69.
• GÜL, Eda, (2011), Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi Yalancı Eş Değerli Kelimeler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1998), “Türk Edebiyatları Arasında Aktarma ve Karşılıklı Yayın Sorunları”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı (8-10 Aralık 1994 Ankara), Bildiriler, Ankara: Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği: 52-55.
• İLKER, Ayşe, (1999), “Lehçeden Lehçeye Aktarma Üzerine Bazı Düşünceler”, 3. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 553-560.
• KARA, Mehmet, (2009), “Lehçeler Arası Aktarmalarda Temel Sorunlar”, Turkish Studies, 4/4: 1056-1082.
• KARADOĞAN, Ahmet, (2004a), Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları (Türkmen Türkçesi – Türkiye Türkçesi Üzerine Bir İnceleme), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARADOĞAN, Ahmet, (2004b), “Türk Lehçeleri Arasında Yapı Eş Değerliliği ve Yalancı Eş Değer Yapılar”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1591-1604.
• KARTALCIK, Vedat, (2015), “Kırım Tatar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasında Yalancı Eşdeğerler”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34: 87-98.
• KIRÖMEROĞLU, Nida, (2011), Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Yalancı Eş Değerler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih, (2006), “Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Yapılan Aktarmalarda Karşılaşılan Bazı Problemler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 20: 21-35.
• MAHMUDOV, Nizameddin, (1994), “Ortak Kelimeler Ortak Anlamlar mı Demektir (Akraba Dilleri Öğrenmede Kelime Hazinesi Problemi)”, AÜ TÖMER Dil Dergisi, 17: 15-19.
• MUSAOĞLU, Mehman, (2003a), “Türkçede Çeviri ve Aktarma”, Bilig, 24: 1-22.
• MUSAOĞLU, Mehman, (2003b), “Türk Dünyasında Çeviri Aktarma Sorunları ve Annaguli Nurmemmet’in Türkiye Türkçesindeki Eserleri”, I. Avrasya Sanat Edebiyat Yıldızları Uluslararası Sempozyumu, (28 Nisan 2002), Ankara: Türk Dünyası Kültür Merkezi Yayınları: 117-123.
• ÖZEREN, Mehmet, (2014), “Salar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğer Sözcükler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/2: 111-127.
• ÖZKAN, Fatma, (1999), “Bugünkü Türk Lehçelerindeki İletişimi Zorlaştıran Kelimeler”, 3. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 883-889.
• ÖZLEM, Yaşar, (2013), Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PEKACAR, Çetin, (2006), Kumuk Türklerinin Atasözleri (İnceleme – Metin – Dizinler), Ankara: Meyil Matbaacılık.
• PEKACAR, Çetin, (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• RESULOV, Asker, (1995), “Akraba Diller ve ‘Yalancı Eş Değerler’ Sorunu”, Türk Dili, 524: 916-924.
• RUSTEMOVA, Nadzhiie, (2014), Kırım Tatarcası ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eşdeğerler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SAPAROV, Muhammetmurat, (1997), Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi Arasında Eş Seslilik ve Çok Anlamlılık İlişkisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SULTANZADE, Vügar, (2014), “Yalancı Eşdeğerlerin Azizliği: Bahtiyar Vahapzade'nin Eserlerinin Türkiye Türkçesine Aktarımı Üzerine”, Erdem, Bahtiyar Vahapzade Özel Sayısı,10 (57): 165-172.
• TOKATLI, Suzan, (2004), “Türkiye Türkcesi ile Azerbaycan Türkcesindeki Eş Sesli Kelimeler Üzerine”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, (Yıl: 2004/1): 141-156.
• Türkçe Sözlük, (2011), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• UĞURLU, Mustafa, (2000), “Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve ʽAbay Yoluʼ Romanı“. Bilig, 15: 59-77.
• UĞURLU, Mustafa, (2001), “Türk Lehçelerinin Aktarımında Valenz Sözlüklerinin Önemi”, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri (Yayımlayan: Nurettin Demir-Emine Yılmaz), Gazimağusa: 197-206.
• UĞURLU, Mustafa, (2002), “Kırgız ve Türkiye Türkçesi Arasında Bire Bir Kelime Eş Değerliği, ‘Camiyla’ Romanındaki Meseleler Üzerine”, Scholarly Depth and Accuracy. A Festschrift to Lars Johanson (Yayımlayan: Nurettin Demir- Fikret Turan), Ankara: Grafiker Yayınları: 389-401.
• UĞURLU, Mustafa, (2004), “Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eş Değerliği”, Bilig, 29: 31-37.
• UĞURLU, Mustafa, (2011), “Lehçe İçi Aktarmada ʻYalancı Eş Değerlikʼ”, 38. ICANAS, 2007, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu: 1877- 1890.
• USTA, Çiğdem, (2008), “Lehçeden Lehçeye Aktarma Sorunlarına Ek: İmlâ ve Noktalama Hataları”, Turkish Studies, 3/6: 668-691.
• YAZICI ERSOY, Habibe, (2012), Başkurt Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler, Ankara: Gazi Kitabevi.
• YELOK Veli Savaş, (2014), “Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine Aktarma Meseleleri”, Gazi Türkiyat, Güz 2014/15: 67-86.
• YILDIRIM, Hüseyin, (2010), “Türkmen Türkçesindeki Aldatıcı Kelimeler”, (Gazi Üniversitesi I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 11-13 Mayıs 2005), I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Gazi Türkiyat, Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları: 765-792.
• YILDIZ, Hüseyin, (2009), “Karay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değer Kelimeler”, Gazi Türkiyat, Güz 2009, Sayı: 5: 611-659.
• YUMUŞAK, Sermin, (2013), Azerbaycan Masallarının Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Aktarma Sorunları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YUSUF, Berdak, (2007), “Türkçe ve Özbekçede Yalancı Eş Değerler”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 2000, II, Ankara: 2083-2087.
• ZAL, Ünal, (2009), “Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve ʻİki Ağaçʼ Şiir Kitabı Üzerine”, Gazi Türkiyat, Sayı: 5: 431-455.