Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları

Yıl 2018, Sayı: 35, 97 - 110, 01.01.2018

Zikri Turan

Öz

Türk dilciliği, Arap ve Hint Avrupa geleneğinin eksik bir şekil ve anlam ilişkilendirmesiyle belirlenen kelime odaklı dilcilik kültürüyle şekillenmiştir. Geleneğin, bilimlik çalışmalara hakim olan mevcut ek sınıflaması, sürdürülemez kabuller üzerine bina edilmiştir. İki ek, çok kelime türü sınıflamasına dayanan ve artık sorgulanmakta olan bu durum, Türk dilinin eklerini yeniden sınıflandırmayı gerektiriyor. Sınıflama, sadece, karşılıklı bağımlılık ilişkisi ölçüleriyle tabi oldukları ekleşme dizisinin karşıtlık düzenine göre yapılabilir. Bu düzene göre, iki kelime ile sayısız alt türleri bulunan on ek çeşidi, dilin bütün aşamalarını gerçekleştirmektedir. Burada, kelime ile eklerin türleri ve sayıları, ekleşme dizisinin karşıtlık düzenindeki gerçekleşmelerin tanıklığıyla açıklanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Ekleşme, yerdaşlık, yandaşlık, karşıtlık

The Basics of the Categorization of the Affixes in Turkish Language

Öz

Turkish philology was shaped by Arabian and Indo-European word oriented philological tradition which is determined by a deficient form and meaning association. The existent suffix classification which dominates scientific studies is based on unsustainable acceptances. The situation relying on two-affixes and multipleword type categories is being questioned and necessitates a new classification of the affixes of Turkish language. Such a classification can only be made according to the “opposition order of the paradigm” as the suffixes subject to mutual dependence measures. According to this order, two word types and ten suffix classes with their countless subtypes realizes all processes of the language. Hereby, the types and numbers of words and the affixes are clarified with the evidence of their realization in “opposition order of the paradigm”

Anahtar Kelimeler

suffixation, syntagm, paradigm, opposition

Kaynakça

• ADALI, O. (1979), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Ankara: TDK Yayınları.
• BANGUOĞLU, T. (2011), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• BASKAKOV, A. N. (2006), Türk Dillerinin Tarihi-Tipolojik Sesbilimi, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• BASKAKOV, A. N. (2011), Çağdaş Türkçede Kelime Grupları, İstanbul: Kesit Yayınları.
• BİLGEGİL, M. K. (1964), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.
• DEMİRCAN, Ö. (2010), ““-CI” Eki Bir Niteleyici Türetir Adlaştırmaz”, Türk Dili, S.139, Temmuz – Ağustos: 1-3.
• DELİCE, İbrahim (2000), “Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 9: 135-150.
• DENY, J. (1941), Türk Dili Grameri, (Tercüme: Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Matbaası.
• DENY, J. (2004), Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları, Ankara: TDK Yayınları.
• EMRE, A. C. (1945), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• ERDOĞAN, M. (2006), Kelime Grupları ve Cümle Bilgisi, Ankara: Nobel Yayınevi.
• ERGİN, M. (1972), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GEMALMAZ, E. (2010), Türkçenin Derin Yapısı, Ankara: Belen Yayıncılık.
• HATİBOĞLU, V. (1974), Türkçenin Ekleri, Ankara: TDK Yayınları.
• JOHANSON, L. (2007), Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, (Çeviren: Nurettin Demir), Ankara: TDK Yayınları.
• KARAAĞAÇ, G. (2009), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, L. (2000), “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine”, Türk Dili, S. 583 (Temmuz): 16-23.
• KARAHAN, L. (2006), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• KORKMAZ, Z.(2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
• ÖZKAN, M.-SEVİNÇLİ, V. (2008), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul: 3F Yayınları.
• REDHOUSE SÖZLÜĞÜ (1985), English-Turkish Dictionary, İstanbul: Redhouse Yayınları.
• TİMURTAŞ, F.K. (2003), Osmanlı Türkçesi Grameri III, İstanbul: Alfa Yayınları.
• TURAN, Z. (1999). “Cümlenin Yapısı İle İlişkilendirilen “Basit” ve “Birleşik” Kavramları Üzerine”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S.8: 299-312.
• TURAN, Z. (2006), “Türkçede Basit/Birleşik Çekim Ayırımıyla Sembolleşen Fiil Çekiminin Problemleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları 30/III: 279-292.
• TURAN, Z. (2007), “Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?”, 4. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı’nda sunulan bildiri, 25-29 Eylül 2000, Ankara: TDK. Yayınları: 1835-1844.
• TURAN, Z. (2008), “Gösterme Sıfat Fiili”, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları: 235-244.
• TURAN, Z. (2011), “Türk Dilinin Söz Diziminde Yer Ödünçlemesi”, III. Uluslar Arası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 16-18 Aralık 2010, İzmir: Kanyılmaz Matbaası: 908-915.
• TURAN, Z. (2015), “Dilciliğin Ana Sorunu ve Türk Dili”, 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi (25-30 Ağustos 2015, Kaposvar-Macaristan) Bildiri Kitabı, Aralık: 76-83.
• TURAN, Z. (2016), “Tarihi İnkişafı Sebebiyle Dilciliğin Türk dilciliğinin Seyrine Etkisi”, Türk Dünyasında İlmi Araştırmalar Sempozyumu (29-31 Mayıs, 20016, Celalabat-Kırgısiztan) Bildiri Kitabı: 740-749.
• UÇAR, E. (2012), “Eski Türkçe +LI Eki Üzerine”, Karadeniz Araştırmaları, S. 34: 135- 145.
• VURAL, H.- BÖLER, T. (2011), Ses ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• UZUN, N. E.(1998), Dilbilgisinin Temel Kavramları, Ankara.
• YILDIRIM, N.(2010), Farsça Dilbilgisi, Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• http://www.talkenglish.com/Vocabulary/Top-500-Adjectives.aspx
• http://www.talkenglish.com/Vocabulary/Top-1500-Nouns.aspx
• http://www.talkenglish.com/Vocabulary/Top-250-Adverbs.aspx
• http://www.talkenglish.com/Vocabulary/Top-60-Pronouns.aspx