Sözlü Tarih ve Destan Bağlamında Macmuatu’t – Tavorih

Yıl 2018, Sayı: 35, 223 - 232, 01.01.2018

Nezir Temur

Öz

Macmuatu’t-Tavorih, Sefeddin ibn Damullo Şah Abbas Aksikenti ve oğlu Nooruzmuhammed tarafından XV. yüzyılın sonu ile XVI. yüzyılın ortalarında kaleme alınmıştır. El yazmasının müellifi Kırgız olmasına rağmen eserin dili Farsçadır. Kırgız sözlü geleneğine ait Manas Destanı’nın merkezî kahramanı Manas’ın adına yer veren ilk yazılı kaynak olması nedeniyle eser, destan ve sözlü tarih çerçevesinde ele alınmıştır. Söz konusu eserde Manas, efsanevi kişiliğinden sıyrılıp tarihî bir kişilik olarak olaylara dâhil edilmiştir. Bu özellik onun girdiği mücadeleler için de geçerlidir. Manas destanının teşekkülünden sonra kaleme alındığı düşünülen bu eser aynı zamanda Kırgızların geleneklerini, ritüellerini ve kâinat tasavvurlarını ihtiva eden bir içeriğe sahiptir. Çalışmada eser ve içeriği, “destan-sözlü tarih ve gerçeklik” bağlamında incelenip değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Sözlü tarih, sözlü kültür, destan, Manas, Kırgız, folklor

Macmuatu't - Tavorih In The Context of Oral History And Epic

Öz

Macmuatu't-Tavorih was written by Sefeddin ibn Damullo Shah Abbas Aksikenti and his son Nooruzrmuhammed around the late 15th century and the early 16th century. Although the author of manuscript was Kyrgyz, the language of the work is Persian. Considering that it is the first written source referring to the name Manas, the protagonist of the Epic of Manas from the Kyrgyz oral tradition, the work is examined within the context of epic and oral history. In this work, Manas was separated from his legendary personality and characterized as a historical personality. This feature is also true for struggles he was engaged in. This work, considered to be written after the formation of the Epic of Manas, has also a content containing the Kyrgyz traditions, rituals and visions of the universe. This study addressed and discussed the work and its content within the context of "epic-oral history and reality"

Anahtar Kelimeler

Oral history, oral culture, epic, Manas, Kyrgyz, folklore

Kaynakça

• ARIKAN, Metin, (2011), “Er Esim/Eşim Destanı Bağlamında Destan-Tarih İlişkisi ve Destanın Oluşumu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 194: 155-167.
• ARVAS, Abdulselam (2009), Dede Korkut Destanı ve Kıpçak Sahası Epik Destan Geleneği, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• ERSOY, Ruhi, (2004), “Sözlü Kültür ve Sözlü Tarih Üzerine Bazı Düşünceler”, Millî Folklor, S.61: 102-110.
• ERSOY, Ruhi, (2009), Sözlü Tarih Folklor İlişkisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir (1998), “Epope ve Hurafe Motiflerinin Tarih Bakımından Önemi”, Makaleler ve İncelemeler I, Ankara: TTK Yayınları.
• KAFALI, Mustafa “Ebulgazi Bahadır Han” İslam Ansiklopedisi, C.10, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (www.islamansiklopedisi.info/Erişim tarihi: 20.4.2018)
• PROPP, Vladimir (1998), Folklor/Teori ve Tarih, (Çev. Necdet Hasgül, Tolga Tanyel), İstanbul: Avesta Yayınları.
• Tarıhtardın Cıynagı “Macmuatu’t-Tavorih” (1996), (Çev. Moldo Mamasabır Dosbolov, Omor Sooronov), Bişkek: “Akıl” Mamkontserni.
• ÜÇÜNCÜ, Kemal, (2004), “ Sözlü Kültür/Tarih Bağlamında Edebî Bir Metin Olarak Otman Baba Vilayetnâmeleri”, Bilig, Kış, S. 28: 1-29.
• YILDIRIM, Dursun (1998), “Tarih Yazımı ve Sözlü Kaynak Ortamı”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILDIZ, Naciye, (2009), “Manas Destanı ve Muhtar Avezov”, Gazi Türkiyat, S. 5: 259-269.
• YILDIZ, Naciye, (2017), “Manas Destanı’nda Dinî Şahsiyet’in Efsanevi Şahsiyete Dönüşmesi: Ebu Nasır Sâmanî’den Aykoco’ya”, Millî Folklor, S.115: 119-132.
• YILDIZ, Naciye, (1995), Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller, Ankara: TDK Yayınları.
• http://tarihvakfi.org.tr/Proje/kilavuzkitaplarvekaynakca/15 Erişim tarihi 22/04/2015.